Een samenvatting voor het vak Burgerlijk Procesrecht voor de schakelzone Recht op de Open Universiteit. Hierbij is de samenvatting gemaakt aan de hand van de leereenheden.
Leereenheid 1 | Hoofdbeginselen van burgerlijk procesrecht
Definitie burgerlijk procesrecht
= het geheel van rechtsregels dat voor het burgerlijk proces geldt, anders gezegd: de
spelregels van het burgerlijk geding.
= het voortgaan van een onzekere of betwiste tot een zekere en onbetwistbare
rechtstoestand door een aan regels onderworpen rechtsstrijd of geding, gevoerd voor een
orgaan dat tot beslissing in dit geding bevoegd is.
Tot het burgerlijk procesrecht behoren de regels betreffende:
a. De bevoegdheid van de rechterlijke macht in burgerlijke zaken;
b. De bevoegdheden van procespartijen, advocaten, deurwaarders, arbiters en getuigen
in burgerlijke zaken;
c. De wijze van procederen in burgerlijke zaken;
d. Het bewijs in burgerlijke zaken;
e. Vonnissen en beschikkingen en de rechtsmiddelen, die tegen rechterlijke
beslissingen kunnen worden aangewend;
f. De tenuitvoerlegging van vonnissen en andere executoriale titels;
g. Arbitrage.
Materieel en formeel privaatrecht
Gewoonlijk wordt het burgerlijk recht aangeduid als materieel privaatrecht en het burgerlijk
procesrecht als formeel privaatrecht: het burgerlijk procesrecht bestaat weliswaar voor een
groot deel uit procedureregels en vormvoorschriften, maar bevat ook bepalingen uit
materiele aard, terwijl men in het burgerlijk recht ook vormvoorschriften aantreft.
- Deze verdeling loopt dus niet helemaal parallel.
Hoofdbeginselen Burgerlijk Procesrecht
Het burgerlijk procesrecht wordt slechts in beperkte mate beheerst door fundamentele
rechtsbeginselen.
Van fundamenteel belang kan worden geacht dat beide partijen een gelijkwaardige positie in
het geding innemen en gelijke kansen krijgen hun belangen te verdedigen.
Waar onze wetgever de keuze heeft gemaakt, zijn de voornaamste eigenschappen of
hoofdbeginselen van ons burgerlijk procesrecht gegeven.
Enkele beginselen zijn in de Grondwet erkend. Van grote betekenis is ook het EVRM, waarin
is neergelegd aan welke voorwaarden een eerlijk proces moet voldoen. Deze beginselen
hebben een langere geschiedenis, maar zijn door de verdragsluitende staten geformuleerd
en erkend als rechten van de mens en als geldend recht. Het verdrag heeft rechtstreekse
werking, zodat niet alleen de staten erdoor zijn gebonden, maar iedere burger verplichtingen
en rechten ontleent en zich op verdragsbepalingen kan beroepen. Nationale wetten kunnen
op onverenigbaarheid met het verdrag worden getoetst (art. 94 Grondwet). Van belang in dit
verband is met name art. 6 EVRM.
Als hoofdbeginselen van fundamentele aard kunnen de volgende worden aangemerkt:
1. Hoor en wederhoor;
2. Onpartijdigheid van de rechter;
3. Openbaarheid van behandeling en uitspraak;
1
, Burgerlijk procesrecht
4. Motivering van de beslissing;
5. Partijautonomie
Als hoofdbeginselen in de zin van hoofdkenmerken van ons burgerlijk procesrecht, die niet
volstrekt onmisbaar zijn maar wel van invloed zijn op de aard en de kwaliteit van de
burgerlijke rechtspleging, zijn de volgende te noemen:
6. Onderzoek en beslissing in twee instanties;
7. Toezicht op de rechtspraak door het middel van cassatie;
8. Verplichte procesvertegenwoordiging.
Hoor en wederhoor
Art. 6 EVRM en art. 19 Rv.
Omvat het recht van partijen om kennis te nemen van, en zich te kunnen uitlaten over, alle
gegevens en bescheiden die in het geding zijn gebracht en waarop de rechter zich baseert
bij het doen van zijn uitspraak.
Dit brengt mee dat aan beide partijen in gelijke mate het recht toekomt om door de rechter te
worden gehoord, zich op feiten en rechten te beroepen en bewijs te leveren. Procespartijen
nemen een gelijkwaardige positie in het proces in en worden gelijk behandeld.
De rechter mag wel een gedaagde bij verstek veroordelen, maar niet zonder dat deze in de
gelegenheid is gesteld zich te verdedigen. Dit is ook de reden dat aan de oproeping van
partijen bepaalde eisen worden gesteld.
Het hoor en wederhoor brengt met zich mee dat het de rechter verboden is kennis te nemen
van mondelinge of schriftelijke inlichtingen van een der partijen zonder dat de wederpartij
gelegenheid krijgt zich daarover uit te laten (art. 12 Wet RO).
De plaatsing van dit fundamentele beginsel in art. 19 Rv brengt met zich mee dat dit geldt
voor alle civiele procedures. Het houdt ook verband met art. 1 Gw: gelijkheidsbeginsel. In art.
6 EVRM gaat het over een eerlijke behandeling van zijn zaak.
Onpartijdigheid van de rechter
Een vereiste voor goede rechtspraak is dat de rechter onbevooroordeeld tegenover de
partijen en hun geschil staat. Hij dient zonder vooringenomenheid en niet beïnvloed door
druk van welke zijde ook de behandeling van de zaak leiden en daarin een beslissing geven.
Zodra in een bepaald geval feiten of omstandigheden bestaan waardoor de onpartijdigheid
van de rechter in gevaar zou kunnen komen, kan die rechter door een partij worden
gewraakt en kan de rechter zelf verzoeken zich te mogen verschonen (art. 36-41 Rv).
Het beginsel van onpartijdigheid vloeit voort uit dat van de gelijke behandeling van partijen in
een proces.
Een voorwaarde voor rechterlijke onpartijdigheid is rechterlijke onafhankelijkheid: de rechter
dient onafhankelijk te staan ten opzichte van degene die hem heeft benoemd, ten opzichte
van partijen en ten opzichte van derden.
Ook het recht op een behandeling door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht is
vastgelegd in art. 6 EVRM.
2
, Burgerlijk procesrecht
Openbaarheid van behandeling en uitspraak
Bedoelt een waarborg voor een onpartijdige behandeling te zijn en heeft daarmee een
preventieve werking. Zij kan wantrouwen bij het publiek ten aanzien van de gang van zaken
bij de rechtspleging voorkomen en voor de rechter een aansporing zijn om op te treden op
een wijze die het vertrouwen van publiek verdiend.
Met uitzondering van de gevallen bij de wet bepaald vinden de terechtzittingen in het
openbaar plaats en geschiedt de uitspraak van vonnissen in het openbaar art. 121
Grondwet, 4 en 5 Wet RO, 27 en 29 lid 1 Rv.
- Dit geldt ook voor verzoekschriftprocedures en beschikkingen.
Het beginsel van openbaarheid is neergelegd in art. 6 EVRM.
Uitzonderingen staan in art. 6 EVRM en art. 27 Rv.
a. In het belang van openbare orde of goede zeden;
b. In het belang van de veiligheid van de Staat;
c. Indien de belangen van minderjarigen of de eerbiediging van de persoonlijke
levenssfeer van partijen dit eisen;
d. Indien openbaarheid het belang van een goede rechtspleging ernstig zou schaden.
Wettelijke uitzondering: art. 803 en 818 lid 6 Rv in zaken betreffende personen- en
familierecht en in scheidingszaken geschiedt de behandeling in beginsel met gesloten
deuren. In andere zaken kan de rechter sluiting van de deuren om gewichtige redenen
bevelen (art. 4 RO).
Een belangrijk element van de openbare behandeling van een zaak is dat partijen in beginsel
het recht hebben op mondelinge behandeling van hun zaak. Een verzoek om mondelinge
behandeling mag dan ook slechts in zeer uitzonderlijke gevallen worden afgewezen.
Degenen die de raadkamer hebben bijgewoond, zijn verplicht het geheim van de raadkamer
te bewaren (art. 7 lid 3 RO).
Motivering van de beslissing
De eis dat vonnissen de gronden waarop zij rusten moeten inhouden is terug te vinden in:
- Art. 121 Gw
- Art. 5 lid 1 RO
- Art. 30 Rv
Het motiveringsbeginsel hangt samen met en vloeit voort uit het beginsel van openbaarheid
van rechtspraak. Het heeft verschillende functies:
- Geeft partijen inzicht in de door de rechter gevolgde gedachtegang, in de
aanvaarding of verwerping van gronden van eis en verweer, in de vaststelling c.q.
bewezenverklaring van feiten en in de toepassing van rechtsgronden.
- Stelt partijen in staat te beslissen zich bij het vonnis neer te leggen dan wel een
rechtsmiddel daartegen in te stellen.
- Motivering stelt de hogere rechter in staat de juistheid daarvan en van de daarop
rustende beslissing te beoordelen.
- Dient als waarborg voor deugdelijke rechtspraak. Door te motiveren geeft de rechter
zich rekenschap van de gronden voor zijn beslissing en is hij verplicht standpunten in
te nemen en te formuleren over tussen partijen gerezen twistvragen. De kwaliteit van
de rechtspraak wordt daardoor bevorderd.
- Dient niet alleen het belang van partijen, maar ook het algemeen belang. Zij dient de
rechtsvorming en rechtsontwikkeling en maakt deze zichtbaar door beslissingen over
rechtsvragen. Het vonnis heeft ook precedentwerking. Deze functie is van grote
betekenis.
3
, Burgerlijk procesrecht
Partijautonomie
De vrijheid die het rechtssubject heft om over zijn burgerlijke rechten te beschikken en die
rechten al dan niet te doen gelden. Partijen bepalen of er zal worden geprocedeerd en
waarover zal worden geprocedeerd.
Het initiatief tot het voeren van een proces gaat van de eisende partij uit.
De partijautonomie heeft vooral betrekking op de inhoud van het geding. Partijen mogen
relevante feiten niet verzwijgen. Met andere woorden: partijen bepalen de grenzen van de
rechtsstrijd, maar binnen dat kader zijn zij verplicht de voor de beslissing van belang zijnde
feiten volledig en naar waarheid aan te voeren (art. 21 Rv).
Partijautonomie stelt zekere grenzen aan het rechterlijk handelen. Men spreekt in dit geval
over de lijdelijkheid van de rechter. De erkenning van partijautonomie brengt in beginsel
enige beperkingen van de taak van de rechter mee.
- Rechter mag geen uitspraak doen over zaken die niet zijn geëist of meer toewijzen
dan is gevorderd, noch mag de rechter verzuimen op enig deel van de eis uitspraak
te doen (art. 23 Rv).
- De rechter mag voorts geen feiten toevoegen aan de door partijen gestelde.
Hij onderzoekt en beslist de zaak op basis van hetgeen partijen aan hun vordering, verzoek
of verweer ten grondslag hebben gelegd, tenzij uit de wet anders voortvloeit (art. 24 Rv).
Feiten die in het proces zijn gesteld en niet zijn betwist, moet de rechter als vaststaan
beschouwen. Hij mag daarvan in het algemeen geen bewijs verlangen (art. 149 Rv). In hoger
beroep kunnen partijen de procedure beperken tot bepaalde geschilpunten. De
cassatierechter dient zich te bepalen tot de in cassatie aangevoerde middelen (art. 419 lid 1
Rv).
Voor zover het gaat om de gang van de procedure heeft de rechter vele bevoegdheden en
verantwoordelijkheden:
- Hij waakt tegen onredelijke vertraging van de procedure en treft met het oog daarop
zo nodig maatregelen (art. 20 lid 1 Rv).
- Hij ziet toe op een ordelijk verloop van het geding en kan eventueel verder uitstel
voor het nemen van conclusies weigeren (art. 133 Rv).
- De rechter heeft een grote mate van vrijheid van handelen bij het verkrijgen en het
waarderen van bewijs.
- Hij kan in elke stand van de procedure partijen of een partij bevelen bepaalde
stellingen toe te lichten of bepaalde bescheiden over te leggen, die op de zaak
betrekking hebben (art. 22 Rv).
- De rechter is bevoegd om ambtshalve aan een partij bewijs op te dragen of om een
verschijning van partijen, een plaatsopneming of een deskundigenonderzoek te
bevelen.
- Als de gedaagde niet verschijnt, dan handelt de rechter overeenkomstig met art. 139
Rv of art. 121 Rv.
- Zijn hoofdtaak is het rechtspreken tussen partijen. Daarbij moet hij de feiten
vaststellen, ambtshalve de rechtsgronden aanvullen die niet door de partijen zijn
aangevoerd (art. 25 Rv) en beslissen.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper nienkebouw. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,49. Je zit daarna nergens aan vast.
