Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
I - Inleiding: wat is archeologie?
1. Misvattingen
Archeologie wordt gezien als opwindend avontuur (bv. google search) maar dat klopt niet:
véél minder actie
Vooronderzoek: verzamelen en bestuderen van informatie van het gebied/thema door
bronnenonderzoek (bv. ferrariskaart, satellietbeeld, verslagen)
1. Archeologische potentie (= kan er gevonden worden bv. verwoesting)
2. Wat is de graad van intactheid?
3. Voorkomen van fouten tijdens veldwerk/dubbel onderzoek doen
Bureauonderzoek is de eerste stap in archeologisch dossier:
1. Historisch dossier (historische context: welke gebeurtenissen in die regio?)
2. Archeologisch dossier (kennis van de archeologie in het gebied + eerdere
opgravingen/prospecties/vondsten)
3. Landschappelijk/cartografisch dossier (locatief en landschappelijk kader)
Opgraven?
Opgraven hoort vooral bij paleontologie (= de studie van fossiele resten/sporen van
organismen) om evolutie van aarde & leven te reconstrueren
• Archeologie is menselijk verleden: vaak oppervlakte bestuderen en kijken (niet altijd
opgraven!)
Archeologische prospectie: alle vormen van archeologisch onderzoek waarbij niet
vlakdekkend en volledig wordt opgegraven voor het lokaliseren en documenteren van
menselijk activiteit
Methoden:
• Luchtfoto -> groot perspectief en vinden van sites
• Bodemonderzoek/boren: lagen van de bodem en landschap
• Geofysische methode: magneet voor verbrande aarde
• Scherfintensiteitskaarten -> concentratie van bevolking
• Remote sensing/aardobservatie (bestudering van het landschap vanuit de lucht of
ruimte)
Archeologie vs. Geschiedenis
Literaire studie <-> artefacten
1
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
Geschiedenis brengt info die je nooit te weten komt door opgravingen (te weinig informatie
uit site voor hele periode) MAAR gekleurde informatie en gemarginaliseerden zijn niet
gerepresenteerd: geen informatie over gewone mensen => archeologie: informatie over
gewone volk & dagelijkse leven
• geschiedenis + archeologie = complementair
Archeologie is interdisciplinair: geologie, geografie, ecologie, antropologie, chemie,
architectuur, moleculaire biologie …
Archeologie < Archaiologia (studie van het oude) MAAR ook contemporaine archeologie
(bv. conflictarcheologie naar resten van krijgshandelingen) => niet alleen uit ver verleden
Begin archeologie: Antiquarisme 15e – 18e eeuw: pronken met vondsten & schatten
Vlaanderen – het passief behoudsbeginsel
= “het is verboden archeologische artefacten, archeologische sites en archeologische
ensembles te ontsieren, te beschadigen of te vernielen”
<-> actief behoudsbeginsel
Preventieve archeologie: bij bedreiging van archeologisch erfgoed om ongedocumenteerde
vernieling te vermijden (bv. bij werkzaamheden) -> noodopgravingen
• Malta wetgeving: in situ bewaren als kan, ex situ als moet of voor wetenschappelijk
onderzoek
Malta-onderzoek in Vlaanderen
• Meestal noodopgravingen: sites vaak bedreigd door bouw- en graafwerkzaamheden
• Commerciële archeologie: archeologische bedrijven onderzoeken het gebied in
samenspraak met het Agentschap Onroerend Erfgoed
2. Wat is archeologie?
Archeologie = een wetenschappelijk probleem oplossen met 1 traject en 1 juist antwoord
(één uniek traject: sitevorming & levensloop artefacten)
het verleden is stom, maar de resten kunnen we tot ons laten spreken (wetenschappelijke
methode: datacollectie, probleemstelling, theorie, methode, interpretatie …)
Archeologie = een humane interdisciplinaire wetenschap gericht op detectie, identificatie,
analyse en interpretatie van materiële resten en sporen van menselijke
activiteiten/gedragingen in het verleden
- Humaan: mens (cultuur & gedrag) staat centraal
- Interdisciplinair: invalshoeken van verschillende disciplines
2
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
DOEL: het verleden reconstrueren: situaties en ontwikkelingen in dit verleden en in het
gedrag van de mens kunnen identificeren en verklaren
3. Materiële cultuur
Artefacten <-> ecofacten
Materiaal als bron voor: vormgeving, techniek, functie, datering, vondstcontext, symbolische
waarde
Vondstcontext
Bv. waar? Met welke objecten samen? Conditie?
Ruimtelijke context op sites toont de archeologie zich in haar antropologische gedaante
! archeologische kritiek : hoe bruikbaar is onze bron?
= gevolg van formatieprocessen (les 4)
Symbolische waarde
Benadrukt de wederzijdse relatie tussen mensen en voorwerpen
• Voorwerpen niet alleen functioneel, ook andere intentie: onderliggende boodschap:
status, identiteit, ideologie
• Voorwerpen krijgen betekenis door gebruik in sociale interactie (bv. Ceremonies,
uitwisseling, overlevering bv. erfstuk)
! betekenis voorwerp verandert doorheen tijd en ruimte -> sociale & culturele biografie van
voorwerpen
voorbeelden:
1. Kula exchange – Kula ring: eilandgemeenschappen in Papoea-Nieuw-Guinea
Gift exchange van rode schelpenkettingen naar N en Z
• Ceremoniële uitwisseling want geen waarde aan de kettingen, wel aan het uitwisselen
• Verplichtingen bij het geven van geschenken want toont respect: geven = respectvol &
onderdanig – ontvangen = respect t.o.v. schenker & genereus
• Achter materiële vorm zit mentale vorm
o Wit als openingsgeschenk, rood is tegengeschenk
• Sociale status & prestige
2. Egyptische beelden
Kenmerken: frontaliteit (alle beelden kijken naar voor) voor het ritueel dat gaat beginnen
3
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
passief, strak en afstandelijk (architecturale funeraire context)
idealiserend voor farao => goddelijk & tijdloos
Harde steensoorten: graniet & dioriet => hiernamaals
3. Parthenon
thematiek: amazonomachie (oosterse dreiging), Trojaanse oorlog (GR 1e keer succesvol
verenigd tegen vijand), barbaarse wereld (giganten & Kentauren)
→ triomf van beschaafde orde over barbaarse chaos = een boodschap naar andere stadstaten
sociale biografie: Cycladische figurines
wijde verspreiding van vrouwenfiguurtjes: vrouwen: borsten & geslachtsorganen
90% zonder context (illegale markt), aangetroffen in necropolen en nederzettingen
19e E: gezien als kleine monsters, barbaars, primitief <-> klassieke ideaal
20e E: kunstvoorwerpen uitgegroeid tot statussymbool van elite
➔ her-appreciatie door samenkomst taphonomische & culturele omstandigheden
➔ herontdekt door modernisten: pure lijnen & witte kleur
➔ Kunstvoorwerpen -> sociale elite status
Artefacten
korte definitie: door de mens vervaardigde, functionele objecten
brede definitie: alle materiële producten die het resultaat zijn van het proces van vormgeving,
betekenis hebben in een specifieke sociale en culturele context en samen de materiële
leefwereld van de mens uitmaken
• Archeologie = het materiële als bron: bronnen ‘lezen’ & interpreteren MAAR
interpretaties altijd gebonden aan wereldbeeld (context) -> zoeken naar relevante
wereldbeeld van de gebruikers in de eigen tijd: verplaatsen in gedachtegang
Moderne ideeën projecteren: bv. Knossos = paleis: Evans speelde met archeologie: ‘leider
nodig’ maar geen bewijs: figuur = priester koning -> bewijs nodig => 3 verschillende figuren
tot 1
- Evans hoopte: bakermat EU samenleving in Knossos
- Realiteit: bijeenkomst ceremonies, geen paleis
!! nog veel invloed op nu: verbinden met heden = FOUT: eigen wereldbeeld moet weg:
objectief vondsten bekijken
4
