Politicologie samenvatting
1: Politiek en politieke wetenschappen
Politieke wetenschappen = wetenschappelijke kennis over de politiek, niet zelf aan politiek
doen of deelnemen aan politieke show.
Politiek < Politika: ‘de zaken die met de polis te maken hebben’, polis->(stedelijke) smleving
Aristoteles: ‘mens=zoön politikon’, mens=sociaal wezen, een wezen dat van nature met
anderen samenleeft
Ruime definitie politiek: ‘alles wat te maken heeft met het besturen van een samenleving’
=>Sml: Ruime betekenis: elke groep van ‘samen leven’
=>beperkter: samenleving=een teritoriaal gebonden samenleving
->religies: meestal geen inspraak want geen grondgebied, uitzondering: Vaticaan
Meer precieze definitie: ‘het proces waarbij samenlevingen op een voor de leden bindende
wijze de regels van hun samenleving bepalen, bewaren, wijzigen of handhaven’
-het proces->politiek als dynamisch proces op meerdere niveaus: multi-level governance
(samenwerking op meerdere niveaus), en de structuren liggen niet vast doorheen de tijd,
past zich aan aan de noden van de tijd
-samenlevingen->sociale groep die gemeenschappelijk territorium en/of cultuur delen
-bindend->afdwingbaar, sanctioneerbaar, heeft ook itt andere sociale systemen overheid
monopolie op legitiem geweld. Je kan niet omdat je =/ ergens eens mee bent ertegein gaan
=>voor de leden bindend, de macht van de staat is intern, niet ten aanzien van
andere souvereine staten! Op internationaal niveau: afspraken, maar kunnen
schurkenstaten (die zich er niet aan houden) niet straffen
-regels->wettelijke regels, dus niet de culturele normen
-zorgen voor beperking maar ook voor mogelijkheden (wapenverbod->veiliger)
-bepalen, bewaren, wijzigen->verandering als strategie, gericht op het bewaren van
legimiteit vh politiek systeen, er komt nooit zomaar een wet, meestal op vraag van
burgers/problemem
(vroeger: staat zorgde enkel voor basisregels&rechtbanken+poliitie die daarover moesten
waken (justitie en binnenl. Zaken), beschermining grenzen (defensie en buitenl. Zaken) en
zorgde ervoor dat burgers belastingen betaalde om dit te kunnen financieren (financien))
->ideologisch debat tss progressief<->conservatief over gewenste mate staatsinterventie
-handhaven->niet alleen opstellen, regels moeten ook w nageleefd
Hoeveel regels? -> willen niet veel voor onszelf, maar wel dat anderen zich eraan houden
Vormen van politiek
Democratisch <-> autoritair
Unitair (vanuit 1 punt bestuurd) <-> federaal (deelgebieden ook een eigen bestuur)
+ verschillende vormen! Vb: kiessystemen
,Kringloopmodel van David Easton: 2 inputs in een politiek systeem (eisen: verwachtingen
bevolking en steun: vertrouwen, weinig vertrouwen=>niet als legitiem beschouwd)
->niet alle eisen kunnen doorstromen (dan: stress), want ze kunnen te talrijk of te
gevarieerd zijn=>gatekeepers om deze min of meer te reguleren
Deze 2 w omgezet (geconcerteerd tot) in politieke beslissingen
2: Staat en macht
Uitgangspunt: de staat legt bindende (zie definitie h1) regels op aan de leden van de
samenleving
=>beperking vrijheid? (verkeer, regulering financiële markten) Of garandeert het juist
menselijke vrijheid? (nachtlawaai)
De grondwet..
-legt structuur en beslissingsvormen vast (België als federale staat, monarchie, rechtbank,…)
-bepaalt de rechten van burgers (kiesrecht, sociale rechten, vrijheid van onderwijs,…)
->Rule of law (niet van de heerser) vanaf Magna Carta (1215) (koning John)
-zegt waarvoor we staan: symbolische zelf-identificatie van samenleving (onze waarden=…)
=>Belgische grondwet=ingewikkeld, maar omdat we het zo wilde! Wij wilden deze regels
Overheid ‘neemt’ deel geld ivv belastingen, maar je krijgt veel terug! Hoe meer belastigen,
hoe gelukkiger, haast! Zorgen voor infrastructuur, huisdokter kunnen gaan, goed onderwijs..
Overheid->machtconcentratie (steeds meer macht bij steeds minder mensen), macht: ‘de
mogelijkheid voor actor A om actor B iets te laten doen wat B anders niet zou doen’
=>Amartya Sen: ‘zonder machtsuitoefening zouden mensen al hun capaciteiten benutten’
zoals meer cultuur, ontspanning, zich bijscholen, aangezien niet veel mensen dat
doen=>machtsuitoefening (en zelfs onderdrukking)
Gezag= wanneer die macht als legitiem w gezien, wanneer deze aanvaard wordt.
3 vormen van gezag
1) Traditioneel: niet gedifferentieerd => alles valt samen, 1 persoon die de samenleving
stuurt, geen scheiding machten (vb: traditionele koningen/oude veldheren/…)
2) Charismatisch gezag: symbolisch (vb: koningshuis ons, Britten,…)
3) Rationeel-legalistisch gezag: =/ gekoppeld aan persoon, de wet, geldt voor iedereen
3 vormen van macht
1) Het bevel: een politie-agent die u anders stuurt
2) Agenda-setting: je kan geen 100 onderwerpen tegelijk behandelen->zorgen dat je
thema op de politieke agenda komt, sommigen zullen dit mss voorkomen?
, 3) Ideologische hegemonie: bepaalde dingen w als vanzelfsprekend genomen, in
iedere samenleving bestaat er (soms onbewust) een cultureel kader waarbinnen
bepaalde dingen gezegd kunnen w, sommige dingen zijn normaal en legitiem,
anderen niet
=>macht dus niet enkel in de institutionele politiek
Proces van staatsvorming
Concentratie van machtsmiddelen: overheid->groot potentieel van geld, middelen,
organisatie en expertise & kan dit inzetten voor het reguleren vd samenleving
Verwerven van legitimiteit->overheid dient aanvaard te w als gezagsdrager
Legitiem staatsgedrag is gedepersonaliseerd (zie hierboven)
Homogenisering: regels op 1zelfde manier toe laten passen op het hele grondgebied
=>eindresultaat van deze 4 stappen: natiestaat
De legitimiteit van de staat
Belangrijkste benaderingen:
-Natuurlijke perfectie (Plato)
-Natuurlijke groei (Aristoteles)
-Van God gegeven (Augustinus)
-Als gevolg van een hypothetisch sociaal contract (Hobbes, Rousseau, Rawls)
Plato (427-347 vC)
-op zoek naar perfectie: aardse werkelijkheid als afspiegeling van het perfecte ‘idee’, de
volmaakte vormen van de vormenwereld->als we 10000+ cirkels bij elkaar leggen: perfecte
cirkel, apart niet, dit proberen na te streven, hoe dichter hierbij, hoe beter
-politiek gebaseerd op ‘rationele inzichten’
-3 functies: nadenken, handelen en handenarbeid
-3 klassen: de filosofen-heersers (wijheid), de soldaten (moed) en het gewone volk
(arbeidsspecialisatie) Zette ook enorm in op arbeidsspecialisatie dus: specifieke
vaardigheden op de beste manier inzetten voor de hele sml
-absolute heerschappij van de filosofen-heersers, andere klassen moeten dit aanvaarden
-gevaar: Plato gaat ervan uit dat er iets bestaat als de ‘absolute waarheid’
=>Karl Popper: kritiek->’open society’: openstaan voor twijfel ‘misschien is het fout’<->Plato
Aristoteles (384-322 vC)
-Aanvankelijk: leering van Plato, maar zet zich later af tegen zijn absolutisme, eerder
‘democratisch’
-politieke visie gegrond in zijn teleologisch (heeft een doel, wij hebben spraak gekregen
zodat we met mensen kunnen communiceren, socializen) mensbeeld
-‘de mens is van nature een sociaal wezen’ (zoön politikon)
-gemeenchap als “natuurlijke” vorm van samenleven, individu is niet denkbaar zonder de
‘polis’, anders ben je niet echt mens
-collectieve oplossingen <-> individueel belang => plicht tot gehoorzaamheid aan systeem
-ook plicht tot politieke actie (maar: dubbelzinnige houding tov contemplatieve leven)
-politiek maakt deel uit van het “goede/volwaardige leven” (eudaimonia)=>directe
democratie, (<-> heersende klasse bij Plato) want we kunnen enkel als sociaal dier een
volwaardig leven hebben, niet privé, want dan benut je je eigenschappen niet
,-alleen moggelijk in kleine stadsstaten, kan moeilijk met superveel gaan debatteren
-Aristoteles aanvaardt wel bestaan slavernij en ongelijkheid tussen burgers en niet-burgers
-belang: deugdenethiek, (politici moeten een moreel voorbeeld zijn) poliek waardevol op
zich, niet louter instrumenteel
-navolging bij Marx tot bij Amartya Sen, intrinsiek (uit jezelf) belang van actief burgerschap
-staat als garant voor het “goede leven”, geen scheiding openbaar en privé leven
Soorten regeringen 1 persoon Klein aantal Groot aantal
Aristoteles
Ten gunsten van de Tyrannie Oligarchie Democratie
elite
Ten gunste van allen Monarchie Aristocratie Polis
Volgens hem dus: polis het beste, niet democratie! => open en eerlijk debat
Klassieke periode
-klassiek ideaal van zelfbestuur
-combinatie van positief mensbeeld en gemeenschapsgevoel
Augustinus van Hippo (354-430)
=kerkvader
-christelijke periode: somber mensbeeld, mens altijd geneigd het zwakke te doen, erfzonde,
sterke staat nodig die ons zegt wat we moeten doen
-stad van God als ideaalbeeld: streven naar perfectie
-de stad van de mens: noodzakelijkerwijs imperfect, wegens menselijke zwakheid
-stad van God geeft de richting aan voor de stad van de mens: verhouding Kerk en Staat
(geen scheiding hiertussen)
De staat als contract
Hobbes (1588-1679)
-stel: geen regels, de mens is van nature geneigd tot eigenbelang en geweld, de
‘bullebakken’ pakken dan de macht, oorlog is van alle tijden en tegen allen: ‘life is short,
nasty and brutal’
-rationele oplossing: instellen van een heerser, of een Leviathan die de orde en vrede
bewaakt, heeft politieke macht en zal hun beschermen tegen criminelen, daarom dat ze het
accepteren, omdat ze weten ‘anders zou het erger zijn’
-Leviathan ontleent zijn gezag aan een ‘sociaal contract’ dus niet van God gegeven
-gezag van de Leviathan dient wel absoluut te zijn -> neiging naar een vorm van absolutisme
John Locke (1632-1704)
-positiever dan Hobbes, mens is geschapen naar Gods evenbeeld, we hebben de capaciteit
tot rationeel denken, hierdoor: vreedzaam met elkaar samen leven + gaan wederzijdse
betekenissen aan, zoals het respecteren van natuurlijke rechten (leven, vrijheid, eigendom)
-oorlog=uitzondering in Locke’s natuurtoestand, maar ziet die natuurtoestand toch niet als
utopie, conflicten kunnen ontstaan, neemt aan dat mensen weten dat het belangrijk is deze
natuurtoestand te verlaten en zich te onderwerpen aan een overheid
-overheid moet genot over hun leven, vrijheid en eigendom garanderen, maar is ook een
neutrale arbiter die over geschillen kan oordelen en een herstel- of strafmaat kan
uitspreken
,- <-> Hobbes: Locke bepleit geen totale onderwerping van de burger aan de staat,
integendeel, zet scheiding tussen publieke en private sfeer nog eens extra in de verf
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
-vertrekt vanuit een toestand van vrijheid: we worden vrij geboren
-maar: delegeren dit gezag naar het politieke systeem onder de vorm van een sociaal
contract
-volkssoevereiniteit: legitieme macht w van onderaf gegeven->berust dus bij het volk
-OOK heerser dient zich te houden aan ‘volonté générale’, staat niet alleen voor orde-
handhaving in
-meer beperkte macht van de staat in vergelijking met Hobbes
-Leviathan staat boven de burgers, de volonté générale is een collectieve identiteit
Hedendaags concept van de staat
=>mengvorm diverse historische tradities
-sociaal contract: staat ontvangt legitimiteit van de burgers (<-> absolutisme)
-deugdenethiek
-staat als behoeder van het ‘goede leven’, of louter als procedure?
10 18 6 15 19 14 17 11 20
21
13
12
8
16 2 4 1 7 3 9 5
1 Koning Filip van België
2 Eerste minister (premier) Alexander De Croo: Open VLD
3 Vice-premier Pierre-Yves Dermagne + minister van economie en werk: PS
4 Vice-premier David Clarinval + minister van middenstand, zelfstandigen, KMO’s en
landbouw, institutionele hervormingen en democratische vernieuwing: MR
5 Vice-premier Georges Gilkinet + minister van mobiliteit: Ecolo
6 Vice-premier Vincent Van Peteghem + minister van Financiën, belast met
coördinatie fraudebestrijding en de Nationale loterij: CD&V
, 7 Vice-premier Frank Vandenbroucke + minister van sociale zaken en
volksgezondheid, belast met ontwikkelingssamenwerking en grootstedenbeleid:
Vooruit
8 Vice-premier Petra De Sutter + minister van ambtenarenzaken, overheidsbedrijven,
telecommunicatie en post: Groen
9 Vice-premier Vincent Van Quickenborne + minister van justitie en noordzee: Open
VLD
10 Karine Lalieux: minister van Pensioenen en Maatschappelijke integratie PS
11 Ludivine Dedonder: minister van Defensie PS
12 Zakia Khattabi: minister van klimaat, leefmilieu, duurzame ontwikkeling en green
deal Ecolo
13 Annelies Verlinden: minister van binnenlandse zaken, institutionele hervoormingen
en democratische vernieuwing CD&V
14 Meryame Kitir: minister, momenteel geen bevoegdheden (->Frank VdB) Vooruit
15 Tinne Van der Staeten: minister van Energie Groen
16 Hadja Lahbib: minister buitenlandse zaken, europese zaken en buitenlandse handel
en de federale culturele instelling MR (eerst: Sophie Wilmès)
17 Staatssecretaris Eva de Bleeker-> Alexia Bertrand Open VLD
18 Staatssecretaris Sammy Madhi ->Nicole de Moor CD&V
19 Staatssecretaris Sarah Schlitz Ecolo
20 Staatssecretaris Thomas Dermine PS
21 Staatssecretatis Mathieu Michel MR
Premier+vice-premiers vormen samen de kern -> verschillende partijen betrokken hierin,
voor de belangrijkste beslissingen, hier: niet verbonden aan hun bevoegdeheden in deze
kern, vertegenwoordigen de ideeën van hun partij hier
Staatssecretarissen: ondergeschikt aan ministers
Evenveel M als V bij regering De Croo! Voor het eerst in de geschiedenis
->toen wilmes wegging: opnieuw vrouw
Ook gekeken op niveau van provinvies, een beetje overal mensen vandaan
3: Breuklijnen en ideologieën
Breuklijnen: fundamentele, langdurig vastliggende, potentieel explosieve,
geïnstitutionaliseerde conflictlijnen tussen bevolkingsgroepen en organisaties binnen een
politiek systeem
In Belgische politieke geschiedenis: religieuze, taalkundige en economische breuklijnen
Niet elk conflict is dus een breuklijn
Lipset & Rokkan in 1967: invloedrijk artikel met een hisotorisch verklaringsmodel voor de
voortdurende terugkeer van deze conflicten
=>om de oorzaken van de hedendaagse politieke breuklijnen te begrijpen, moeten we
terugkeren naar het verleden = path dependency (het pad dat we gevolgd hebben
determineert onze huidige omstandigheden)
1: Natie/Staatsvorming
, Vb: Franse revolutie wilt 1 bepaald ideaal naar voren schuiven, vanaf nu geen ‘Bretoen’
maar ‘inwoner van de Franse Republiek’, ‘Franse burger’. Verschillende departementen die
niet naam krijgen van vroeger hertogdom, maar een nummer en noemen ze naar
bergen/rivieren in de buurt->mensen hechten zich minder snel, wel aan Fr republiek loyaal
Ook toen wij even bij Fr werden geannexeerd: volgens dit systeem
Maar toch lichtjes mislukt: mensen blijven zich aan regionale identiteit hechten
Leidde tot 2 breuklijnen:
Breuklijn: centrum <-> periferie
Vb: Frans centraal gezag-Corsica, UK-Schotland,…
Perifere gebieden accepteren gezag, maar tegelijk: loyaliteit aan lokale identiteiten
Uitzondering: België, want wat is het centrum? Vroeger: Walonië centrum, economisch
belangrijker, maar nu eerder omgekeerd. 2 evengrote gemeenschappen=>unieke vorm van
gelijkwaardog federalisme (taalkwestie zou er wel tot kunnen behoren)
Breuklijn: Kerk <-> staat
-vooral in Katholieke landen, maar niet uitsluitend
-strijdpunten: onderwijs en bio-ethische kwesties (euthanasie, abortus, homohuwelijken)
want Kerk wilt macht behouden, maar republiek wilt ook de macht!
-symboliek: te deum, ‘God bless America’
-maar nu ook: hoofddoekenkwestie: laten we een religie dingen opleggen of laten we de
staat zeggen dat ze mogen doen wat ze willen?
2: Industriële revolutie, economische take-off
Leidde ook weer tot 2 breuklijnen:
Breuklijn: arbeid <-> kapitaal
Was er altijd al lichtjes, maar kleinschaliger, nu komt hij echt goed naar buiten!
Ook: schaalvergroting->kleine ambachtelijke bedrijven ruimen het veld voor grote
industriële complexen met 1000’en werknemers
Aanvankelijk: industriële productie vond plaats zonder enige bescherming, want er was
vrijheid van ondernemen. Stilaan: arbeidersbewegingen, regels,…
-rijke groepen slagen er steeds beter in hun vermogen te cumuleren, overheden beslasten
dit steeds minder, terwijl inkomens uit arbeid wel zwaar belast w
->toenemende ongelijkheid
-gevoel links-rechts ent zich vooral op deze breuklijn
Breuklijn: stad <-> platteland
demografische verschuiving: verlieten platteland->in stedelijke centra wonen->werk
MAAR vooral in andere landen waar platteland een grote(re) rol speelt
Door model Lipset & Rokkan: heel vele politieke conflicten verklaard w! Abortus,
euthanasie, schoolstrijd, hoofddoekdiscussie,…
Partijen ‘enten’ zich op breuklijnen, vinden hier hun reden van bestaan
-CD&V: levensbeschouwdelijke
-N-VA: nationalistisch
-SP.A/Vooruit: arbeid-kapitaal
-VLD: levensbeschouwelijk, arbeid-kapitaal
