Samenvatting ethische vaardigheden
1. BEHANDELBESLISSINGEN EN WILSBEKWAAMHEID
Euthanasie
Opzettelijk levensbeeïndigend handelen door een arts op verzoek van de betrokkene.
Bij euthanasie wordt er bewust en gewild een reeks van gebeurtenissen op gang gebracht die op elkaar
ingrijpen en die uiteindelijk leiden tot de dood. Er moet aan de wettelijke voorwaarden van de
Euthanasiewetgeving van 2002 in België voldaan worden.
Behandelbeslissing
Staken of nalaten van een levensverlengende medische behandeling.
Bij behandelbeslissing wordt er bewust en gewild afgezien van ingrijpen in een bestaande reeks van
op elkaar ingrijpende gebeurtenissen, met het sterven als gevolg.
Wanneer beslissen?
Er is een ongunstige evolutie in het ziekteproces van de betrokken persoon. Er is geen uitzicht meer
op verbetering of er kan maar weinig meer dan comfortzorg worden geboden.
Patiënt weigert (verdere) behandeling
Indien een wilsbekwame patiënt aangeeft dat verder behandelen voor hem niet meer hoeft, zelfs niet
meer mag.
➔ De Wet op Patiëntenrechten geeft aan dat een meerderjarige wilsbekwame patiënt altijd om
toestemming moet worden gevraagd om een behandeling te starten. Indien de goed
geïnformeerde, meerderjarige, wilsbekwame patiënt de behandeling weigert dient hiermee
rekening te worden gehouden, zelfs indien die behandeling door de behandelaar als nuttig
wordt beschouwd en nog uitzicht geeft op therapeutische winst.
Nuttigheid
De doeltreffendheid van de behandeling en de mate waarin ze nog uitzicht biedt op een zekere
therapeutische winst.
Ook als is er slechts zelden perfect duidelijk wat nog reële kansen op ‘winst’ biedt, toch bestaan er
objectieve maatstaven voor het inschatten van de ‘nuttigheid’ van een behandelbeslissing. Er is een
‘rode lijn’ en deze wordt overschreden bij ‘therapeutische hardnekkigheid’.
Zinvolheid
De waarden en appreciaties van de patiënt. Het gaat hier over wat de persoon zelf beoordeelt als
‘kwaliteit (van leven)’.
Wat ‘zinvolheid’ betreft bestaan er in principe alleen subjectieve maatstaven, want wat ‘zinvol’ is voor
de één, is dat vaak niet voor de ander.
Bij een wilsbekwame patiënt die een behandeling weigert is meestal het motief dat de voorhanden
zijnde behandeling weinig toevoegt, zelfs afbreuk doet aan de kwaliteit van leven.
1
,Voorafgaande wilsverklaring is van toepassing op situatie van niet-wilsbekwame patiënt
De wet op de Patiëntenrechten maakt het ook mogelijk dat de patiënt voorafgaand aan een
situatie van wilsonbekwaamheid kan vastleggen welke behandelingen hij niet meer wil onder
welke omstandigheden.
De patiënt is onomkeerbaar wilsonbekwaam geworden en zal binnen afzienbare tijd sterven. Of hij is
onomkeerbaar wilsonbekwaam en onomkeerbaar buiten bewustzijn. Of hij is onomkeerbaar
wilsonbekwaam. Of hij is wilsonbekwaam.
Met deze weigering moet rekening worden gehouden door de behandelaar. Wat niet wil zeggen dat
de situatie vanuit een ethisch perspectief niet dubbelzinnig kan zijn.
Behandelend team twijfelt eraan of een behandeling nuttig en/of zinvol is bij een al dan niet
wilsbekwame patiënt.
Dit doet zich meestal voor bij een wilsonbekwame patiënt. De betrokken arts beslist meestal in
samenspraak met het verpleegkundig team en de familie, dat er een rode lijn wordt overschreden als
er verder wordt behandeld.
Het stopzetten of niet starten van de behandeling heeft dan de bedoeling om de therapeutische
hardnekkigheid te vermijden.
Therapeutische hardnekkigheid
= Wanneer de gevolgen van een medisch ingrijpen niet langer in proportie staan tot wat dit oplevert
aan (gezondheids)winst en zelfs lijden aan bestaand lijden toevoegt.
Soms is de (niet schriftelijk vastgelegde) wetenschap dat een patiënt ‘dit niet zou gewild hebben’ of
het bestaande risico dat de behandeling een grote claim zal leggen op de levenskwaliteit van een al
lijdende patiënt voldoende om de ethische besluitvorming te starten.
Op basis waarvan beslissen?
Het besluitvormingsproces dat resulteert in een behandelbeslissing zal erin bestaan om een afweging
te maken van waarden (zoals autonomie, waardigheid, kwaliteit van leven, beschermwaardigheid van
leven) en normen (zoals het vermijden van therapeutische hardnekkigheid).
Patiënt weigert (verdere) behandeling
Bij het weigeren van een behandeling, zal het ethische besluitvormingsproces gesprek behelzen
waarbij er wordt getracht om de redenen van de weigering te verhelderen en te beargumenteren.
Vooral in de situatie waarbij de nuttigheid van een behandeling (nog) vrij groot én reëel is, zal dit
gesprek zeer grondig moeten worden gevoerd in zoverre de behandelaar zich moet kunnen
vergewissen dat de patiënt in vrijheid een weloverwogen beslissing neemt.
Angst of onzekerheid speelt een grote rol. Het behandelend team moet dan zoeken naar welke
voorwaarden eerst moeten worden vervuld opdat de patiënt, samen met een behandelend arts,
uberhaupt een goede beslissing kan nemen.
Bij voorkeur wordt er zolang gesproken tot er consensus is tussen het behandelend team en de patiënt
in/met diens netwerk.
2
, Voorafgaande wilsverklaring van wilsonbekwame patiënt
Ook al is de voorafgaande wilsverklaring van een patiënt het uitgangspunt voor het nemen van
een behandelbeslissing, toch zal steeds de vraag dienen te worden gesteld in welke mate van
wilsonbekwaamheid sprake is en in hoeverre er een actuele wilsuiting is.
De actuele wilsuiting hoeft niet steeds verbaal te zijn. Vb. een persoon die zich niet meer kan
uitdrukken en anders heel rustig is, die herhaaldelijk zijn maagsonde uittrekt, geeft misschien ook een
signaal.
Als er een actuele wilsuiting is, vergt deze te worden verkend en minstens besproken.
Behandelend team twijfelt eraan of een behandeling nuttig en/of zinvol is bij een al dan niet
wilsbekwame patiënt.
Overleg met alle betrokkene is het ordewoord.
Het behandelend team heeft de belangrijke verantwoordelijkheid om vanuit de aanwezige expertise
en ervaring het aspect van de ‘nuttigheid’ van de behandeling te kwalificeren. De therapeutische
voordelen en mogelijke nadelen dienen transparanter ter sprake te komen.
Bij wilsbekwame patiënt, is gesprek hierover met de patiënt zelf een absolute must.
Bij wilsonbekwame patiënt, is het de opdracht om te zoeken naar de huidige beleving van
levenskwaliteit en wat de te verwachten kwaliteit van leven is.
Bij een oudere wilsonbekwame patiënt, kan in levensverhaal gezocht worden naar de eerder
uitgedrukte preferenties. Naarmate de vraag naar nuttigheid onvoldoende bevestigend kan worden
beantwoord, het oordeel van de arts zwaarder zal doorwegen.
Indien er over nuttigheid onduidelijkheid is, zal het oordeel van de naastbestaanden meer gewicht
krijgen.
Kort samengevat, zal in het overleg – dat meerdere gesprekken kan omvatten – een gezamenlijke
afweging gemaakt worden op basis van…
➢ Het klinisch oordeel met betrekking tot de effectiviteit van een behandeling: is er (nog) een
therapeutisch doel, wat is het therapeutische doel en is er een redelijke kans dat dit doel wordt
gehaald?
➢ De graad van de belasting van de behandeling (en of die belasting in proportie staat tot
het nagestreefde therapeutische doel).
➢ De waarden, preferenties en zingeving van de patiënt.
➢ De visie van de naastbestaanden.
Hoe beslissen?
Overleg is in alle situaties aan de orde. In geval van weigering van een behandeling door een
wilsbekwame meerderjarige patiënt geldt het principe van de geïnformeerde toestemming, waarbij
het overleg voornamelijk op deze ‘informatie’ gericht is.
In geval van de wilsverklaring, geldt dat overleg zal gaan over de wils(on)bekwaamheid van de patiënt,
de actualiteit van de wilsverklaring, de vraag of de betrokkene wel degelijk die situatie voor ogen had
bij het opstellen van de wilsverklaring…
In geval van vraag hoe opportuun een behandeling (nog) is, zal de kwestie van de nuttigheid en
zinvolheid van de behandeling onderwerp van het overleg vormen.
3
