RELIGIE, ZINGEVING EN
LEVENSBESCHOUWING
, MINDFUL GELUK
Inleiding P7
Ogenschijnlijk paradoxaal gegeven:
- Enerzijds; weinig interesse meer in het christendom
- Anderzijds; huidige tijd is men oop een zeer opmerkelijke en veelvoudige wijze bezig met de zoektocht
naar wat ‘echt telt’, naar ‘geluk’, naar ‘zingeving’ en naar ‘wijsheid’
o Vb: mindfulness, existentiële en wetenschappelijke reflectie op ‘geluk’, aandacht voor het hier
en nu, hype van yoga, meditatie, …
biedt mensen een houvast en een richting die resulteert in meer levenskwaliteit
- Mss raken we hierin zlefs aan de kern van het menszijn, of meer nog, aan de kern van religiositeit
- Misschien wordt het tijd dat we in deze realiteit de ‘tekenen van de tijd’ opnieuw gaan zien en
onderkennen
- Wellicht goed om zoekende mensen aan te spreken juist op dat diepere niveau, die onderliggende laag
van de zoektocht naar het geheel, naar harmonie met de werkelijkheid, naar heelheid, naar het
aanvoelen van transcedentie
- Misschien moeten we zelfs durven om ‘voorbij’ of ‘achter’, ‘verder dan’ de concrete verhalen van de
verschillende religies te zoeken, denken en spreken
o Mss kan dat beyond op het diepste niveau van elk religieus besef een vertrekpunt worden, en
pas dan, of mss alleen nog dan, kan aangetoond worden hoe het christendom daarin passen kan
- Heel wat intrinsieke mooie elementen die men in deze veelheid van benaderingen naar voren brengt, zijn
evenzeer al eeuwenoud joods-christelijk gedachtegoed
o Helaas zijn ze vaak vergeten of onder het stof bedolven
o We vinden ze terug in de monastieke traditie, middeleeuwse mystiek, nieuwe tendensen van
christelijke meditatie, bijbelse teksten en in de Bijbelse wijsheidsliteratuur
DEEL I: VERZUCHTING NAAR HEELHEID VANDAAG
A. Op veelvoudige en velerlei wijzen
P12
Hollen tot je erbij neervalt
P12
Wereld draait dol en wijzelf tollen rond
- Besef is de laatste jaren gegroeid
- We zijn gaan beseffen dat we met z’n allen in onze geciviliseerde, westerse samenleving niet zo
verstandig noch aangenaam noch gezond bezig zijn
- Als we met onze ogen dicht blijven hollen tot onze benen ons niet meer kunnen dragen en we tegen een
muur crashen en ineenzakken
Of terug op adem komen… en blijven ademen
P13
Veel mensen zoeken terug naar een wijze waarop het anders kan
- Bijzondere en vernieuwde aandacht voor de zoektocht naar geluk en zingeving
1
, - En dat vanuit verschillende tradities en vaak op zeer waardevolle wijze
Mindfulness
- Terug op adem komen, blijven ademen, letterlijk en figuurlijk
o Kern van wat men met mindfulness aanduidt
- Term is moeilijk te vertalen
- ‘aandacht’ / ‘aandachtig bewustzijn’
o Aandacht is momentane bewustzijn van het hier en nu
- Mindfulness beoogt uiteindelijke een levensattitude die uitgroeid tot andere manier van leven
- = ‘aandachtigheid’ waarin het suffix-‘heid’ kan wijzen op een toestand die duurt, een zekere status, een
zijnstoestand, een ‘state of mind’ eigenlijk
- Beperkt zich niet tot het doen van deze oefening
o Oefeneen is slecht oefenen
- Waar het om gaat is iets anders, iets alles doordringend
- De oefening moet leiden tot een constant aanwezige levenshouding, een attitude, een zijnsmodus in heel
ons ‘wezen’
o Wezen staat (niet toevallig) in verband met het werkwoord ‘wezen’ of ‘zijn’
o Het gaat om een zijnstoestand van aandachtigheid, een openheid van lichaam en geest
Stilte
- Mensen betalen geld om zich terug te trekken in ‘stilte-resorts’
- Is iets bijzonder
- We ervaren de kern van ons wezen en onze intrinsieke verbondenheid met de wereld rondom ons
- Tegelijkertijd voeling met wat ons ten diepste overstijgt
- Ervaring van stilte die mensen nastreven gaat niet om de stilte op zichzelf
o Uiterlijke stilte bestaat nergens
o Absolute stilte is er niet, of anders gezegd, ook de stilte kent haar geluiden. Ook stilte leeft
- Het opzoeken van uiterlijke stilte heeft eigenljik de bedoeling tot innerlijke stilte te leren komen
o Paradoxaal: innerlijke stilte kan men ook ervaren en koesteren te midden van activiteit en zelfs
drukte
o Alles heeft te maken met milde integratie en innerlijke harmonie
- Het gaat om komen tot innerlijke rust, een diepe aandachtigheid, een fijngevoeligheid, een gedragen
levensattitude die duur kent, een fundamentele ‘state of mind’
- Die aandachtigheid beoogt uiteindelijk de ervaring van het besef en het bewustzijn van diepe
verbondenheid en harmonie met de hele, ons overstijgende werkelijkheid
- Besef kan leiden tot innerlijke vrede, tot acceptatie, tot het loslaten van de kramp om alles en iedereen
vast te houden, te oordelen en dwangmatig te willen veranderen
- Het gaat om één worden in en met onszelf, maar ook met de grotere werkelijkheid in ons, en rond ons en
beyond onszelf
- Belangrijke rol hierbij: bewustzijn van en de focus op onze ademhaling
o Wie stil staat bij wat ademhaling is, beseft dat het de constante mogelijkheidsvoorwaarde van
ons bestaan is
o Een realiteit die we overigens fundamenteel delen met al wat leeft rondom ons
o Adem is maw een gegeven bij uitstek dat ons niet alleen verankert in het moment, maar ons ook
ontegensprekelijk verbindt met het ‘grotere geheel’ en tegelijkertijd onze individualiteit
garandeert
2
, o Adem is verbonden met het ervaren van een diepere werkelijkheid die leven geeft en leven
mogelijk maakt
- Taal: Ademen in het Latijnse spirare en respirare vertoont gelijkenis met het woord spiritus
o Betekent tegelijkertijd adem en levensgeest
o Heel parallel aan het Griekse dunamis en het Hebreeuwse ruach
Het is dus niet toevallig ook te herkennen in het woord ‘spiritualiteit’
Op zoek naar diepgang en authenticiteit
P16
Deze levensattitude: 1 worden in en met onszelf, grotere werkelijkheid in ons en rond ons en beyond onszelf
heeft gevolgen;
- Mensen die mindful zijn, leven anders ze percipiëren de werkelijkheid anders
o Bv: Ze horen wat politieke, kerkelijke instanties, gezagsdragers vertellen op een andere manier
- Authenticiteit is een absolute en onontbeerlijke voorwaarde
- ‘mensen die mindful zijn, zijn dromers, zwevers’ wie dat zegt heeft er zelf niets van begrepen
- Het anders waarnemen en anders leven leidt niet tot egocentrische of individualistische afzondering,
maar juist tot geëngageerd maar bewut in de wereld staan
o Edel Maex: “in de maalstroom van het leven staan”
- Neerbuigend alles van tafel vegen, vanuit een pretentieus eigen gelijk is immatuur
- Kritisch zijn en het daarmee soms gepaard gaande ‘bon ton’ pessimisme wordt in sommige kringen als
‘intellectualistisch’ gezien
o Dergelijke reflectie (scherp, spottend, cynisch zijn) is een soort puberteit van de wijsheid
- Kritisch denken is maar een eerste stap; het brengt ons nog lang niet waar we moeten zijn
- Via, maar ook doorheen het uitoefenen van kritiek moeten we leren loslaten, komen tot een dieper
verstaan van het wezen van de werkelijkheid, tot begrip in mildheid en mededogen en tot aanvaarding
en appreciatie in dankbaarheid en doorheen dat alles in deemoed durven evolueren, van niet-kritisch
weten naar kritisch niet-weten
Roberto Benigni
- Regisseur van de film La vita é bella
- Onpeilbaar wijs
- Zei en deed ongegeneerd ‘zotte dingen’
o Rector bedanken met grootste vaas bloemen die als decoratie op het podium stond
- Hij doorprikte al die ‘belangrijkheid’ en deed hen lachen om henzelf
- Hij hield een spiegel voor, waarin de meesten helaas zichzelf niet herkenden
Er is slim en slim; intellect is nog geen wijsheid en kritiek nog lang geen doorzicht…
Verzuchting naar verbondenheid en heelheid
P18
Aandachtig en verder kijken dan de werkelijkheid diepste religieuze bewustzijn
- Voorbij, dieper en verder dan alle concrete vormen van religies en godsdiensten, met name de
verbondenheid met de gehele werkelijkheid die groter is dan onszelf en groter dan wat we direct
waarnemen
3
, - Onderliggende laag van dat religieuze bewustzijn is de zoektocht naar wat ons verbindt én overstijgt
- Het bewust worden van het transcendente karakter van onze werkelijkheid, niet ergens ver weg en
levensvreemd, maar binnen onze werkelijkheid en binnen onze ervaringscontext
Religie
- Komt van ‘Re-ligare’ = sterk verbinden
- Volgens anderen is het afgeleid van ‘re-legere’ = een intensief ‘lezen’ van de werkelijkheid
- Beide elementen vatten de kern: aandachtig waarnemen van de werkelijkheid en er de verbondenheid
van alle leven in beleven
Het gaat in die verbondenheid maw om heelheid, innerlijke vrede, gedragenheid, existentiële begorgenheid
- Vanuit de aandachtigheid voor wat er is en wat ons omringt en overstijgt, groeit ook aandachtigheid voor
de ander in zijn zijnspogingen én in zijn mislukken
- Die waarneming leidt dan niet tot een oordeel vanuit een houding van meewarige superioriteit, maar
met mildheid die helpt dragen, die helpt komen tot ‘gedragenheid’, tot heelheid
- Pijn en lijden noemen we ook ‘gebrokenheid’
o Gaat zowel over psychische als lichamelijke componenten, die immers één en verbonden zijn in
het groeiende besef van de onontbeerlijkheid van een meer holistische aanpak
o “we vergeten soms dat op een lichaam een hoofd staat, en dat tussen hoofd en lichaam
tweerichtingsverkeerd bestaat”
o Gebrokenheid is het tegengestelde van heelheid heelheid is geschonden
o Verlangen naar die heelheid, die in verband wordt gebracht met ‘geluk’, overstijgt ons
individuele menszijn en streeft naar verbondenheid met de grote werkelijkheid waar we
tegelijkertijd deel van zijn en één mee worden
- Taalkundig nog een paradox: ‘overstijgend’ (transcedent) en ‘dieperliggend’ (fundamenteel)
o In onze taal lijken ze tegengesteld, maar eigenlijk duiden ze hetzelfde aan
o Op grond van een dieperliggende werkelijkheid die mensen ervaren, ontstaat er een zeker
religieus bewustzijn als verlangen naar heelheid en verbondenheid, die net dat menselijke en de
zichtbare werkelijkheid ook overstijgen
o In die situaties ontstaan religieuze tradities, verhalen en godsdiensten die elk met hun eigen
referentiekaders diezelfde dieperliggende werkelijkheid trachten te raken
o Vanuit die concrete verhalen wordt opnieuw gezocht naar dat wat de concrete verhalen
overstijgt, het overstijgende deel, het transcendente
o Zo is het dieperliggende fundament en de overstijgende werkelijkheid gelijk = beyond
Overal en nergens
P20
Dit dieperliggende of overstijgende element, het feitelijk religieuze verlangen, gelinkt wordt aan 3 aspecten die
vandaag zeer sterk aanwezig zijn
1. Bewustwording van het leven in het vertrekpunt van het hier en nu
2. Die bewustwording beoogt harmonie en verbondenheid met al wat/wie ons omringt en overstijgt
3. Streeft in die context naar de verwerkelijking van een zinvol leven in heelheid
in de context waarvan het woord ‘geluk’ opgang maakt
4
, Deze 3 elementen – hier en nu, verbondenheid met de grotere werkelijkheid en het verlangen naar vervulling,
heelheid en geluk – zijn bijna alom aanwezig
- We treffen deze ideeën en de reflectie erover inderdaad quasi overal aan
Voorbeelden:
- Enorme opgang van mindfulness in Vlaanderen
o Bv exponentieel in het jarenlange werk van Edel Maex of David Dewulf en hun inspiratiebronnen
o In het kielzog daarvan zien we als paddensteolen uit de grond schietende grotere en kleinere, al
dan niet lucratieve initiatieven, maar ook wetenschapelijk onderzoek dat in samenspraak ermee
gebeurd, ondermeer in kader van de ‘body/mind medicine’
o Cursussen mindulness zijn (soms voor veel geld) meteen volgeboekt
o Boekhandels tonen onder de hoofding ‘religie’ of ‘godsdienst’ tal van boeken in dit verband
o Centra van onderzoek en opleidin gin deze context gedijen zeer goed
o Midfulness wordt in de strikte zin bovendien uitgebreid tot zogenaamde ‘heartfulness’ waarin
waarden als liefdevolle vriendelijkheid, vergeving en (zelf)-compassie tot de kern van menselijke
omgang behoren en in functie staan van de uitbouw van een betere wereld
Eig raken aan oeroude christelijke waarden die in een nieuw jasje gestoken worden
o Religie in bredere zin wordt overigens explicitie binnengebracht in het discours van E. Maex
Pleit voor ‘beyond’
- Bepaalde vormen van de antieke filosofie
o Stoa en epicurisme staan volop in de aandacht
Ook in kader van wetenschapspopularisering aan sommige universitaire faculteiten
o Aristoteles’ onderscheid tussen hedonisme en eudaimonia is opnieuw aan de orde
Het oppervlakkige ‘goed voelen’ bij een aangename waarneming enerzijds en het
vervullend geluk dat met engagement en zingeving te maken heeft anderzijds
bv in het onderscheid tussen een pleasant life, engaged life, meaningful life
- stijgende interesse voor positieve psychologie
o = wetenschapsdomein dat steeds meer opgang maakt, bij ons maar ook wereldwijd
o In dit verband: denken aan het bereflecteren van well-being en ‘geluk’, in het bijzonder ook
vanuit het verband dat gelegd wordt met engagement, relatie, zingeving (meaning) en vervulling
(accomplishment)
o En het belang dat in dat kader gehecht wordt aan een coherente visie enerzijds – anderzijds een
diepe motivatie gericht op een levensdoel dat ook betekenis put uit fundamentele waarden, die
alle in onderlinge samenhang zorgen voor levensvervulling en menen weerbaarheid schenken in
moeilijke situaties
o Spiritualiteit; brede definitie:
Aanraken en vermoeden, openstaan en het proeven van diepere en pure kwaliteiten
als schoonheid en verwondereing en dat in en door innerlijke ervaring
Dat alles realiseert zich binnen de context van het grotere geheel waarvan men deel
uitmaakt, waar ruimte voor existentiële vragen ontstaat en waar attitudes obv
fundamentele waarden gerealiseerd kunnen worden
Geluk wordt niet alleen bereflecteerd en bestudeerd: het spreekt ook een zeer ruim
publiek uitgebreid aan
World book of happiness van Leo Bormans
5
