Familiale vermogensplanning
̶ Cursusmateriaal (klemtoon ligt op lessen)
̶ Examen
o Schriftelijk: 3u
o Wetboek
Inhoudsopgave
Wettelijke erfrecht ......................................................................................................................................... 2
De wettelijke erfgenamen ................................................................................................................................. 2
Het recht van wettelijke terugkeer van art 4.24 BW ........................................................................................ 7
Het wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot ............................................................................... 10
Het wettelijk erfrecht van de wettelijk samenwonende: ............................................................................... 14
Testament .................................................................................................................................................... 15
Kenmerken en definitie .................................................................................................................................... 15
Grondvereisten................................................................................................................................................. 15
Testamentvormen ............................................................................................................................................ 21
Inhoud van het testament ............................................................................................................................... 26
Wie is legataris................................................................................................................................................. 32
Andere bepalingen ........................................................................................................................................... 33
Fiscaal geïnspireerde testamenten ................................................................................................................. 34
De herroeping van het testament door de testator ........................................................................................ 35
De interpretatie van de testamenten .............................................................................................................. 37
Nietigheid, gerechtelijke herroeping en verval van het testament of legaat ................................................ 38
Schenking ..................................................................................................................................................... 38
Begrip ............................................................................................................................................................... 38
Vormvereisten .................................................................................................................................................. 40
De gift van hand tot hand ................................................................................................................................ 42
De onrechtstreekse schenking ......................................................................................................................... 46
De vermomde schenking.................................................................................................................................. 47
Schenking van tegenwoordige goederen tussen echtgenoten ....................................................................... 48
Schenkingen aan rechtspersonen .................................................................................................................... 49
Grondvereisten................................................................................................................................................. 50
Inhoud van de schenkingsakte ........................................................................................................................ 54
Ontbinding van een schenking ........................................................................................................................ 55
Contractuele erfstellingen ............................................................................................................................... 56
1
,Erf- en schenkbelasting ................................................................................................................................. 56
Erfbelasting ...................................................................................................................................................... 56
Schenkbelasting ............................................................................................................................................... 58
Wettelijke erfrecht
De wettelijke erfgenamen
• Wettelijke devolutie:
• Boek 2 en 4
- 3 periodes: elke periode heeft nog belang
o Voor 1 september 2018
o Tussen 1 september 2018 en 1 juli 2022
o Vanaf 1 juli 2022 à wij focussen op deze periode
• Wie zijn de wettelijke erfgenamen (art. 4.2 jo. 4.10, § 1 BW):
- Bloedverwanten van de erflater
o Adoptie kan voor gehele (volle adoptie) of gedeeltelijke (gewone adoptie)
gelijkstelling zorgen
- Langstlevende echtgenoot
- Wettelijk samenwonende (hoeft niet de partner te zijn)
• Het wettelijk erfrecht van de bloedverwanten:
- Er zijn vier orden. De eerste orde komt voor de tweede, de tweede voor de derde, de
derde voor de vierde (uitz. bij kloving) (art. 4.10, § 2 BW)
o Trapsgewijs.
- Binnen elke orde erft de dichtste in graad (uitz. plaatsvervulling) ) (art. 4.11 jo. 4.16 BW)
- Zijn er meerdere erfgenamen die aldus tot de nalatenschap komen, dan krijgen ze in
principe een gelijk aandeel (uitz. kloving en plaatsvervulling)
- Bloedverwanten tot en met de vierde graad erven (uitz. plaatsvervulling) (art. 4.11, § 6
BW)
-
- 1. De orde van de afstammelingen
o Ook de ten volle geadopteerde kinderen en hun afstammelingen (art. 353-12 oud
BW)
o Ook de gewoon geadopteerde kinderen en hun afstammelingen (art. 356-1 oud
BW)
o Let op: gewone adoptie doet slechts een familierelatie ontstaan met de adoptant,
dus erven niet: de gewoon geadopteerde kinderen van de afstammelingen (art.
4.12 BW)
- 2. De orde van de nauwe bloedverwanten in de zijlijn en de opgaande lijn
2
, o a. De ouders
§ Ook degene die de decujus ten volle heeft geadopteerd
§ Elk een vast ¼ à de rest gaat naar categorie b
§ (Voor het erfrecht van de adoptant bij gewone adoptie gelden bijzondere
regels)
§ Staan enkel in tweede orde als ook b aanwezig is
o b. De broers en zusters
§ Ook de kinderen die door de ouder(s) van de decujus ten volle geadopteerd
werden
• Als de erflater overlijdt en die heeft een vader en moeder en is enig
kind, maar de ouders adopteren een tweede kind à als het volle
adoptie is, dan erft de volle geadopteerd (1/2). Bij gewone adoptie is
dit anders.
§ (Voor het erfrecht van de kinderen die door de ouder(s) van de decujus
gewoon werden geadopteerd, gelden bijzondere regels)
§ Ook de halfbroers en halfzusters
§ De afstammelingen van broers en zusters en van de halfbroers en halfzusters
o Wie krijgt wat binnen de tweede orde (art. 4.26, lid 3 en 4 BW):
§ De ouders krijgen elk een vast één vierde
§ De rest wordt verdeeld tussen de nauwe zijverwanten
§
o
o
- 3. De orde der ascendenten
o = Alle bloedverwanten in de opgaande lijn
o Ook de ouders, als zij opkomen zonder broers en zusters of afstammelingen van
broers en zusters
o à niet omdat je een ouder ziet, dat je in tweede orde zit
3
, o
- 4. De orde van de zijverwanten
o = De bloedverwanten in de zijlijn, andere dan broers en zusters en hun
afstammelingen
o
• De plaatsvervulling:
- Wat? De afstammelingen van een vooroverleden, gelijktijdig overleden, verwerpende of
onwaardige erfgenaam komen samen tot het erfdeel waarop hun ouder, grootouder ...
recht had (art. 4.13, § 1, lid 1 BW)
- Zij komen bij staken en niet hoofdelijk tot de nalatenschap (art. 4.15 BW)
- Wanneer? Ten voordele van (art. 4.14 BW):
o De afstammelingen van afstammelingen van de decujus (ook de afstammelingen
van ten volle geadopteerde kinderen en van gewoon geadopteerde kinderen)
o De afstammelingen van broers en zusters, halfbroers en halfzusters van de decujus
o De afstammelingen van nonkels en tantes van de decujus
- Niet de gewoon geadopteerde kinderen van die afstammelingen (want de familieband
beperkt zich tot de adoptanten), broers en zusters, nonkels en tantes (de familieband
door gewone adoptie tot stand gebracht beperkt zich tot één graad) (art. 4.12, lid 3 BW)
- Wel de ten volle geadopteerde kinderen van die afstammelingen, broers en zusters,
nonkels en tantes
- à vanaf de eerste orde je afvragen als er geen plaatsvervulling is.
- Voorwaarden
o Degene wiens plaats men vervult moet ofwel (art. 4.13, § 1, lid 2 BW):
§ Vooroverleden zijn
§ Gelijktijdig overleden zijn
§ De nalatenschap verworpen hebben, of
§ Onwaardig zijn
§ Vroeger kon dit niet bij de laatste twee gevallen
o Kan men de plaats vervullen van een afwezige? Twee fases (art. 112-124 oud BW)
§ Vrederechter heeft vermoeden van afwezigheid vastgesteld: als iemand 3
maanden niet in zijn woonplaats is geweest is of niets meer gehoord heeft.
Men kan dan een gerechtelijk bewindvoerder aanstellen: deze neemt dan in
plaats deel aan de vereffening-verdeling à afwezige is nog niet overleden
§ Verklaring van afwezigheid: geacht overleden te zijn. dit kan 5 jaar na het
vermoeden van afwezigheid of 7 jaar nadat de persoon niet verschenen is in
zijn verblijfplaats of men er zo lang niets van heeft gehoord. Vanaf dat
moment wordt deze persoon geacht overleden te zijn. Er kunnen nog allerlei
4
, schenkingen.. (vormen van successieplannen) worden gedaan totdat de
burgerlijke stand de akte van afwezigheid heeft opgemaakt. Als de persoon
terugkeert, kan de nietigverklaring gevorderd worden van bv de gedane
schenkingen
§ Naast afwezigheid bestaat er ook zoiets als de gerechtelijke verklaring van
overlijden: iemand is verdwenen in levensbedreigende omstandigheden à
kan eigenlijk niet anders dat hij overleden is.
• Overlijden is duidelijker bij het vorige. Hier bepaalt de rechter wanneer
iemand overleden is. Kan de datum dus vaststellen voorafgaand zijn
vonnis.
o Geen probleem: het feit dat men de nalatenschap van de persoon wiens plaats men
inneemt verworpen heeft, of dat men onwaardig was om te erven in de
nalatenschap van degene wiens plaats men inneemt bv A is vooroverleden. Het feit
dat Y en Z (de kinderen) verworpen hebben maakt niet uit of onwaardig zijn: toch
plaatsvervulling (art. 4.13, § 2 BW)
o
• De kloving:
- Bij de kloving wordt de nalatenschap in twee gelijke delen verdeeld tussen de
bloedverwanten in de vaderlijke lijn enerzijds en de bloedverwanten in de moederlijke
lijn anderzijds (art. 4.28 BW)
- Wanneer is er kloving: vanaf de derde orde (uitz. de kleine kloving: in de tweede orde
wanneer er naast broers en zussen halfbroers en zussen zijn of er ook broers en zussen
zijn van de vader alleen + broers en zussen van de moeder alleen)
- Binnen de vaderlijke lijn komt de helft van de nalatenschap toe aan de dichtste in orde en
graad, binnen de moederlijke lijn komt de andere helft van de nalatenschap toe aan de
dichtste in orde en graad (behoudens plaatsvervulling)
- Mildering wanneer in één lijn een ouder erft en in de andere lijn een zijverwant: de ouder
erft ook het vruchtgebruik op een derde van de goederen die geërfd worden in de andere
lijn (art. 4.29, § 4, lid 2 BW)
- Als er geen erfgenamen zijn in de ene lijn, zal hun deel geërfd worden door de erfgenamen
in de andere lijn à dan erven deze alles (art. 4.28, lid 3 BW)
- Uitzondering: er is een langstlevende echtgenoot: de erfgenamen van de vierde orde
erven niet (als LLE dus in samenloop komt met de vierde orde) => geen kloving als in de
ene lijn ascendenten en in de andere lijn niet-bevoorrechte zijverwanten (zie verder) (art.
4.30 BW)
- Soms heeft binnen de tweede orde een kleine kloving (beperkte kloving) plaats:
o Wanneer er naast volle broers en zusters ook halfbroers en halfzusters tot de
nalatenschap komen
o Wanneer er halfbroers of halfzusters zijn van moederszijde en halfbroers of
halfzusters van vaderszijde
5
,- De nalatenschap (of het gedeelte van de nalatenschap dat niet toekomt aan de ouders
van de decujus) wordt in twee gelijke delen verdeeld tussen de vaderlijke lijn en de
moederlijke lijn van de overledene
- Volle broers en zusters erven dan in beide lijnen (de vaderlijke en de moederlijke lijn),
terwijl halfbroers en halfzusters enkel erven in hun lijn (art. 4.27, lid 3 BW)
-
-
-
-
6
, Het recht van wettelijke terugkeer van art 4.24 BW
• Wanneer
1) Wanneer de erflater overlijdt zonder afstammelingen na te laten
2) Wanneer de erflater een schenking heeft ontvangen van een ascendent (bloedverwant in
de opgaande lijn)
3) Wanneer de ascendent langer is blijven leven dan de erflater
4) Wanneer de geschonken goederen nog in natura in de nalatenschap aanwezig zijn
- Cumulatieve voorwaarden
- Als dat het geval is, keren de geschonken goederen terug naar de ascendent.
- Moet je je afvragen vanaf de tweede orde
- Wat als de goederen verkocht zijn? Recht van wettelijke terugkeer zal effect hebben als
de prijs nog niet betaald is of de prijs nog niet vermengd is met het vermogen van de
begiftigde. Het recht zal dan uitwerking hebben op de prijs.
- Wat als er een testament is opgemaakt die het goed aan een ander schenkt, maar er is
wel aan deze voorwaarden voldaan? We geven voorrang aan het testament. We bekijken
nu de wettelijke erfopvolging: dit is aan wie de nalatenschap toekomt als er geen enkele
regeling is getroffen door de erflater. Als er een testament is opgemaakt, dan speelt er
geen wettelijke erfopvolging en heeft het testament dus voorrang
- Ook bij gewone adoptie
- Dan keren de geschonken goederen terug naar de schenker (art. 4.24 BW)
- Opm.: de erfgenamen dragen bij in het passief naar verhouding van hetgeen zij uit het
actief bekomen hebben, m.i.v. hetgeen bekomen is op grond van het recht van wettelijke
terugkeer à stond niet in het oude artikel
-
• Adoptie
- 1. Door de volle adoptie wordt de geadopteerde volledig gelijkgeschakeld met een kind
geboren uit de adoptant: er ontstaat een ‘bloedverwantschap’ met de bloedverwanten
van de adoptant
o Alle banden met de vroegere familie van de geadopteerde worden verbroken (uitz.
wat betreft de huwelijksbeletselen) (art. 356-1 oud BW)
o Volle stiefouderadoptie: getrouwd en je hebt 3 kinderen. Vrouw is overleden en je
nieuwe vrouw adopteert bij volle adoptie je 3 kinderen: jouw band met je kinderen
wordt niet verbroken
7
