Dit is een samenvatting van het vak 'wijsbegeerte en ethiek'. De samenvatting is heel uitgebreid en perfect volledig, echt alles staat er in. De slides + lessen zitten erin verwerkt (inclusief examenvoorbeelden). De samenvatting is meer dan voldoende om te slagen voor het examen. Ik zelf had een 16...
Inleiding............................................................................................................................................3
Ethiek & ethisch redeneren...............................................................................................................4
Wat is de ethiek?................................................................................................................................4
Ethisch redeneren..............................................................................................................................6
Beroepsethiek & ethische conflicten..................................................................................................8
Ethische theorieën: Utilitarisme......................................................................................................11
Utilitarisme.......................................................................................................................................11
Jeremy Bentham (18e eeuw)............................................................................................................11
John Stuart Mill (19e eeuw)...............................................................................................................12
Ontwikkelingen & kritieken..............................................................................................................13
Ethische theorieën: Deontologie.....................................................................................................16
Deontologie......................................................................................................................................16
Immanuel Kant (18e eeuw)...............................................................................................................16
Kants Categorische imperatieven.....................................................................................................17
Kritieken...........................................................................................................................................18
Hedendaagse deontologie;...............................................................................................................19
Toepassing: Sweatshops en Mensenrechten....................................................................................19
Ethische theorieën: Deugdethiek.....................................................................................................21
Deugdethiek (4e & 20e eeuw)............................................................................................................21
Aristoteles........................................................................................................................................21
Kritieken & ontwikkelingen..............................................................................................................23
Moderne deugdethiek......................................................................................................................24
Ethische theorieën: Zorgethiek & epistemisch onrecht...................................................................26
1) Zorgethiek....................................................................................................................................26
Kritieken...........................................................................................................................................27
..........................................................................................................................................................27
2) Epistemisch onrecht.....................................................................................................................28
Getuigenisonrecht............................................................................................................................29
Hermeneutisch onrecht....................................................................................................................30
1
, Verdere ontwikkelingen...................................................................................................................30
Ethiek van de marketing..................................................................................................................31
Ethiek van de producten...................................................................................................................31
Ethiek van de prijzen........................................................................................................................33
Ethiek van de reclame......................................................................................................................34
Sociale & publieke rol van bedrijven...............................................................................................36
Inleiding............................................................................................................................................36
Het private en publieke domein.......................................................................................................36
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (CSR)...........................................................................36
Rechtvaardigheid.............................................................................................................................40
Kort overzicht...................................................................................................................................40
Contracttheorie: Thomas Hops.........................................................................................................41
John Rawls’ theorie van de rechtvaardigheid...................................................................................41
Gelijke kansen en Meritocratie.........................................................................................................42
Racisme...........................................................................................................................................44
‘Ras’..................................................................................................................................................44
Racisme............................................................................................................................................45
Racisme bestrijden...........................................................................................................................46
Werk................................................................................................................................................47
Wat is werk.......................................................................................................................................47
Vervullend werk................................................................................................................................48
Vervreemding: Karl Marx..................................................................................................................48
Autonomie op de werkvloer: het liberale model..............................................................................49
Morele grenzen aan de markt & vermarkting..................................................................................50
Vermarkting......................................................................................................................................50
2
,Inleiding
Wijsbegeerte = filosofie
- Diepere reflectie, geen éénduidig antwoord = ongewone discipline (niet empirisch)
o Bvb: wat is waarheid?
- Socratische methode: spel van (kritisch) vraag & antwoord -> van vaag begrip naar
preciezer begrip -> blijvende vragen
- Blijven filosofische vragen stellen; filosofie stopt nooit
o Weigeren neer te leggen bij algemene ideeën
o Houding van twijfel
o Mix open minded & realistisch
o Doel: inzicht creëeren
- Filosofie begonnen door verwondering (-> kleine zaken afvragen en later over grotere
kwesties)
- Kritische theorievorming: samenhangende theorieën en scherpe definities formuleren
- Waarom? Maatschappelijke waarde: verschillende ideeën in vraag stellen: nood aan
kritische burgers
Ethiek = wat is moreel goed of slecht? (= praktische filosofie in de wijsbegeerte)
Metafysica: wat maakt x, x -> abstracte afbakening (wat maakt een stoel, een stoel -> waarom?)
Esthetica: vragen over schoonheid & lelijkheid
Focus deze cursus: ethiek in de bedrijfswereld & maatschappelijke rol van bedrijvenµ
Deugdethiek: over goede persoonlijkheid (deugden)
Deontologie: invloed op mensenrechten
Verschillende theorieën: 1) overzicht theorie 2) kritieken 3) toepassing
Wat is de ethiek?
Ethiek = de systematische en kritische studie van de moraliteit (onze opvattingen over goed en
kwaad)
Ethische vragen: hoe moet men leven? ( socrates) | hoe word ik een goede persoon? ( aristoteles) |
welke handeling heeft de beste gevolgen? (bentham) | wat zijn onze plichten? (kant) =>
verschillende perspectieven; wat is belangrijk? Karakter / intenties / gevolgen van onze keuzes?
Subtakken ethiek;
Descriptieve ethiek: onderzoekt en beschrijft welke waarden en normen feitelijk voorkomen in een
bepaalde groep mensen, in een gemeenschap of een volk in een bepaalde periode van de
geschiedenis
- Empirisch onderzoek: naar de acceptatie of afwijzing waarden in samenlevingen,
gemeenschappen of beroepsgroepen -> bvb. Wat zijn de belangrijkste waarden in de
financiële wereld / waarom zien steeds meer mensen vlees eten als onethisch =>
maatschappelijke veranderingen
- Moreel psychologisch onderzoek: door psychologen naar bvb morele beslissingen of de rol
van emoties in de moraliteit => hoe beslissingen maken (intuities?)
Relatie tussen beschrijvende (= geeft inzicht in hoe moraliteit werkt) en normatieve ethiek
(kritisch; niet zomaar accepteren)
- Normatieve ethiek: studie van wat zouden we moeten doen?
Bvb. wat is een goede handeling? / wrm mag je niet discrimineren? / wrm is autonomie zo
belangrijk? => deze vragen beantwoorden op basis van kritisch redeneren, en niet enkel op
basis van intuïties, emoties of traditie => ethische reflectie
- Algemene normatieve ethiek: stelt vragen over / en formuleert algemene morele regels
Door filosofen, niet specifiek
Bvb. Welke morele regels we aanvaarden en wrm?
Bvb. utilitaristen stellen dat een juiste handeling het meeste geluk voor de meeste
personen voortbrengt
- Toegepaste normatieve ethiek: voortzetting van de algemene normatieve ethiek in
specifieke maatschappelijke context
Bvb. Vraagstukken uit de bedrijfsethiek: mag reclame misleidend zijn? Hoe gedraagt
een goede manager zich?
Bvb. Vraagstukken uit medische ethiek: wat als een patient een levensnoodzakelijke
behandeling weigert?
- Niet klakeloos toepassen van algemene principes -> criteria uit algemene ethiek botsen
met complexiteit van het werkveld -> niet alles is zo gemakkelijke en zwart wit
Waarom ethiek?:
-> voorkomen van lijden
4
,Moraliteit is vaak alledaags en onzichtbaar -> bvb vriendelijk lachen/goeiedag zeggen aan een
passant -> verweven in onze sociale levens => alledaagse morele verwachting
Normen onder druk :Maatschappelijke ontwikkelingen, nieuwe kennis en technologieën zetten
normen onder druk
Bvb. Nieuwe techn zetten normen rond privacy onder druk
Bvb nieuwe kennis over ontwikkeling kind zette normen over lijfstraffen onder druk => dit
mag hedendaags niet meer
Morele diversiteit en conflicten omtrent ethiek: voor de ene is iets immoreel wat voor de andere niet
immoreel is (bvb wnr is abortus toegestaan?)
Ethiek doet ons nadenken over onze rol als morele wezens (bvb mag ik liegen om bestwil / zijn er
goede morele redenen om geen vlees te eten?)
Ethische dilemma’s = situatie waarin een individu (of groep) moet kiezen tssn verschillende ethische
waarden die niet tegelijk gerespecteerd kunnen worden -> elke keuze impliceert een inbreuk op 1 of
meerdere waarden
bvb. op weg naar afspraak iemand in levensnood -> afspraak nakomen of persoon redden =>
2 plichten -> moet 1 keuze maken => hier is duidelijk dat de waarde van een mensenleven
hoger is maar dit is niet altijd zo duidelijk wat de hoogste waarde is
Ethiek geeft dus geen sluitende antwoorden, helpt wel duidelijkheid scheppen in situaties door
filosofen (bvb intentie of gevolg belangrijkst?), en helpt ons kritisch nadenken over wat we doen (heb
ik de plicht om goede doelen te steunen?)
Enkele definities:
Immoraliteit: hetgeen dat moreel verkeerd of verboden is (bvb iemand vermoorden is immoreel)
A-moraliteit: hetgeen dat buiten het gebied van de moraliteit ligt en dus weinig te maken heeft met
het moreel goede of slechte (bvb. Of we links of rechts van de weg rijden is een sociale conventie (=
sociale afspraak) | bvb of een schilderij mooi of lelijk is)
- Doorheen de tijd verschuiven deze gebieden
Feiten/Waarden
David Hume (18e eeuw): “ we kunnen niet van feiten naar waarden gaan”
Bvb. het is niet omdat meer mannen dan vrouwen CEO zijn dat dit ook zo zou moeten zijn
naturalistische drogreden = naturalistic fallacy => indien je dit wel doet = verwarren van
feiten met morele oordelen
Feit kan wel relevant zijn voor waarde oordelen -> feit als extra argument (bvb. Als een
consument minderjarig blijkt te zijn) maar wel morele aannames achter de feiten
verduidelijken (zie vb boek)
5
,Ethisch redeneren
(-> zie tekst)
Hoe ethisch argument opbouwen?
Argument: een conclusie onderbouwen door te redeneren vanuit andere argumenten of
veronderstellingen = ondersteunende stelling
Bvb. Kinderen mogen niet onbeleefd zijn tegen hun ouders (stelling) omdat kinderen respect
moeten tonen voor ouders (= argument 1) en omdat de autoriteit van ouders over hun
kinderen heilig is (argument 2)
Deductie
Deductie = argumenteertechniek => van 2 premissen naar een conclusie
1) Geldig (valid) deductie: als de premissen waar zijn dan moet de conclusie ook waar zijn
=> logische noodzakelijkheid
Premisse 1: socrates is een mens
Premisse 2: Alle mensen zijn sterfelijk
Conclusie: socrates is sterfelijk
Indien conclusie niet waar => argument is contradictorisch (spreekt elkaar tegen)
Als de premissen waar zijn en de deductie is geldig dan moet de conclusie ook waar zijn
Als de deductie geldig is en de conclusie is onwaar dan moet 1 van de premissen ook onwaar
zijn
2) Ongeldige deductie: het is perfect mogelijk dat de premissen waar zijn, maar de
conclusie vals
Premisse 1: socrates is sterfelijk
Premisse 2: alle mensen zijn sterfelijk
Conclusie: socrates is een mens
Uit premissen volgt niet noodzakelijk dat socrates een mens is
3) Correcte deductie
Impliciete premissen: indien er geen 2 duidelijke premissen geexpliciteerd zijn
Bvb. “Tim mag niet stemmen in de nationale verkiezingen omdat Tim minderjarig is”
Premisse 1: Tim is minderjarig
Premisse 2: ??
Conclusie: Tim mag niet stemmen in de nationale verkiezingen
Premisse 2 zou moeten zijn: “minderjarigen mogen niet stemmen in de nationale
verkiezingen”
Pas op!! Een geldige deductie is niet altijd een correcte (sound) deductie
Een correcte deductie is geldig en vertrekt vanuit ware premissen
Een deductie kan geldig zijn en vertrekken vanuit onware premissen
Bvb: 1. filosofen zijn oranje 2. De docent is een filosoof => de docent is oranje => geldig maar
niet correct want filosofen zijn niet oranje?!
Beste argumenten zijn geldig EN correct
6
,Deductie helpt om logische consistentie van argumenten te controleren, vertelt niet of de premissen
waar zijn
Logische valstrikken
-> sommige argumenten lijken logisch maar zijn dat niet
Equivocatie = eenzelfde woord heeft verschillende betekenissen in verschillende premissen
Bvb. 1. Een bank is een meubel waarop je kan zitten 2. De KBC is een bank => conclusie: de
KBC is een meubel waarop je kan zitten
- Lijkt logisch maar een bank heeft 2 betekenissen
Cirkelredenering = de waarheid van conclusie wordt al verondersteld in 1 van de premissen
Bvb. 1. De bijbel zegt dat God bestaat 2. Wat de bijbel zegt is waar omdat de bijbel het woord
van God is => conclusie: God bestaat
Bvb. Ik krijg meer snoep omdat ik de leider ben -> waarom ben jij de leider? -> omdat ik meer
snoep heb
- Premisse 2 veronderstelt datgene dat we proberen te bewijzen
- In cirkels denken -> geen relevantie
Inductie & abductie
Inductie: redeneermethode: op basis van herhaalde waarnemingen een algemene wet of principe
formuleren -> als we keer op keer witte zwanen observeren (=herhaalde waarneming) dan kunnen
we besluiten dat alle zwanen wit zijn (algemene wet) => door herhaalde observatie
Inductief argument is nooit sluitend -> want mss observeren we op een dag een roze zwaan
=> vanaf 1 tegenvoorbeeld -> wet niet meer geldig
Waarschijnlijkheid in inductie wordt bepaald door herhaald observatie
Abductie: vorm van inductie: herhaalde observaties laten vaak ruimte voor verschillende
verklaringen waarbij dan de meest waarschijnlijke verklaring als de juiste wordt gekozen
Bvb. rokers krijgen vaak longkanker EN mensen die stress hebben roken vaak en krijgen vaker
longkanker => 2 theorieën -> roken is de meest voor de hand liggende theorie dus we maken
deze aanname
Waarschijnlijkheid in abductie wordt bepaald door de kracht van de theorie
Gedachte – experiment
= Hypothetische situaties die ons doen nadenken over onze morele intuïties
Philippa Foot (20e eeuw) trolleyprobleem
1) Een op hol geslagen trein rijdt op 5 mensen af, vastgebonden op het spoor
Keuze: trek je aan de hendel zodat slechts 1 persoon, vastgebonden op het andere spoor,
sterft -> wat is je morele intuïtie hier en waarom? -> JA dan is maar 1 iemand dood ipv 5
7
, 2) Stel ipv een hendel, duw je een zware persoon van de brug om de tram te stoppen? NEE,
grote verschil is dat je dan precies actief iemand vermoord als je die duwt -> terwijl het
op hetzelfde neerkomt (1 iemand opofferen) maar je neemt de touwtjes dan te veel in
handen -> moreel relevant verschil
-> Wie hier JA op zegt heeft vaker psychopathische trekken
Filmpje: ‘Kid in the Pond’
- Mvr heeft een belangrijke afspraak
Opweg naar haar afspraak ziet ze dat een kind aan het verdrinken is
Mvr springt in de vijver -> afspraak verpest
-> soort ‘plicht’ om kind te redden -> kleren tov een kind is niks aard
- MAAR waarom sturen wij geen kleren naar de arme kindjes in afrika? -> die zijn ook in
‘gevaar’ -> er is niet genoeg confrontatie
Functies morele intuïties
- Helpen theorieën ondersteunen -> intuïtie dat we aan de hendel moeten trekken
ondersteunt utilitaristische ethiek
- Functioneren als tegenvoorbeelden voor een theorie: soms gaan onze intuïties sterk in tegen
theorieën (bvb persoon niet duwen gaat in tegen utilitarisme)
- Doen ons nadenken over moreel redeneren: bvb. Waarom hendel overtrekken, maar niet
persoon duwen -> duwen is echt vermoorden
- Helpen om een moreel argument te ontwikkelen: intuïtie kind in de vijver naar plicht van
liefdadigheid voor arme kinderen in verre landen
Morele argumenten
Universalisering: inbeelden ‘stel dat iedereen dit zou doen?’
Bvb. Handeling: ik steel omdat ik geen geld op zak heb
Universalisering: wat als iedereen zou stelen als ze geen geld op zak hebben?
universalisering is onwenselijk dus handeling ook
Hellend vlak (slippery slope) : als een onschuldige handeling verstrekkende gevolgen kan hebben
Bvb. Kind een slokje bier -> later meer kans op alcoholisme
Beroepsethiek & ethische conflicten
Beroepsethiek
Beroepsethiek= een verzameling principes, normen en standaarden die eigen zijn aan een bepaald
beroep
Morele normen of principes beroepsspecifiek of vakoverschrijdend:
Beroepsspecifiek: bvb dokters moeten de gezondheid van hun patiënten
bevorderen
Vakoverschrijdend: is een norm in de meeste beroepen -> bvb.
beroepsgeheim
Professionele standaarden => standaarden voor goed uitoefenen van een beroep (bvb.
Goede dokter heeft veel kennis nodig)
8
, Professionalisme: streven naar hoogste morele en professionele standaarden van het beroep
Deontologische codes
-> helpen bij het begrijpen van beroepsethiek, maar 2 problemen:
1) te veel ruimte voor discussie & interpretatie
2) ideeën over beroepsethiek en normen op de werkvloer veranderen (bvb. Seksisme op de
werkvloer)
Gevaren van deontologische codes:
- te veel ruimte voor discussie & interpretatie
- ideeën over beroepsethiek en normen op de werkvloer veranderen
- morele minimum
Loophole ethics = achterpoortjes; de code letterlijk volgen en tegelijk de geest van de code
overtreden -> bvb het is verboden om geld te aanvaarden van derden maar de code zegt
niets over lunches en geschenken
-> Gevaar wordt groter hoe specifieker deontologische codes zijn -> dus algemeen beter tegen
loophole ethics
Aanleiding om het morele minimum te doen: bvb de code zegt niet dat ik mijn best moet
doen om mijn collega te helpen
Rollenconflicten
Een persoon heeft verschillende sociale rollen: vriend, buur, werknemer, burger, …
-> soms hebben deze rollen conflicterende plichten en normen
1) Professional vs werknemer -> enerzijds beroepsethiek en standaarden nastreven,
anderzijds een goede loyale werknemer zijn -> conflict wnr organisatie je taak geeft die
tegen beroepsethiek ingaat => beroepsethiek respecteren kan druk zetten op je rol als
werknemer
Bvb papa in tivaco; goede werknemer zijn (en luisteren) of beroep goed uitoefenen
(professional)
2) beroepsethiek vs algemene moraliteit -> Bvb. Als een psycholoog weet dat zn patiënt
een aanslag wil plegen ->
3) speciale status beroepsnormen -> wnr gaat algemeen belang over norm -> wat zijn de
grenzen van beroepsnormen (vanaf wnr gaat de algemene moraal voor op de
beroepsethiek)
Bvb. Wnr doorbreek je geheimhoudingsplicht?
4) Beroepsethiek vs persoonlijke levensbeschouwing (overtuiging)
Persoonlijke levensbeschouwing: een persoonlijke visie op werk waarden belangrijk zijn
en hoe de wereld in elkaar zit, eigen aan individu of gemeenschap (overal: je mag niet
doden, specifiek: religieuze voedselvoorschriften)
Stel pers. Levensbeschouwing in conflict met beroepsethiek -> een streng katholieke
dokter weigert abortus uit te voeren =>
9
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper mariedebode. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €13,89. Je zit daarna nergens aan vast.
