lOMoAR cPSD| 11234470
ALGEMENE RECHTSLEER
DEEL 1 »WAT IS RECHT » ?
• Olivier Wendell Holmes Jr. : recht is de voorspelling van wat rechters in de praktijk
doen.
• Hans Kelsen : “dwang “ onderscheidingscriterium bij uitstek.
• Emmanuel Kant: “Noch suchen die Juristen eine Definition zu ihrem Begriffe vom
Recht (einde 18de E)
Definitie BB :“geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele
voorschriften, uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag, met
het oog op doeltreffende, rechtszekere en rechtvaardige ordening van de maatschappij”
(recht wordt niet overal als een geheel van gedragsregels gezien)
→ Na deel I moet je in staat zijn om aan te geven bij welke elementen van die definitie je
vraagtekens kan plaatsen
Hebben we wel een definitie nodig?
In sommige vakgebieden: geen behoefte aan definitie
(bv. chemie: chemicus kan perfect werken als chemicus zonder zich ooit af te vragen wat precies
‘de chemie’ is)
In het recht: wel behoefte!
- o.a. Rechter: moet ‘het recht’ toepassen (interpreteren en verder ontwikkelen)
- Onderzoek naar ‘het recht’ riskeert verkeerd te worden begrepen zonder
begripsomschrijving (zonder begripsomschrijving is het onduidelijk wat zij moeten doen)
Twee opvattingen
- Essentialistische opvatting: recht heeft een essentie (=kernelement dat altijd en overal
aanwezig is in elke maatschappij en dat toelaat ‘recht’ te onderscheiden van andere
fenomenen)
- Conventionalistische opvatting: zie hierna
Definities kunnen 1 bepaald familielid voor ogen hebben :
1. Statelijk recht (door de staat opgelegd)
2. Gewoonterecht
3. Religieus recht (bv. kerkelijk recht)
4. Natuurrecht (idee dat vanuit de natuur bepaalde lementen essentieel aanwezig zijn en
de inhoud van het recht gaan bepalen) of internationaal recht
→ die vormen zijn als familieleden van elkaar (zoals stiefbroer, oom, tante , … van elkaar)
Familieleden hebben iets met elkaar te maken (maar niet per se genetisch verwant, bv stiefbroer);
vormen van recht evenmin
Gevolg: niet per se één kenmerk of eigenschap die alle leden met elkaar delen, maar hangen wel op
een of andere manier aan elkaar
Recht heeft geen essentiële kenmerken volgens sommigen
, lOMoAR cPSD| 11234470
Brian tamanaha “recht is alles wat mensen door hun sociale praktijken identificeren en
behandelen als recht” het is geen definitie wel een criterium om aan te geven hoe recht kan
worden geïdentificeerd.
Vergelijk het met een definitie v.e. spel. Net zoals de omschrijvingen van recht hebben we
de neiging om te veronderstellen dat alle spelen (bordspelen , kaartspelen,…) een harde kern
met elkaar delen die dan zou definiëren wat een spel is.
- Harde kern niet te vinden, want er zijn spelen met dobbelsteen, pionnen, …
- Competitie ook geen eigenschap die alle spelen met elkaar delen (bv ontspanning)
- ‘sociale’ karakter ook verschillend
Een belangrijke reden waarom juristen geen definitie kunnen geven aan “recht” is om dat
recht maatschappijafhankelijk is.
Recht is een conventie en dus ook ‘standpunt- of maatschappelijkafhankelijk
= hangt af v.d. wijze waarop een maatschappij naar het recht kijkt
= hangt af van standpunt dat men inneemt over het begrip ‘recht’;
= hangt af van omschrijving die men aan ‘recht’ geeft
Of iets als ‘recht’ geldt, hangt af van het ‘familielid’ dat men voor ogen heeft
Vraag: ‘Is abortus toegelaten volgens het recht?’ → ‘het’ recht vs. ‘welk’ recht
- Antwoord M1 (‘religieus recht’): ‘Neen, wie dat zegt, heeft duidelijk de essentie van recht niet
begrepen’
- Antwoord M2 (‘Belgisch statelijk recht’): ‘Ja, althans onder bepaalde voorwaarden’
Je kan niet spreken over wat geldt als recht zonder zelf een standpunt in te nemen over wat recht is
→ Essentie!
→ Wat bedoelt u met het recht?
→ Anders dan bv. chemie: inhoud onderzoeksobject = standpuntonafhankelijk
De definitie die u geeft aan chemie, zal geen invloed hebben op uw onderzoeksobject
Bv. Samenstelling water is altijd en overal hetzelfde
, lOMoAR cPSD| 11234470
Gevolgen conventionalistische opvatting
Recht = relatief naar plaats en tijd
- Doorheen de tijd & geografische ruimte: verschillende vormen van recht
- ‘Recht’ = sociale constructie (geconstrueerd door handelingen van mensen) met een
geschiedenis
Moeten we nu zwijgen over ‘recht’? Neen: wel focus veranderen
- niet op essentie van recht (of recht in zijn universele & tijdloze geheel)
- Beter focussen op de verschillende kenmerken die men doorgaans met het rechtsbegrip in
verband brengt
- Als we recht proberen te definieren rijzen steeds dezelfde vragen op:
- geheel aan regels?
- gericht op normatieve ordening?
- rol handhaving? (er moet een controle op zijn: strafrechtelijk apparaat)
- rol rechtvaardigheid?
Vergelijk het met een definitie van een spel. Net zoals de omschrijvingen van recht hebben
we de neiging om te veronderstellen dat alle spelen (bordspelen , kaartspelen,…) een harde
kern met elkaar delen die dan zou definiëren wat een spel is.
Friederich Nietzsche “definierbar ist nur das,was keine geschichte hat”
, lOMoAR cPSD| 11234470
Fundamentele transformaties van de mensenmaatschappij
Proloog : mensen zijn sociale wezens : ons leven krijgt betekenis in relatie tot anderen
Mensen zijn energievretende wezens die leven en voortplanten binnen een gemeenschap. We
streven naar bevrediging van onze basale behoeften (voedsel , drank, voortplanting,..)
Verlangens en neigingen (neiging tot samenwerking ,affectie, status ,macht,…).
Wanneer we interageren met anderen, komen 2 facetten van ons bestaan naar boven alsook
gevolg van sociale ontwikkeling binnen een gemeenschap:
1. Materiële facetten: zoals economische ,technologische en economische grondstoffen
(bv: vliegtuigen, gsm’s: hebben impact op de manier waarop mensen met elkaar zullen
samenleven, gaan dulden of niet gaan dulden)
2. Ideële facetten: kennis ,overtuigingen ,waarden, concepten en gewoonten die ons
gedrag vormen en structureren.
3. Sociale instituten en praktijken
- Sociale instituten? Patronen van sociale orde die maatschappelijke behoeften
lenigen, bv. ‘gezin’, ‘kinderopvang’, ‘onderwijs’, ‘gezondheidszorg’, ‘sportclub’…
(Voor meer info, zie deze video)
• D.m.v. ‘Gezin’ tegemoet komen aan sociale en emotionele behoeften
(plicht om voor ontplooiing te zorgen), economische behoeften
(onderhoudsplicht, erfrecht…)…
- Sociale praktijken? Alledaagse handelingen en de manier waarop die gebruikelijk
worden verricht in een (groot deel van een) bepaalde maatschappij;
gedragspatronen, betekent niet iedereen in de maatschappij
• Bv. schaken, met anderen wachten in de wachtkamer bij de dokter, ruzies,
oplossen, op kraambezoek gaan
Samenspel van ideële & materiële facetten met sociale instituten en praktijken maakt sociale
ontwikkeling binnen een gemeenschap mogelijk.
Niet elke samenleving is sociaal even complex: groter = organisatorisch uitgewerkter
Volgens Raoul Naroll: groepen van meer dan 500 leiders , en is vanaf 1000 mensen één of
andere gespecialiseerde organisatie van functionarissen nodig om de orde te handhaven.
Elke gemeenschap neemt basisbehoeften voor haar rekening
Watervoorziening
Huisvesting
Voedselbedeling
Bescherming van gezondheid en veiligheid
…
Hoe? Sociale instituten; twee vormen van specialisatie
Hiërarchie= netwerk of organisatie met diverse lagen van gezag die uiteindelijk verantwoording
moeten afleggen aan 1 gezagsdrager.
Heterarchie = netwerk of organisatie die niet hiërarchisch gestructureerd is en
waarbinnen meerdere nevengeschikte gezagsdragers naast elkaar staan.
