College aantekeningen Stoornissen in de Taalontwikkeling 1 (LTX024P05)
19 keer bekeken 2 aankopen
Vak
Stoornissen in de Taalontwikkeling 1 (LTX024P05)
Instelling
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Een samenvatting van de stof die behandeld is tijdens de colleges van Stoornissen in de Taalontwikkeling 1 in het collegejaar aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Met deze samenvatting heb ik zelf een 7.5 gehaald voor het tentamen.
Samenvatting Stoornissen
Taalontwikkeling
Hoorcollege 00 – Week 1
Het schrift
Het schrift ontstond in 3500 voor Christus, dus zo’n 5000 tot 6000 jaar geleden. We kennen
verschillende soorten schriften; zoals pictogrammen, het Hiëroglifisch schrift en Chinees schrift. De
uitvinding van het alfabet was rond 1300 voor Christus. Dit alfabet ging uit van het fonologisch
principe. Fonologisch principe: houdt in dat een kind het woord precies zo opschrijft als hoe hij het
hoort.
De keuze van een schrift wordt bepaald aan de hand van twee belangrijke factoren: de grenzen van
het menselijk geheugen en hoe klankgroepen in een taal zijn opgebouwd.
Logografisch vs. Syllabisch vs. Alfabetisch
Logografisch: hoofdgroep van het schrift. Hierbij wordt voor elk woord, grafeem of begrip een apart
symbool gebruikt (Chinees, Koreaans etc.)
Syllabisch: bestaat uit een verzameling geschreven tekens die de lettergrepen of mora’s
vertegenwoordigen waaruit woorden bestaan (Japans)
Alfabetisch: een verzameling symbolen om equivalenten van klanken in de gesproken taal schriftelijk
weer te geven.
Fonologische structuur als basis voor het schrift
Veel Aziatische talen kennen een syllabisch systeem waarbij elke klankgroep of elk syllabe een eigen
teken heeft. Veel westerse talen kennen een alfabetisch systeem. Het aantal syllaben zou van 5000
tot 1000 liggen.
Syllabe = lettergreep
Fonemen, Allofonen & Grafemen
Bij het alfabetisch systeem wordt er uitgegaan van de kleinste betekenis onderscheidende
componenten (fonemen). Een foneem is een verzameling klanken die alle dezelfde
betekenisonderscheidende functie hebben. → Een /r/ wordt door sprekers verschillend
uitgesproken, maar daarmee is nog steeds hetzelfde foneem /r/ bedoeld.
Elk foneem heeft allofone variaties (dialecten, regiolecten).
Wanneer deze niet onderscheidend zijn spreken we van een allofoon. Een allofoon is een
uitspraakvariant van 1 bepaalde, minimale klank, die niet tot betekenisverandering leidt.
Er zijn 2 voorwaarden om klankvarianten elkaars allofoon te noemen:
1. Ze moeten deel uitmaken van hetzelfde foneem
2. Ze moeten elkaar afwisselen op grond van hun plaats in bepaalde fonologische contexten
Een grafeem is het teken dat staat voor een klank (maar is niet hetzelfde als een letter), dit kan wel
bestaan uit een letter of een combinatie van letters die is geassocieerd met 1 foneem (zoals a, oo, oe,
ui, eu, cn, en ng). MAAR lettercombinaties als aai, oei, uw, eeuw, ieuw, auw en nk zijn geen grafeem.
Nadelen van het alfabetisch systeem
Fonemen in een woord zijn moeilijk te onderscheiden wanneer iemand niet geletterd is. Daarnaast
zijn fonemen geen realiteit, maar een abstracte linguïstische eenheid, medeklinkers zijn niet
afzonderlijk uit te spreken en woorden zijn perceptueel een geheel.
Lezen is geen letter-voor-letter proces en spreken is geen klank-voor-klank proces. Er is dus geen één-
op-één relatie tussen klank en letter, wat het lezen moeilijk maakt.
Stoornissen in de Taalontwikkeling, 2023 – Rijkuniversiteit Groningen
, Voorbeeld:
De letter ‘e’ in het woord presenteren. Je moet leren en aanvoelen hoe de verschillende ‘e’s worden
uitgesproken. Dit is ook zo in het Engels met bepaalde klanken:
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart, beard, and heard,
Dies and diet, lord and word
Relatie schrift – spraak
Spelling is niet bedoeld voor het foutloos uitspreken van een geschreven taal of het foutloos schrijven
van een gesproken taal. Spelling is bedoeld voor mensen die de taal en de woordvormen al kennen.
Wat is nou foutloos spellen: het leren spellen van klinkers en medeklinkers en het spellen van
woorden.
Leren lezen
Maar hoe leer je dan lezen?
Er zijn veel verschillende theorieën/procesmodellen over leesroutes. Maar welke factoren spelen een
rol bij het leesproces?
Stadia van leren lezen (Van der Leij)
Tijdens het leren lezen ga je van Technisch leren lezen (accuraat + vlot kunnen lezen) naar het
automatiseren van lezen naar begrijpend lezen. Daarvoor zijn er 3 fases van lezen:
1. Voorbereidend lezen
2. Aanvankelijk lezen
3. Voortgezet lezen
Tijdens voorbereidend lezen leert het kind dat spreektaal niet alleen een betekenis heeft, maar ook
een structuur. Het fonologisch bewustzijn wordt hier ontwikkeld op gebied van rijmen, lettergrepen
herkennen en herkennen dat klanken overeenkomen. Veel kinderen kunnen in deze fase al hun naam
schrijven, dit zien we als ontluikende geletterdheid (spontane uitingen van schrijven).
Vervolgens gaat een kind aanvankelijk lezen. Hierbij maakt het kind kennis met de schriftelijke
weergave van taal en de richting van het lezen (van links naar rechts). Echter is ons systeem niet
klankzuiver en symboolzuiver (denk aan het woord presenteren), dus om het systeem aan te leren
wordt er vaak begonnen met klankzuivere combinaties als aap of boom.
Het aanvankelijk lezen maakt ook gebruik van de eerste niveaus van het AVI-systeem. Dit systeem
bestaat uit 9 niveaus die de leesvaardigheid van leerlingen in kaart brengen.
Stoornissen in de Taalontwikkeling, 2023 – Rijkuniversiteit Groningen
,Tijdens het voorgezet lezen stijgt het accuratesseniveau en het leestempo wordt ook belangrijk.
Voortgezet lezen overlapt met niveau 5 tot en met 9 van de AVI-niveaus. Wanneer een lezer alle
niveaus beheerst is er sprake van technisch lezen.
Procesmodel (van der Leij, 1998) (naar Opbouwmodel (Struiksma)
Dit model kent 3 routes:
Route 1: Indirecte woordherkenning via volledig verklanking
Route 2: Indirecte woordherkenning via visuele synthese
Route 3: Directe woordherkenning op basis van woordspecifieke kennis
Dual Route Model (Coltheart, 1978)
Tweewegentheorie
Directe route:
Verklanken van onregelmatige woorden chef, journaal
Betekenis van gelijkluidende woorden wei, wij
Indirecte route:
Verklanken van nonsense- / pseudowoorden ruts, peutjulgroes
of onbekende woorden
Beide routes:
Regelmatig gespelde woorden dak, tak, pak, bak
Hoog frequent programma
Laag frequent harmonie
Processen die een rol spelen bij lezen:
Fonologische kennis kennis van klanken
Orthografische kennis kennis van letters en letterclusters (ei, ij, eu)
Morfologische kennis woordsvormen, hoe zijn woorden aan elkaar verwant
Syntactische kennis ontdekken van structurele relaties van de woorden in een zin
Hoorcollege 01 – Week 2
Dyslexie
Dyslexie is een specifieke leerstoornis die zich kenmerkt door een hardnekkig probleem in het
aanleren van accuraat en vlot lezen en/of spellen op woordniveau, dan niet het gevolg is van
omgevingsfactoren en/of een lichamelijke, neurologische of algemene verstandelijke beperking.”
Dyslexie – kernproblemen
De kernproblemen van dyslectici zijn problemen in accuraat en vlot lezen en problemen in de
spelling. Desondanks is dyslexie geen homogene stoornis, maar een dimensionale stoornis. Het is
complex om te definiëren, ook omdat de lees- en spellingsproblemen relatief, mild of ernstig kunnen
zijn. Daarbij spelen er vaak ook andere onderliggende problemen en zijn er andere bijkomende
Stoornissen in de Taalontwikkeling, 2023 – Rijkuniversiteit Groningen
, problemen. Dyslectici ervaren onder andere problemen met technisch lezen, spelling, begrijpend
lezen, schrijven, kennen fonologische problemen, problemen in het werkgeheugen, auditieve
verwerking, woordenschat en nog wel meer. Kortom, dyslexie is zeer uiteenlopend.
Onderzoek Mortimore en Crozier (2006) en Tamboer et al. (2014)
Wat zijn de kernsymptomen van dyslexie? – Kernsymptomen & Nevensymptomen
Dyslectici hebben moeite met technisch lezen, het omzetten van geschreven letters naar klanken en
het samenvoegen van die klanken verloopt moeizaam. Dit ook omdat het automatiseringsproces
moeizaam en traag verloopt. De kenmerkende problemen die hierbij horen zijn een traag leestempo,
moeite met lezen van onbekende woorden, veel fouten en een lage accuratesse, moeite met hardop
lezen en het is een tijdrovend aan aandachtvragend proces.
Ook hebben ze moeite met het begrijpend lezen, deze problemen ontstaan vaak doordat het
technisch lezen een aandachtvragend proces is; het kost veel moeite om tot de correcte interpretatie
van de tekst te komen en er word vaak over worden heen gelezen.
Daarnaast maken dyslectici veel spellingfouten (niet zozeer andere fouten) en maken ze gebruik van
een inconsistente spelling. De fouten zijn vaak wel fonetisch correct.
Als laatste hebben ook veel dyslectici moeite met schrijven en (op)stellen. Ze maken meer
spellingfouten en het kost veel aandacht en tijd. Het is lastig om gedachten om te zetten naar en taal
en dit alles maakt dat onzekerheid ook gaat opspelen.
Naast kernsymptomen kent dyslexie natuurlijk ook nevensymptomen:
Moeite met mondelinge taal, moeite met spraak verstaan als er omgevingsgeluid is,
rekenvaardigheid, leren van vreemde talen, geheugen, concentratie, planning en organisatie en
muziek(schrift).
Dyslexie – Levensloop
Als jong kind speelt erfelijkheid een grote rol. En kunnen de eerste aanwijzingen van dyslexie
zichtbaar worden in de spraakproductie en -perceptie.
Als kleuter heeft het kind moeite met het onthouden van namen en rijtjes, kunnen ze woorden niet
goed uitspreken of verhaspelen ze. Ze ondervinden ook problemen in de taken van het fonologische
bewustzijn (rijmen, segmenteren, deletie van fonemen, nazeggen van onzinwoorden), dit is deels
gebonden aan erfelijkheid. Ook hebben ze minder letterkennis.
Op de basisschool zullen ze in groep 3 en 4 snel uitvallen wanneer ze enkelvoudige dyslexie hebben.
Ze verwarren vaak klanken en spiegelen letters/woorden. In groep 5 en 6 ontwikkelen ze een
weerstand tegen lezen en schrijven, dit is lastig en zo beland je in een vicieuze cirkel. In groep 7 en 8
presteren ze vaak onder hun kunnen en hebben ze een achterstand op medeleerlingen.
Tijdens het voortgezet onderwijs komen leerlingen er soms ook nog achter dat ze dyslexie hebben,
het lezen en spelling is dan niet voldoende geautomatiseerd en dit resulteert in een achterstand. Het
leesbegrip gaat moeizaam en vreemde talen kosten veel moeite.
Wanneer ze eenmaal volwassen zijn blijven de problemen bestaan. Studenten moeten vaak harder
werken en kunnen een bewijsdrang ontwikkelen wat zich kan uiten in faalangst.
Dyslexie – definities
Er zijn veel verschillende definities van dyslexie omdat dit een heterogene stoornis is, deze bevatten
veel overlap, maar toch ook veel verschillen. Ze benoemen allemaal dezelfde kernproblematiek (lezen
en schrijven) en sommige benoemen ook onderliggende problemen, maar zijn deze wel dyslexie
specifiek? Er is dus een discussie over de definitie (moet deze beschrijvend, of verklarend zijn?)
Definitie van DSM IV (1994)
De leesvaardigheid wijkt significant af van wat verwacht mag worden op basis van de leeftijd,
schooling en intelligentie. De leerstoornis interfereert met de schoolvorderingen en als er sprake is
van een zintuigelijke stoornis dan is het leesprobleem erger dan gewoonlijk.
Stoornissen in de Taalontwikkeling, 2023 – Rijkuniversiteit Groningen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper studentrug1230. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
