Module 2: organisatie van een
ziekenhuis in sub-Sahara Afrika
De bouw van het referentie-ziekenhuis
Bloc administratif: administratie & directie
Cantine: voor personeel, amper bezoekers/patiënten
Service des urgences (spoedeisende hulp)
Laboratoire & imagerie médical
Materniteit
Service de pédiatrie
Médecine interne hommes = odontostomatologie (mondheelkunde)
Werkuren: 7u30-15u30 → nadien: wachtdienst
Paviljoen-bouw: verschillende afzonderlijke gebouwen over een groot oppervlak, verbonden met
betonnen verbindingswegen (deze zijn overkapt voor regenseizoen)
Extra maatregelen voor regen & verkoeling:
Overkapping verbindingswegen
Regen-opvang citernen
Ventilatie-ruimte onder gebouw: passieve afkoeling via wind
Struiken
Overkapping vh dak voor zowel zon als regenval
Afdekking regenputten met plaat -> broedplaats muggen vermijden
Regenval zorgt voor erosie zodat gebouwen weg eroderen totdat je enkel hun betonnen
platen nog ziet
Eerste lijn-referentie ziekenhuizen:
Gynaecologie/obstetrie, kindergeneeskunde (+neonatologie), interne geneeskunde
Meestal chirurgie
Oogheelkunde, stomatologie, tandheelkunde is optioneel
Aparte ruimtes voor consultaties, meestal worden patiënten doorverwezen vanuit “centres de
santé”, maar kan ook zonder doorverwijzing (patiënt komt zelf)
Plan Général en Habitat
Habitat = huizen voor artsen en verpleegkundigen + evt klooster van de beherende congregatie +
kapel + maison d’accueil/guesthouse + voorzieningen voor (inslapende) familie van patiënten
Totale oppervlakte van het ziekenhuis = groot
Nadelen: onderhoud (moeite & kost) + omheining (daarom vaak dieren op het ziekenhuisterrein)
Morgue (lijkenhuis) & incinérateur (afvalwerkingsplatform): aan de randen van het ziekenhuis
Hoe vindt de patiënt zijn/haar weg in het ziekenhuis
Gratis medische zorgen voor kinderen < 5 jaar, zwangere vrouwen (keizersnede) en behandeling van
HIV en tuberculose zijn in principe gratis
Astrid Vermeire – BOS
, Andere zorgen: eerst betalen (meestal de patiënt zelf [=out-of-pocket payment], soms de
werkgever)
Verzekeringen & mutualiteiten: zeldzaam patiënt rekent eerder op familiale
solidariteit
Medicatie: zelf ophalen bij de pharmacie
Bewegwijzering
Probleem van alfabetisering: niet iedereen kan lezen
Probleem van de taal: niet iedereen is de voertaal machtig, meerdere talen
Gedetailleerde anamnese afnemen is moeilijk
Werken met tekeningen (bandes dessinées) helpt
Tarieven worden gepresenteerd op borden
WASH: water, sanitation, hygiene
**term wordt ook gebruikt door WHO (World Health Organization)
**meer dan 1/3de van de ziekenhuizen beschikken niet over water toevoer
Outpatients: 5 liter water nodig per consultatie
Inpatients (=opgenomen patiënten): 40-60 liter/dag
Chirurgische ingreep/bevalling: 100 liter
Heel veel water nodig
Recuperatie van regenwater via citernes op platformen met daaronder de pomp (+filter)
opgepompt water w via het leiding-netwerk verdeeld
Probleem: kiezeltjes, zand en stof kunnen in het leiding water terecht komen
Energie (elektriciteit): een grote uitdaging
Stroomonderbrekingen & stroompannes zijn frequent
Daarom: autonome generator (groupe électrogène) voorzien in het ziekenhuis
o Slaat aan bij stroompanne
o Levert voldoende vermogen om ziekenhuis & habitat van stroom te voorzien
o Aanzienlijke kost daarom soms beperkingen tot bepaalde uren
o Kleine generator geïnstalleerd om selectief het Bloc Opératoire te voorzien
Onregelmatigheden in de stabiliteit van de stroom apparaten kunnen beschadigd worden: daarom
bescherming met een stabilisateur (corrigeert de spanningsverschillen)
Kan individueel per apparaat of heel het stroomcircuit
Zonnepanelen
Stroom w opgeslagen voor avond-en nachtdiensten via zware batterijen
Betrouwbare & stabiele stroom
Installatie & after-sale onderhoud vraagt specifieke technische kennis en certificering
Brandgevaar en risk management
Een slecht aangelegd/onderhouden elektriciteitsnet kan aanleiding geven tot
elektrocutie/kortsluiting
Kortsluiting & overbelasting (teveel apparaten aangesloten op 1 circuit): kunnen
oververhitting veroorzaken van de kabels = risico voor brand
Evacuatierichtlijnen, MAAR: de ramen zijn getralied (diefstalpreventie) vaak geen vluchtweg
Astrid Vermeire – BOS
,Een voorbeeld van appropriate technology – l’entonnoir de Tanguieta – autotransfusie
= een trechtervormig (“entonnoir » = trechter) instrument: w in geval van zeer zware bloeding in de
buikholte of thoraxholte gebruikt om bloed te recupereren & via een spuit en transfusiezak terug aan
de patiënt toe te dienen.
Bij acute, hoog-volume bloedingen (bv. milttrauma, ruptuur van een extra-uteriene
zwangerschap, …)
Service Technique, Unité de Maintenance
Ingenieuze reparaties
Organiseert & overziet de onderhoudsschema’s van de infrastructuur en apparatuur
Sleutelrol in het ziekenhuis
De familie van patiënten vervult een essentiële taak in de zorg
Zonder de omkadering door zijn/haar familie is de patiënt kansloos & alleen = de solidariteit van
de familie beschermt hem/haar in meerdere opzichten
“Garde-Malades” of “Accompagnants des Malades”
Regelen de administratie en betaling & kopen de medicatie
Zorgen voor eten & directe hygiëne (wassen, verschonen van kleding en bedlinnen) van
de patiënt (& toedienen van medicatie)
Verblijven op het terrein + speciale faciliteiten voor hen beschikbaar (in de habitat)
Waarschijnlijk hebben zij ook een hele belangrijke positieve psychologische en sociale
functie voor de patiënt
o MAAR: kunnen ook voor overbelast zorgen blokkeren van doorgang, afval,
hygiëne
Een belangrijke doelgroep voor maatregelen van infectiepreventie en controle
(ziekenhuishygiëne)
Support diensten: wasserij, centrale sterilisatie, archief en magazijn
Archive (centraal archief) = plaats waar de patiënten dossiers bijgehouden worden
Buanderie (wasserij) = (1) hier wordt het operatie-linnen ontsmet in een chloorhoudend bad
(2) Vervolgens w het gewassen in een industriële wasmachine (opgelet: water filteren om
zandpartikels te verwijderen!) & gedroogd
(3) Gestreken en in een trommel (“tambour”) gestoken om te steriliseren in de autoclaaf
Autoclaaf: hierin w stoom gegenereerd die de tambours binnendringt en de bacteriën en
virussen doodt
o Na afloop zuigt een pomp de stoom weg linnen kan drogen
Alles moet nauwgezet opgevolgd worden daarom gebeurt de procedures van wassen,
reinigen en steriliseren centraal = Stérilisation Centrale
Sanilec: apparaat dat door elektrolyse chloorhoudend water uit keukenzout (NaCl) produceert
Magazin: hier w de handalcohol oplossing bereid (Solution Hydroalcoolique, SHA)
Klinische support diensten: radiologie en diagnostisch laboratorium
De Imagerie Médicale en het Laboratoire: belangrijk om een gerichte diagnose te stellen
Naast radiologie van de thorax (pneumonie, tuberculose) en skelet (trauma, verkeersongevallen)
kan beeldvorming ook bijdragen tot andere belangrijke diagnoses
RX-apparatuur & echografie
Astrid Vermeire – BOS
, Het laboratorium
Microscopie: malaria, tuberculose, urine onderzoek, cerebrospinaal vocht
(hersenvliesontsteking)
Bloedonderzoek om bloedarmoede (anémie) vast te stellen
Microbiologie (bacteriologie): uiterst zeldzaam in eerste lijn referentieziekenhuizen in
Afrika
In vele Afrikaanse ziekenhuizen (vooral in rurale/landelijke streken) beheert het
laboratorium de lokale bloedbank (donor-selectie, afname en kwalificatie van het bloed
(= nakijken of er geen besmettingen zijn met HIV, hepatitis of syphilis))
De kinésithérapie
Dentiserie
Klinische support diensten: apotheek en aankoop en distributie van geneesmiddelen
Pharmacie
World Health Organization heeft een “Model List of Essential Medicines” opgesteld (EML)
De lidstaten van de WHO (member states) baseren zich op deze lijst om hun eigen
nationale lijst samen te stellen kan lichtjes verschillen van de WHO EML
Lijst van generische productnamen (namen van moleculen, geen merknamen =
“International Nonproprietary Names (INN): voorschrijven van deze INN ipv
specialiteit/merknamen w actief aangeleerd in de opleiding en gestimuleerd)
Centrale d’Achat des Médicaments (CAME): koopt de medicaties van de EML aan volgens strikte
regels van aanbesteding en kwaliteit
Apotheken en ziekenhuizen bevoorraden zich bij voorkeur langs deze CAME
Ook private sector naast deze officiële kanaal is er in vele Afrikaanse landen
Aan de rand van het ziekenhuis: de afvalverwerking en het dodenhuisje
plateforme gestion des déchets (afvalverwerking)
Ommuurd met golfplaten
Incinérateurs (oventjes): verbranden het afval grondig
Glaswerk & organisch materiaal (placenta): apart afgevoerd
Morgue (dodenhuisje)
“Zie die overleden zijn, zijn nooit vertrokken” drukt het respect van de Afrikaan uit voor de
overledenen die als voorvaderen (ancêtres) in het dagelijkst leven aanwezig zijn en hierin zelf kunnen
ingrijpen
Een terugblik
Rapport annuel: meest frequente diagnoses (pediatrie), aantal bevallingen, aantal sectio’s
(keizersneden), aard van de chirurgische interventie, aantal opnames en %beddenbezetting
Partenaires = organisaties/instituten die het ziekenhuis steunen (materieel, financieel of met
expertise) NGOs/ONGs (Organisations Non-Gouvernementales), fondations & 4 de pijler
organisaties
Hun inbreng w vaak duidelijk zichtbaar aangegeven (opschriften)
Hoeveel liter water heeft een referentieziekenhuis in sub-Sahara Afrika nodig voor Een
consultatie/een opgenomen patiënt/een operatie of bevalling?
5 liter/50 liter/100 liter
Astrid Vermeire – BOS
