RECHT
Deel 1 Algemene inleiding tot het recht
1. RECHT: BEGRIPSOMSCHRIJVING
- Recht = een geheel van gedragsregels die afdwingbaar gesteld zijn door de overheid.
1.1 GEDRAGSREGELS
- Gedragsregels = voorschriften die worden opgelegd om ons gedrag in een bepaalde richting te sturen.
Beperken de persoonlijke vrijheid
“Wat anders kan, maar niet anders mag”
Onderscheiden zich van indicatieve regels (bv. 1 + 1 = 2) → “wat is”
1.2 AFDWINGBAAR GESTELD DOOR DE OVERHEID
- Alle rechtsregels zijn gedragsregels, maar niet alle gedragsregels zijn daarom rechtsregels
Vele gedragsregels missen juridische afdwingbaarheid
- Afdwingbaarheid = de aanwezigheid van technieken, sancties, waarmee de naleving van de
gedragsregels wordt gewaarborgd.
Zorgt ervoor dat men die regels niet zomaar ongestoord naast zich neerlegt
- Alle rechtsregels zijn afdwingbare gedragsregels, maar niet alle afdwingbare gedragsregels zijn daarom
rechtsregels
Bv. spelregels van het voetbal, beleefdheidsregels → wordt niet afgedwongen door de overheid
- Afgedwongen ≠ uitgevaardigd (= gemaakt, tot stand gebracht)
Andere instanties of burgers kunnen ook rechtsregels maken, alleen de afdwinging ervan gebeurt
door de overheid
- Sanctioneerbaar ≠ strafbaar
Straf = een sanctie die je krijgt als je een misdrijf (bv. moord) pleegt, een regel uit het strafrecht
pleegt, bv. een gevangenisstraf
Sanctie = wordt gegeven bij dingen die fout zijn, maar geen misdrijf zijn, bv.
schadevergoedingsplicht wanneer de huur niet betaald wordt bij een overeenkomst
Alle straffen zijn sancties, maar niet alle sancties zijn straffen
- Sommige gedragsregels zijn dubbel afdwingbaar: via het geweten en via de overheid
2. HET DOEL VAN HET RECHT
- Doel van rechtsregels: orde en zekerheid brengen in de maatschappij
Orde: zonder rechtsregels zou er chaos zijn
Rechtszekerheid: mensen weten waar ze aan toe zijn, wat hen te wachten staat als ze zich op een
bepaalde manier gedragen
- Orde en rechtszekerheid ≠ rechtvaardigheid
3. DE BRONNEN VAN HET RECHT
- “Bronnen van het recht” = de verschillende vormen waarin rechtsregels kunnen worden uitgedrukt.
- 6 rechtsbronnen:
1
,3.1 DE WETGEVING IN RUIME ZIN
3.1.1 OMSCHRIJVING
- Belangrijkste rechtsbron: de wetgeving
Federale wetten = wetgeving gestemd door het federale parlement (= wetten in enge zin)
Decreten en ordonnanties = wetgeving gestemd door de deelstaatparlementen in ons land
Beslissingen van de uitvoerende macht = Koninklijke Besluiten, Ministeriële Besluiten,
gemeentelijke en provinciale besluiten, …
3.1.2 WAAR VIND JE DE WETGEVING?
- Wetgeving wordt gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad
- Maar: een wet kan nog wijzigingen ondergaan na publicatie
Aangewezen om wetgeving op te zoeken via een andere databank, die geconsolideerde wetgeving
bevat
Geconsolideerde wetgeving = de basistekst (oorspronkelijke tekst) met daarin verwerkt alle latere
wijzingen
- Gemeentelijke en provinciale wetgeving wordt niet in het staatsblad gepubliceerd
Provincies: in het Bestuursmemoriaal
Gemeenten: via aanplakking en neerlegging op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg en van
de politierechtbank
3.2 DE GEWOONTE
- Rechtsgewoonten = gevestigde, ongeschreven gebruiken die door de gemeenschap als bindende
rechtsregels worden beschouwd .
- Bv. wanneer een ambtenaar van de burgerlijke stand het overlijden van een persoon moet vaststellen,
is het ‘de gewoonte’ dat hij zich tevreden stelt met een attest van overlijden dat is opgesteld door een
geneesheer
3.3 DE ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN
- Algemene rechtsbeginselen = ongeschreven gedragsregels die op een bepaald ogenblik essentieel
worden geacht door de samenleving.
- Bv. het verbod van eigenrichting, de bescherming van de zwakken, de eerbieding van de menselijke
persoon, …
3.4 DE RECHTSPRAAK
- Rechtspraak = geheel van rechterlijke uitspraken, namelijk:
De vonnissen van de rechtbanken
De arresten van de hoven
De uitspraken van de andere rechtscolleges
over de geschillen die hen worden voorgelegd.
- Uitspraak van de rechter is alleen bindend voor de partijen die bij de rechtszaak betrokken zijn
- Worden vaak nagevolgd door lagere rechtbanken
Maakt rechtspraak een gezaghebbende bron
Algemeen bindende bron: de wet in materiële zin, de gewoonte en de algemene rechtsbeginselen
- Zijn een belangrijke aanvulling op de wet
De wetgeving regelt niet alles en vertoont vele leemten → opdracht van de rechter om die leemten
op te vullen
2
,3.5 DE RECHTSLEER
- Rechtsleer = geheel van de publicaties waarin rechtsgeleerden hun opvattingen over het recht
meedelen, bv. handboeken, artikels in tijdschriften, noten bij rechterlijke uitspraken, …
- Ook een gezaghebbende rechtsbron
3.6 PRIVATE REGELGEVING
- Ook private personen (burgers) kunnen rechtsregels tot stand brengen
- Bv. overeenkomst tussen twee personen: indien deze niet nageleefd wordt, dan kan de naleving ervan
afgedwongen worden via de overheid
Geldige overeenkomsten zijn een bron van recht(sregels), maar alleen voor de contracterende
partijen
4. DE INDELING VAN HET RECHT
4.1 DE KLASSIEKE INDELING IN PUBLIEKRECHT EN PRIVAATRECHT
4.1.1 HET PUBLIEKRECHT
- Publiekrecht = regelt de organisatie en de werking van overheid en de relatie van de overheid met de
burgers.
- De rechtstakken:
Het grondwettelijk recht/staatsrecht:
Regels over de inrichting en de werking van de verschillende staatsmachten
De fundamentele rechten en vrijheden van de burgers (= de mensenrechten)
Het bestuursrecht/administratief recht:
Regelt de werking en de structuur van de organen van de uitvoerende macht (= administratie of
bestuur)
Maakt je wegwijs in de verschillende administratieve diensten en hun werking (bv. de dienst
stedenbouw, dienst leefmilieu van een gemeente) + het statuut van de ambtenaren die er
werken
Het strafrecht:
Regels met betrekking tot het opleggen van strafsancties
Het fiscaal recht:
Het geheel van regels met betrekking tot het heffen en innen van de belastingen
Het gerechtelijk recht/procesrecht:
Regels met betrekking tot:
De organisatie, de bevoegdheid en de werking van de rechtscolleges
De manier waarop men moet procederen
De rechtsmiddelen die tegen een rechterlijke uitspraak kunnen worden aangewend
(beroep, verzet, …)
De uitvoering van rechterlijke uitspraken
Gerechtelijk privaatrecht = toepassing op geschillen (= conflicten) van privaatrechtelijke aard
Strafprocesrecht/strafvorderingsrecht = schrijft voor hoe misdrijven worden vervolgd en
bestraft
3
, 4.1.2 HET PRIVAATRECHT
- Privaatrecht = regelt de verhoudingen tussen burgers onderling.
- De rechtstakken:
Het handelsrecht:
Van toepassing op handelaars en op daden van koophandel
Het burgerlijk recht:
Regelt de verhoudingen tussen burgers in het algemeen
Geen onderscheid van stand of beroep, de regels gelden voor alle burgers
Regelt:
Personenrecht
Familierecht/gezinsrecht
Huwelijksvermogensrecht
Overeenkomstenrecht
Onrechtmatige daad
Zakenrecht
Erfrecht
Belangrijkste bron: Burgerlijk Wetboek
Vroeger: ‘Code Napoléon’
Maar: burgerlijk recht ook te vinden in afzonderlijke wetteksten
4.1.3 GEMENGDE RECHTSTAKKEN
- Gemengde rechtstakken = mengsel van publiekrecht en privaatrecht.
Het arbeidsrecht = regelt de (arbeids)verhoudingen tussen werkgevers en werknemers
Het sociale zekerheidsrecht = regelt de verschillende sociale voorzieningen
(overheidstegemoetkomingen)
4.2 INDELING OP BASIS VAN DE NORMERENDE WAARDE VAN DE RECHTSREGELS
- Niet alle rechtsregels moeten altijd worden nageleefd
4.2.1 AANVULLEND RECHT
- Aanvullend recht = men mag zich naast sommige rechtsregels neerleggen, op voorwaarde dat men op
voorhand een andere, afwijkende regeling heeft afgesproken.
- Bv. het wettelijk huwelijksvermogensstelsel:
Goederen van gehuwden worden verdeeld in:
Eigen vermogen van de man
Eigen vermogen van de vrouw
Gemeenschappelijk vermogen (bevat onder meer alle inkomsten uit beroepsactiviteiten en de
goederen gekocht tijdens het huwelijk)
Gehuwden zijn niet verplicht om dit stelsel te volgen, maar dan moeten ze wel uitdrukkelijk een
ander stelsel overeenkomen
4.2.2 DWINGEND RECHT
- Dwingend recht = regels waarvan men nooit mag afwijken, ze moeten steeds worden nageleefd.
- 2 soorten:
Het dwingend recht van openbare orde:
Iedere afwijking wordt gesanctioneerd met absolute nietigheid (= nietigheid kan door iedereen
worden ingeroepen)
Het dwingend recht dat niet van openbare orde is:
4
