Forensisch welzijnswerk
Algemeen kader
- Doel & inhoud:
▪ Het doel = antwoord geven op de vragen:
1. Wat is forensisch welzijnswerk?
• Wat is het verschil tussen autonoom en aan justitie verbonden FWZW?
• Waar komt dit verschil vandaan?
2. Wat is de verhouding tussen welzijnswerk en justitie bij FZWZ?
3. Welke rol speelt de staatshervorming van 2011 bij vraag 1 en 2?
HET CONCEPT
- Forensisch welzijnswerk is de verhouding tussen justitie & welzijn
- Concept “forensisch welzijnswerk” geïntroduceerd in Panopticon, 1980
▪ Forensisch: disciplines en activiteiten op alle echelons strafrechtsbedeling (opsporing,
vervolging, berechting & strafuitvoering) = recht
▪ Welzijnswerk: activiteiten die bijdragen tot het individueel of collectief (maatschappij) welzijn
= hulp- en dienstverlening (hierna HDV)
⇒ DUS: welzijnswerk (= focus) binnen het forensisch veld (= specificiteit)
▪ Het gaat niet in het algemeen over welzijnswerk maar specifiek toegepast op
forensisch veld
CONCEPT - EENVOUDIG
- Wat?
▪ Hulp- en dienstverlening
▪ Aan mensen die als dader, slachtoffer of na(ast)bestaande*
* Justitiabele = iemand die recht zoekt (Meest frequent gebruikt voor daders/verdachten)
▪ (On)rechtstreeks worden geconfronteerd met strafrechtelijke interventie
▪ Focus FWZW = volwassen daders/verdachten
▫ Slachtoffers → Victimologie
▫ Minderjarigen → Jeugdcriminologie en Jeugdrecht
- Voor wie? → Doelgroep
▪ Specifiek voor (potentiële) daders en/of slachtoffers
▪ Mensen in contact met justitie
- Door wie? → Aanbod
▪ Algemene maatschappelijke hulp- en dienstverlening
▫ Hulpverlening: drughulpverlening, geestelijke gezondheidszorg, OCMW, ...
▫ Dienstverlening: VDAB (werk), onderwijs, sport, bibliotheken, ...
▪ Categoriaal welzijnswerk: specifiek voor doelgroep daders en/of slachtoffers
▫ Justitieel welzijnswerk (JWW), Slachtofferhulp, Slachtofferonthaal, Hulpverlening aan
seksuele delinquenten, Psychosociale dienst (PSD), Justitiehuizen, Zorgteam,
Herstelbemiddeling, ...
1
,CONCEPT - COMPLEX
- Wat is finaliteit – wie is opdrachtgever?
▪ Complexiteit heeft te maken met de finaliteit vd hulpverlening
▪ Verschillende doelstellingen of finaliteit (hetzelfde)
- Organisatie en bevoegdheidsniveaus
▪ Bepaalde aspecten zullen bevoegdheid zijn van federale overheid, andere van de
(vlaamse) gemeenschap
- Onderscheid autonoom vs. aan justitie gebonden FWZW
▪ Autonoom FWZW
▫ Forensisch welzijnswerk (hulp en dienstverlening) dat autonoom van justitie werkt
▫ Is onderdeel van algemeen welzijnswerk
▪ Aan justitie gebonden FWZW
▫ HDV (= hulp & dienstverlening) in nauw verband met strafrechtelijke beslissingen
▫ Welzijnswerk onder mandaat (van justitie)
OORZAAK COMPLEXITEIT?
1. Ontstaansgeschiedenis
▪ Welzijnswerk ontwikkeld zowel vanuit privé-initiatief als initiatief overheid
2. Bevoegdheidskwestie ⇒ staatshervormingen
▪ 1980-85: opsplitsing bevoegdheden
▫ Eerste keer dat het onderscheid tussen autonoom & aan justitie gebonden FWZW is
gemaakt
▫ Autonoom FWZW: hulp op vraag cliënt (vrijwilligheid) = gemeenschappen
▫ Aan justitie gebonden WZW: hulp in nauw verband uitvoering strafrechtelijke
beslissingen (bv. begeleiding voorwaardelijke invrijheidstelling) = federaal
▪ 2011: 6e staatshervorming (Vlinderakkoord)
▫ Onderscheid 80-85 verandert, want JH en ET (= deel van aan justitie verbonden
WZW) → gemeenschappen (in plaats van federaal)
VERHOUDING WELZIJNSWERK - FORENSISCH
- Kern = debat verhouding welzijn(swerk) en straf(rechtsbedeling)
▪ Fundamenteel
▫ Wat zijn onze doelstellingen? Wat is onze finaliteit?
▪ Praktisch/organisatorisch
▫ Hoe samenwerken? (~ verschillende opdrachtgever)
▫ Hoe informatie uitwisselen? (vb. beroepsgeheim
FUNDAMENTEEL - FINALITEIT
- Autonoom FWZW
▪ = Uitoefening van het recht op maatschappelijke hulp- en dienstverlening
▫ Het is geen gunst, het is een recht op die dienstverlening
▫ Waarom (/kader) ? Iedereen recht op menswaardig leven (cf. OCMW wet 1976), óók daders
▪ Wie is opdrachtgever? ⇒ De cliënt (vrijwilligheid)
▫ Centraal principe = kwetsbaarheid van personen in contact met justitie
2
, ▪ Combinatie van individueel perspectief (HV) én structureel, maatschappelijk en
preventief perspectief
▫ Ontwikkelen van sociaal beleid in functie van voorkomen uitsluiting
▫ Zichtbaar maken van sociale dimensie problemen
▪ Beroepsgeheim als hulpverlener
▪ Illustratie: Justitieel Welzijnswerk (JWW)
▫ JWW = onderdeel vh CAW, zijn er indien mensen er gebruik van willen maken
▫ Justitieel welzijnswerk vertrekt vh principe dat ieder lid vd samenleving beschikt over
gelijke basisrechten & die moet kunnen waarmaken
- Rol zorgprofessional in welzijns- & gezondheidszorg
- Finaliteit = kwaliteit van leven (recht op menswaardig bestaan)
▪ Ondersteuning bij functioneren en bij participeren aan samenleving
▪ = vanuit perspectief persoon (niet vanuit justitie)
▪ = vraag- & behoeftegericht werken (noden)
- Aan justitie gebonden FWZW
▪ Welzijnswerk onder mandaat (van opdrachtgever)
▪ Opdrachtgever: actor binnen Justitie (echelons SRB)
▫ Actor binnen Justitie kan uit alle echelons komen, veelal SURB
▫ Vb: onderzoeksrechter, gevangenisdirecteur, SURB, …
▫ Zal plaatsvinden onder mandaat van die opdrachtgever
▪ Opdracht = divers: advies, controle (voorwaarden), rapportage, begeleiding, ...
▪ Beroepsgeheim, maar niet ten opzichte van de opdrachtgever (~ bvb. advies)
▪ Illustratie: Psychosociale Dienst (PSD)
▫ Missie DG EPI: “waarborgen een rechtsconforme, veilige, humane en geïndividualiseerde
uitvoering van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen met het oog op een optimale
terugkeer in de maatschappij” (=/= recht op een menswaardig bestaan)
▫ Werk PSD = opvolging en begeleiding in functie van advies en re-integratie
○ Verschilt van dienst van JWW
○ Verschillen niet veel van technieken maar hebben andere fanliteit
○ Finaliteit PSD = advies geven in functie van re-integratie, bij JWW is er doel van
kwaliteit van leven
- llustratief – aan justitie verbonden WZW: Boxstaens (2020): verhouding justitie-assistent
(JA) en cliënt = werkalliantie
▪ Rol JA: toezicht houden (controle voorwaarden) én ondersteunen (HV) = dubbele rol –
vinden van balans
↪ Ondersteunen = hulp verlenen
▪ Doelstellingen gaan voor op de vertrouwensrelatie
▫ Doelstellingen op voorhand bepaald (door opdrachtgever) = bepalend
▫ Samenwerking = zoeken van overeenkomst over de doelstellingen
▫ Verbinding maken tussen JA en cliënt in functie van bereiken doelstellingen
3
, SPANNINGSVELD
- Oorzaak spanningsveld?
▪ Kritische jaren ‘70: maatschappelijke veranderingen
▫ Dingen werden toen in vraag gesteld
▫ Kritiek op rol en beleidsruimte van overheid
▫ Kritiek op het strafrecht en welzijnswerk
- Kritiek op strafrecht
▪ SR = normerend en conserverend
▪ De strafrechtsbedeling
▫ Niet neutraal
▫ Sterk link politieke, sociale, economische context die mee inhoud en doel van SR bepalen
⇒ Terug naar klassiek SR - abolitionisme - herstel
▪ DUS forensische context komt onder druk te staan
- Kritiek op welzijnswerk
▪ “What works?” (Martinson, 1974)
▫ Artikel dat veel in gang heeft gezet / belangrijk was
▫ Meta-analyse die naging in hoeverre het welzijnswerk dat aangeboden werd aan personen in
de gevangenis effectief was
▫ Centrale vraag: wat werkt er nu van die hulp & diensverlening
▫ Antwoord: kort door de bocht maar, nothing works → weinig effectiviteit, geen impact van
behandeling op recidive
▫ Welzijnswerk wordt in vraag gesteld
▪ Gebrek aan effectiviteit van behandeling tijdens detentie (en interventies in welzijnswerk
algemeen)
▪ Ook binnen het welzijnswerk
▫ Inzicht in paradoxaal karakter van welzijnsinterventies = hulpverlenend én paternalistisch
* Welzijnswerk stelt zichzelf in vraag
○ Professionelen, objectief en deskundigheid
○ MAAR: interventies zijn niet neutraal want macht(spositie)
* Ontstaan van nieuwe initiatieven in FWZW
○ Onthaaltehuizen ex-gedetineerden, psychiatrische patiënten, alternatief juridisch advies,
belangengroepe
- Gevolg
▪ Professionelen in forensische context
▫ Niet zomaar doelstelling van justitie volgen; ook kritisch zijn
↳ Recht menswaardig bestaan en menselijke dienstverlening
▫ Ontwikkelen aanbod menselijke dienstverlening onafhankelijk van justitie
▪ Welzijnswerk: positie wijzigt
▫ Méér dan instrumentele inpassing in economische en sociale controle
▫ Ook subjectief recht op maatschappelijke dienstverlening (~ OCMW wet 1976)
4
