Semester 2
Community based werken
TRANSCULTURALITEIT
1. Inleiding
Iedereen moet transculturele competenties bezitten en elke werkplek moet hierop inzetten!
Orthopedagogisch landschap krijgt andere vorm: HV vaker in contact met uiteenlopende achtergrond
- Deze mensen verlaten vaak voortijdig het hulpverleningstraject, moeilijke bereikbaarheid, etc.
- Migratiegeschiedenis of herkomst zorgt voor extra vragen bij HV
- Hangt vaak samen met minderheidspositie, taal, vooroordelen, discriminatie, etc.
2. Maatschappelijke context
Demografische transitie (21ste eeuw) Belgische samenleving, onder invloed van migratie en
mondialisering
à Ten gevolge van deze 2 kenmerken zien we de transitie in onze samenleving gekenmerkt door
diverse bevolking
2.1. Migratie
- Zo oud als de mensheid: fenomeen van overal à Nu zijn stromen en profielen wel veel
diverser
- Zowel inkomende als uitgaande migratie
- Geschiedenis gekleurd door grote migratiestromen (vb WO2 arbeidsmigratie voor
tewerkstelling)
- Profiel bevolking in samenleving wordt veel diverser
2 soorten migratie
à Volgmigratie: familieleden laten overkomen op basis van gezinshereniging of huwelijksmigratie
à Asielmigratie
Recent: complexer & gediversifieerder
• Herkomst: grotere waaier aan landen van herkomst/hervestiging
o Vooral Marokkanen en Nederlanders, veel vaker kinderen
• Routes
o Nu geen homogene migratiestromen meer: verschillende routes en transporten
o Meer verdoken routes
• Drijfveer
o Vroeger: vooral economische winst uithalen, familiehereniging
o Nu: vooral politieke drijfveren, politiek asiel, oorlog, studenten nieuwe ervaring
• Statuut
o Nieuwe nationaliteit, dubbele nationaliteit, erkenning, toeristen, studentenvisum,..
1
,Semester 2
2.2. Mondialisering
Stuk recenter dan migratie: begin 21ste eeuw
Globalisering is proces van wereldwijde economische, politieke en culturele integratie
= Sterker gaan verbonden zijn tussen diverse regio’s ter wereld
ð Nationale grenzen gaan afslijten: wetgeving op elkaar afgestemd
ð Nationale overheden zijn ook sterker gebonden en internationale afspraken
ð Toenemende invloed internationale ontwikkelingen > Lokaal beslissingsniveau drijft weg
ð Globale interafhankelijkheid
Leven in netwerken ipv traditioneel afgebakende gemeenschappen (transnationalisme)
Critici: globalisering als nieuwe vorm van invloed die Westen uitvoerd op de wereld
Vb Westers voedsel, media, kledij: kapitalistische of liberale waarden > Wordt gezien als
culturele verarming
2.3. Superdiversiteit
= Nieuwe manier van kijken naar diversiteit
Lijkt soms synoniem van multiculturele samenleving of alternatief van diversiteit, maar is veel meer
ð Gaat over een analysekader en een nieuw paradigma om deze demogragische en
maatschappelijke transitie te analyseren en vertalen naar beleid en werkveld. (de
mondialisering en migratie)
Veranderd profiel van bevolking in onze samenleving
Hoe kunnen we daar zo goed mogelijk mee omgaan?
à Vroeger: minderheden aanpassen aan meerderheid
(Etnisch-culturele) diversiteit als integraal onderdeel van het socio-culturele landschap
Superdiversiteit
• Kwantitatieve dimensie: groeiende diversiteit en ecolutie naar majority-minority cities
o Cijfermatige groei van diversiteit
o Grote regionale verschillen: steden worden plekken waar nieuwkomer eerste
onderdak vindt
o Diversiteit grootst bij jongste generaties
o Oudere bewoners zijn vaak autochtonen
o Stedelijk fenomeen: ‘majority-minority societies’ vb. Brussel
= Plekken waar de meerderheid bestaat uit minderheidsgroepen
• Kwalitatieve dimensie: diversiteit in de diversiteit
o Groeiende diversiteit binnen diversiteit: verschillende
talen/referentiekaders/religie/statuut
o Complexere en gediversifieerdere migratiepatronen
2.4. Kruispuntdenken
= Een identiteitstheorie en instrument om sociale positionering van de mens te analyseren
= Aandacht hebben voor de verschillende aspecten van iemands identiteit
= Ontwikkeld vanuit feministische stroming en focust op verschillen gender, macht en etniciteit
ð Superdiversiteit laat ons nog andere vormen van diversiteit zien
ð Helpt ons om bewust te worden van de privileges en machtsverhoudingen
2
,Semester 2
ð Om diversiteit in de bevolking te bekijken volstaat het niet om enkel te kijken naar het
etnische luik!
Assen differentiatie gaan gepaard met machtsverhoudingen & sociaal-maatschappelijke positie
Bepaalt aansluiting/uitsluiting in relatie tot maatschappelijke norm: Privileges &
achterstellingsmechanismen
à Kan op elke as in minderheidsbeleving geraken
à Ook in de hulpverlening!
à Kwetsbare positie om hulvraag te stellen
Dit denkkader gaat in tegen een eenzijdig verklaringsmodel en stelt dat elk individu zich situeert op
een kruispunt van verschillende dimensies.
ð Dit kruispunt bepaalt iemands positie binnen de maatschappij en iemands identiteit
2.5. Modern – social work theory
= Basisboek: Twee stromingen onderscheiden die richting geven aan het omgaan met diversiteit
Structurele benadering, met nadruk op macroniveau. Praktijken die aansluiten bij de theorieën van
anti-discriminatie en anti-oppressive. Het niet onderdrukkend sociaal werk
- Draagt bij aan sociale strijd voor gelijke rechten voor specifieke groepen.
- Werken aan machtsverhoudingen en beeldvormingen
Cultuursensitieve benadering, met nadruk op microniveau. Hoe gaan hulpverleners om met diversiteit
in hun relaties. Hoe erkennen ze de verschillen in elkaars leefwereld.
Extra toevoeging door Van Ewijk: een contextueel veranderde bandering, met nadruk op mesoniveau
= veranderen van de directe context staat centraal (niet deze van de maatschappij)
3. Implicaties voor hulpverlening
Ontwikkelingen wijzen ons op een brede blik
ð Microniveau handelen: globaal-internationaal perspectief
Vb maatschappelijke veranderingen waar we ons op kunnen focussen
Over de landsgrenzen heen: situering lokale praktijken en ontwikkelingen binnen internationale
praktijken en ontwikkelingen
3
, Semester 2
Binnen de landsgrenzen: toenemende sociaal-culturele differentiëring in hulpverleningslandschap
→ Werken in hulpverlening 21ste eeuw = werken in en met diversiteit: hoe kunnen we bewust en
constructief handelen.
Hulpverleners
- ‘Lost in translation’: letterlijk, maar ook door verwachtingen en referentiekaders
- Impact wetgevend kader (vreemdelingenrecht): statuut ~ rechten: niet altijd duidlijk waar je
als hulpverlener mag helpen
- Niet competent om op een passende wijze om te gaan hiermee
Personen met een migratiehistoriek
- Kwalitatief en kwantitatief verschillend zorggebruik
Vb belang van gemeenschap gebaseerde HV
Diversificatie aanbod in functie van nieuwe dimensies van diversiteit: uitdaging om te streven naar
hulpverlening die uitgaat van eigenheid en diversiteit cliënten, niet van het aanbod dat top-down
wordt vormgegeven
4. Cultuur
4.1. Wat is cultuur?
ð Bepaalt hoe we kunnen omgaan met de verschillen als begeleider
ð Kan afwijken van de norm/heersende cultuur! (Riskeert op uitsluiting!)
ð Enge interpretatie: etniciteit en nationaliteit
Cultuur is een dynamisch en persoonlijk construct, samengesteld uit elementen
van de normen, waarden, betekenissen en opvattingen van de sociale systemen
waartoe iemand behoort.
3 verschillende benaderingen om cultuur te bekijken:
Coherentie-model
• Verbinding, dat wat mensen gemeenschappelijk hebben en delen
• Standaarden, normen, waarden, regels - ‘normaliteit’
Differentiatie-model
• Verscheidenheid (en contradicties) binnen één cultuur
• Cultuur is hetgeen dat toelaat om elkaar te onderscheiden van elkaar
• Cultuur als dynamisch proces: ‘vertrouwdheid’ met inherente verschillen
Cohesie-model
• Erkenning van interne eenheid én differentiatie
• Ligt tussen de beiden
4.1.1. Focus op cohesiemodel
= ‘Middenweg’ tussen de andere twee modellen
Cultuur
- Eigen aan menselijke collectieven op verschillende sociale niveaus
Vb klein collectief = een gezin
- Dynamisch: onderhevig aan interne en externe veranderingsprocessen (niet enkel traditie)
- Gedifferentieerde uitingsvormen van culturen (‘creolisering’)
4