Consumentenrecht (in de EU)
Doel van het vak: Bescherming van de “consument” in de verhouding tot ondernemingen
Analyse bestaande regelgeving
Toepassing van bestaande regelgeving
Kritische reflectie
Boek VI WER (o.m. onrechtmatige bedingen, overeenkomsten op afstand) + bepaalde “bijzondere”
wetgeving (o.m. wettelijke garantie) (niet Boek VII WER => privaat bankrecht)
Cursus: slides + nota’s (!)
Leerstof = wat prof behandeld heeft in les (niet gezien? Niet leren)
Namen van arresten NK, enkel weten wat HvJ omtrent bepaalde regel heeft beslist !
Bijkomende documentatie op ufora =/= leerstof
Soms arresten van HvJ (lezen)
Wetgeving
Elke tekst van regelgevende aard mag u op het examen gebruiken (wetboek, afgeprinte wetgeving).
Codex WER volstaat, andere KB/MB/RL/… mag mee
Examen:
mondeling
vragen over 3 thema’s
met schriftelijke voorbereiding gestructureerd antwoord (soms gevraagd nr kritische evaluatie van
een regel, als in les gezien)
o inhoud speelt rol, maar logische opbouw ook puntje
o examen zelf ongeveer 10-15min
o uur op schema is start vd voorbereiding
Inleiding
(Omzetting) EU-recht
Meeste regelen inzake consumentenrecht zijn de omzetting van EU-Richtlijnen
Goede kennis Belgisch recht weet je ook vr belangrijk deel wat het Europees consumentenrecht inhoudt
Concrete verschillen in andere LS, maar basis is ongeveer overal hetzelfde (vb. onrechtmatige bedingen,
oneerlijke handelspraktijken…)
Omzetting geschiedde in
(hoofdzakelijk) Boek VI WER
voorheen Wet Handelspraktijken (1991) / Wet Marktpraktijken (2010)
OBW (oud BW) (vb. wettelijke garantieregeling)
Afzonderlijke wetgeving
1
, + Mogelijk een nieuw boek XIX WER: consumenten geconfronteerd met een laatdurige betaling v facturen,
kijken hoe die beschermd worden
Belangrijke rol weggelegd voor Hof van Justitie
Bij BE wetgeving rekening houden met invulling die HvJ aan regel gegeven heeft
Wanneer BE consumentenrecht omzetting van EU-regelgeving vormt, wat meestal zo is, nood aan
richtlijnconforme interpretatie (uitgewerkt dr HvJ)
Hoog beschermingsniveau
Europese rechtsgrond regelen consumentenbescherming
Harmonisatie met het oog op de realisatie van de interne markt (art. 114 VWEU)
o Maar moeten rekening houden met hoog beschermingsniveau
Bescherming van de economische belangen van consument (art. 169 VWEU) (= algemene regels)
o Maximale harmonisatie is enkel mogelijk ogv artikel 114 VWEU
Dit artikel laat toe om wetgeving te organiseren met oog op harmonisatie vd interne
markt. Maar als je dit doet moet je rekening houden met hoog beschermingsniveau !
Nadeel max harmonisatie: je kan niet meer bescherming bieden binnen
geharmoniseerde gebied
o Waarom maximale harmonisatie? Elke lidstaat zou anders extra bescherming kunnen bieden
MAAR dat heeft nadeel op vlak van concurrentie want consumenten gaan eerder contracteren
met onderneming in buurland met (extra) betere beschermingsregels + je zou van alle LSen van
de EU moeten weten of ze al dan niet gebruik hebben gemaakt vd additionele bescherming en
wat die bescherming inhoudt dit alles zou vrij verkeer kunnen ondermijnen
o Laatste jaren: in LSen bijna altijd keuze vr maximale harmonisatie
voor ondernemingen geen extra kosten om te kijken of in andere rechtsstelsels nog
andere beschermingsregels gelden
levert vr consument rechtszekerheid op (confident consumer argument = consument
mag erop vertrouwen dat hij identieke bescherming gaat genieten in alle LSen)
o Verdrag zegt dat je Europese regelen vast mag stellen mbt bescherming economische belangen
van consument indien Europees niveau dergelijke regelen obv art 169 VWEU behouden LSen
mogelijkheid om additionele bescherming te voorzien
= minimale harmonisatie want LSen mogen extra bescherming voorzien
MAAR laatste jaren/RL sinds 2000 zijn vaak gebaseerd op maximale harmonisatie want
willen een zo gelijk mogelijk speelveld creëren
Vereiste van een hoog beschermingsniveau
o artikel 12 + 114 VWEU
o artikel 38 Handvest Grondrechten EU
o Herhaald in Europese Richtlijnen
o Basisbeginsel in rechtspraak van het Hof van Justitie
Belang hoog beschermingsniveau, anders zouden LSen ertoe gedwongen worden om hun
bestaande beschermingsniveau te reduceren aangezien maximale harmonisatie extra
bescherming niet toelaat
Wnnr een regel inhoudelijk vastgesteld is dat resultaat beleidskeuze
HvJ beschermt het HBN vd consument (bewaker niveau en gaat soms zelfs verder)
Vb. bij vertraging vlieger krijgen mensen na bepaalde tijd compensatie, dit stond niet in RL maar LS
moeten interpretatie HvJ volgen
2
, Harmonisatie
Verordeningen (zelden) en Richtlijnen
Minimale harmonisatie
Minimale bescherming, doch additionele bescherming is mogelijk
o Additionele bescherming kan MAAR binnen algemene grenzen van principes vrij verkeer
o Additionele bescherming voorzien leidt tot een kost, het maakt ondernemingen uit andere LS
moeilijk om product op markt te brengen => inperking vh vrij verkeer MAAR gerechtvaardigd
want bescherming vd consument
Verenigbaarheid met Europees recht beoordelen ogv het primaire verdragsrecht (desgevallend
Dienstenrichtlijn)
o Inperking van vrij verkeer enkel gerechtvaardigd indien
Doelstelling van algemeen belang
Pertinentiecriterium
Proportionaliteitstoets
HvJ 16 december 2008, C-205/07, Lodewijk Gysbrechts
Bv. Herroepingstermijn begint te lopen vanaf de levering, betaling eisen binnen die bedenktermijn was verboden in
België (moesten dus eerst goederen leveren, dan bedenktermijn afwachten en dan pas factureren)
vraag aan HvJ of die regel in strijd is met vrij verkeer?
Is het een inperking vrij verkeer? (moeilijker voor ondernemingen om goederen in B te verkopen?) JA, een kost
voor ondernemingen die niet gewoon zijn om met dergelijke regeling rekening te houden (zorgen dat men niet te
vroeg betaling van consument eist)
MAAR kunnen gerechtvaardigd worden door regelen algemeen belang (bescherming consument)
De regel beschermt effectief de consument
MAAR is het proportioneel
o Kredietkaartnummer van consument al hebben van de consument voorafgaand aan verstrijken
bedenktermijn, dit als garantie dat men geld kan bekomen indien de consument achteraf niet betaalde
was in strijd met regel België (verdere inperking v vrij verkeer dan noodzakelijk is vr bescherming
consument)
HvJ bepaalde dat de regel inderdaad veel bescherming geeft aan C en vinden het proportioneel MAAR dat dit ook
verbod inhoudt dat als men ten titel van garantie kredietkaartgegevens gaat verkrijgen, je als LS te ver gaat
o HvJ toetst de invulling vd regel in de praktijk op zijn verenigbaarheid met het Europees recht
o Na arrest moest economische inspectie van België haar beleid aanpassen m.b.t. kredietkaartnummer als
garantie (richtlijnconforme interpretatie
Vandaag nieuwe RL met maximale bescherming dus vandaag kan men niet meer verbieden dat men betaling eist
tijdens de bedenkingstermijn
Voorbeeld: Richtlijn Oneerlijke Bedingen (1993)
o RL gebaseerd op minimale harmonisatie: dus veel verschillende regelingen in EU (BE veel verder
gegaan dan EU mbt kwalificatie oneerlijke bedingen)
Maximale harmonisatie
Geharmoniseerde gebied: geen additionele bescherming mogelijk (HvJ 23 april 2009, C-261/07, VTB-VAB)
o Verbod vr additionele bescherming geldt enkel binnen toepassingsgebied en geharmoniseerde
gebied van de RL !
Dus wel mogelijk om:
3
, o toepassingsgebied uit te breiden
o zaken te regelen die buiten geharmoniseerde gebied vallen (vb. HvJ 6 juni 2019, C-58/18, Schyns)
Maar verenigbaarheid met Europees recht beoordelen op grond van het primair
verdragsrecht (HvJ 12 juli 2012, C-602/10, Volksbank România)
Voorbeeld: Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken, Richtlijn Consumentenkrediet, Richtlijn
Consumentenrechten, (Richtlijn Goederen), Richtlijn Digitale inhoud en digitale diensten
o Vb. Gezamenlijke aanbiedingen (gsm goedkoop maar dan wel abonnement) waren vroeger in BE
verboden, vraag of dit in overeenstemming is met RL oneerlijke handelspraktijken
Vraag: kan je zo’n gezamenlijk aanbod beschouwen als handelspraktijk HvJ verklaarde
dat dit natuurlijk kan (BE probeerde gewoon om hun verbod te kunnen behouden)
België ging dus verder dan Europese RL (hier gezamenlijk aanbod niet als oneerlijke
handelspraktijk) en dit was dus strijdig met RL
o Vb. Consumentenkrediet: Als je als kredietgever vaststelt dat C het niet zal terugbetalen, dan
moet je consumentenkrediet weigeren als kredietgever + in België moet kredietgever er op
redelijke wijze van kunnen uitgaan dat C het zal kunnen terugbetalen
=> Op Europees niveau: u moet enkel kredietwaardigheid beoordelen In BE: u moet
kredietwaardigheid beoordelen EN u mag enkel verlenen wnnr u vaststelt dat consument
redelijkerwijze gaat kunnen terugbetalen
Behoort dit tot het geharmoniseerde gebied? HvJ (Schyns) stelde dat EU alleen zei dat je een
kredietwaardigheidsbeoordeling moet gaan doorvoeren en heeft men niet bedoeling gehad om
de gevolgen van de beoordeling vast te leggen DUS de Belgische onthoudingsverplichting niet in
strijd met RL CK
MAAR momenteel voorstel nieuwe RL CK, wil niet alleen verplichting tot beoordeling
maar ook de gevolgen van een negatieve beoordeling wil vastleggen, dus dan gevolgen
wel tot geharmoniseerd gebied en dan zal Belgische bepaling eventueel wel strijdig zijn
o Vb. RL goederen: maximaal geharmoniseerd, dus verbod om binnen geharmoniseerde gebied in
additionele bescherming te voorzien. RL: ‘wettelijkegarantietermijn van 2j’
In bepaalde lidstaten zou additionele bescherming moeten wegvallen en reduceren nr 2j
Maar op bepaalde punten in RL krijgen lidstaten dan toch mogelijkheid om af te wijken
van hetgeen op EU niveau is bepaald, en dus in additionele bescherming te voorzien
(waaronder duur garantietermijn, anterioriteitsvermoeden…) houdt het midden
tussen min en max harmonisatie
‘Goldplating’ = wnnr LS voorziet in een additionele bescherming
Bijkomende bescherming bij max harmonisatie moet wel nog getoetst w aan het vrij verkeer (net
zoals bij min harm)
Tendens van minimale naar maximale harmonisatie
(vb. overeenkomsten op afstand, wettelijke garantie)
Verantwoording (door Europese wetgever)
Reductie van kosten voor ondernemingen
‘Confident consumer’ argument
4
, Kritiek in de Europese literatuur
o Afwezigheid van ‘volledige’ harmonisatie (vb. Consumentenkrediet: ‘gerichte maximale
harmonisatie) + geen harmonisering van contractenrecht
In RL w maar bepaalde aspecten van het consumentenkrediet geharmoniseerd Kritiek: als u dan
toch kiest vr maximale harmonisatie (voorrang realisatie interne markt boven bescherming
consument), wrm gaat u dan niet alle aspecten gaan harmoniseren, nu heb je half werk geleverd?
o Opties voor lidstaten (vb. Richtlijn Goederen 2019, Omnibus Richtlijn 2019): mogelijkheid bieden
aan LSen om verder te gaan
Politiek compromis voor maximale harmonisatie
o Afwezigheid van specifieke sancties (impact Omnibus-Richtlijn)
Veel regels, maar op EU-niveau weinig aandacht voor sanctionering: geen concrete
sancties gekoppeld aan miskenning van regel?
Vereiste van doeltreffende, afschrikwekkende en evenredige sancties
Richtlijn 2005 bevat enkel: ‘lidstaten moeten zorgen vr D, A, E sancties’ => Invulling
lidstaten op nationaal niveau kan dus sterk verschillen
Zaak Dieselgate (software Volkswagen) gaf aanleiding tot evolutie: zo’n grote schandalen
in toekomst vermijden (afschrikwekkende werking) + als het toch gebeurt moeten er
meer krachtige remedies beschikbaar zijn
o Grensoverschrijdende handhaving schrikt consumenten af: hoe ga ik dat gaan afwingen van
onderneming die gevestigd is in andere LS?
o Nationale laboratoria: nationale wetgeving van LSen zijn soort van laboratorium waarin regels vr
consumenten tot stand kunnen komen
Consumentenrecht in het WER
Toepassingsgebied
Regeling in Boek VI (en ‘voorheen’ ook in Boek XIV WER) : dubbele doelstelling
Bescherming van de consument
Bescherming van de eerlijke concurrentie
o Heel wat regelen streven tegelijkertijd beide doelstellingen na
o Dit opleidingsonderdeel betreft regelen die er in hoofdzaak op gericht zijn consument te
beschermen
! Boek XIV opgeheven , enkel nog vr ccten gesloten voorafgaand aan opheffing
Begrippen
Regelen Boek VI hebben geen algemeen toepassingsgebied
Toepassingsgebied moet per afdeling / artikel bepaald worden
Relevante definities voor bepalen van het toepassingsgebied (zie Boek I WER)
Ratione materiae
o Producten
o Goederen
o Diensten
5
, Ratione personae
o Onderneming
(Vrij beroep (toepassing Boek XIV)) => Boek XIV opgeheven met ingang van 1 november 2018
o Consument
Dienst
Dienst: = prestatie in het kader van professionele activiteit of statutair doel (art. I.1,5° WER)
Ruime invulling (alle prestaties die ten behoeve van een derde worden verricht in het kader van een
professionele activiteit)
Financiële diensten en financiële instrumenten:
Financiële diensten = bancaire diensten, diensten i.v.m. kredieten, betalingen, individuele pensioenen en
beleggingen (art. I.8, 18° WER)
Financiële instrumenten
Volledige toepassing Boek VI WER tenzij bij K.B. bepaalde regelen van de toepassing van Boek VI WER
worden uitgesloten
o (zie artikel VI.1 §2 WER en K.B. van 23 maart 2014 tot het nemen van bijzondere maatregelen en
tot afwijken van sommige bepalingen van boek VI van het Wetboek van economisch recht
voor bepaalde categorieën van financiële diensten)
o Vb. (niet van toepassing): bepaalde regelen inzake oneerlijke bedingen bij uitgifte financiële
instrumenten
Algemene regelen consumentenrecht en bijzondere regelen uit het financeel recht moeten cumulatief w
toegepast. Slechts wnnr er een tegenstrijdigheid is geldt principe lex specialis en dan financieel
rechtelijke regel toepassen, vr overige geldt ook boek VI op financiële diensten en instrumenten
Regelen inzake onrechtmatige bedingen (gelden in consumentenccten, vt op financiële diensten) MAAR
OOK Regelen inzake onrechtmatige bedingen die gelden in B2B context NIET van toepassing op
financiele diensten
Goederen
Goederen (art. I.1,6° WER)
Lichamelijke roerende zaken (m.i.v. gas, water en elektriciteit)
o Let op : soms bijzondere regelen voor gas- en elektriciteitscontracten ! (Regel: herroepingstermijn
begint te lopen dag na levering van goed onhandig vr gas, water en elektriciteit: hiervoor
begint bedenktermijn bij sluiten van ovk (= bijzondere regeling))
Vallen niet onder concept ‘goederen’:
o Onroerende goederen
Criterium: roerend bij de levering
Wat met goederen die eerst roerend zijn en dan onroerend ? kijken nr aard goed op
ogenblik levering
vb. vaatwastoestel roerend bij levering, w onroerend dr incorporatie want ingebouwd in kast
vb. liftkoker is roerend op moment levering, w pas onroerend na installatie
o Rechten en verplichtingen
6
