Sociologie II: samenvatting
DEEL 4: Modernisering
HT14: De aanloop tot modernisering
→Joseph Fritzl: britse dominee, schrijver, uitvinder
→ mens van zeer ondernemende type
→ transformaties die de samenl veranderde: 16e eeuw (centraal in deel 4)
→ transformaties zijn geen revoluties maar radicale veranderingen (ene soort samenl naar andere
soort)
→ moderniteit= resultaat transformaties
14.1. Beschaving Project
● Malthus: Bevolkingstheorie: Essay on Principles of Population
→ mensen planten zich zoals dieren ongebreideld voor in de mate dat er altijd te veel mensen zullen zijn
→
❖ 2 variabelen: de grootte van de bevolking + mate van voedselhoeveelheid
❖ die twee over tijd aan verschillend tempo groeien: twee lijnen komen in conflict, snijpunt
(malthusiaans punt) want meer mensen te voeden dan er eten is
❖ → sterfte → bevolking zakken tot onder niveau dat landbouw kan werken
→ voortplanting volgens een geometrische reeks: verdubbeling elke 25 jaar
→ altijd te veel mensen voor beschikbare voedsel want voedsel: lineaire toename
→ leidt tot tekorten, uitputting landbouwgrond→ hongersnood→ bevolking verdunning
→ mogelijke oplossing: geboortebeperking; niet helemaal want
❖ desastreuze invloed op moraal (vooral bij vrouwen)
❖ de beteren zouden geboorten beperken en anderen als konijnen fokken
→ dus toename van armoede was onafwendbaar
→ hongersnood zou mensen weer in evenwicht brengen met beschikbare middelen
→ zette domper op vooruitgangsoptimisme zijn theorie actief gebruikt als argument tegen sociaal beleid en
sociale zekerheid
❖ want laten toe dat armen alleen maar meer kinderen krijgen waardoor bevolkingsdruk nog sneller
toeneemt
→ beargumenteert dat sociale maatregelen halen uiteindelijk toch niets uit
→ MAAR: voorspelling loop van bevolking in industrielanden mislukt want geen rekening met 2
ontwikkelingen
1. zeer grote toename van productiviteit van de voedselproductie
→ vroeger grootste deel bevolking landbouw werken om eten voorzien
→ nu: enkele procent maar
1
, 2. de verspreiding van geboortebeperking
→ Twee ontwikkelingen die de voorspellingen van Malthus hebben ontkracht:
❖ Wel spectaculaire toename voedselproductie door technologische vernieuwing
❖ Geboortebeperking zonder moreel verval
→ malthus zijn werk bijzonder accuraat: in 1845 in Eu grote aardappelcrisis → hongersnood → daling
bevolking dus als beschrijving gelijk, maar als voorspelling volledig ongelijk
→ technologische ontwikkeling zorgt voor fenomenale veranderingen
→ debat niet geëindigd met Malthus: over impact van onze manier van leven op milieu
→ verhaal malthus goed begin om modernisering te starten
● The limits to Growth - Club van Rome
→ zeer invloedrijk en recenter
→ verdere economische ontwikkeling van zeer zware/onmogelijke belasting zou zijn voor de natuurlijke
omgeving en zware sociale kosten heeft
→ pleit voor afremmen van die groei
→ kritiek en verwerping van rapport: vindingrijkheid en aanpassingsvermogen van mens onderschat
→ discussie scherp omdat velen in verdere economische groei de enige mogelijkheid zien voor de landen uit
het globale zuiden om te delen in de welvaart van Eu, VS en andere landen die erin geslaagd zijn economisch
welvarend te worden (economische groei noodzakelijk voor 3e wereld landen)
→ nieuwe groeilanden (China bvb): geslaagd armoede sterk terug te dringen, tegelijkertijd intensieve
economische groei die belastend is voor milieu
● Besluit
→ Sociologisch dilemma: Besef niet-arbitraire contingentie leidt naar een vraag: WAAROM?
❖ Waarom gelden op een bepaald moment in een bepaalde samenleving bepaalde waarden, normen,…?
❖ = zoeken naar iets wat we nooit zullen vinden
❖ Als we spelregels, machtsverdeling, architectuur, waarden en opvattingen… volledig kunnen verklaren,
dan is menselijke geschiedenis gedetermineerd
❖ In het verleden slechte ervaring met dat geloof (denk aan legitimerende derde: natuur, geschiedenis,
samenhang)
→ voorspellingen struikelen vaak over vindingrijkheid van de mens → sociologen zijn echter voorzichtig
geworden in poneren van regelmaten die even dwingend zijn als natuurwetten
→ geschiedenis daarom eerder als reeks projecten dan als gedetermineerde ontwikkelingsgang worden
benaderd
→ Verandering: 2 fouten
❖ onderschatten (bepaalde dingen zijn zo, gaan niet veranderen)
➢ Mathus onderschatte verandering en innovatie
❖ overschatten (sommige mensen gevoel dat ze keerpunt van geschiedenis leven)
➢ bvb elektrische auto’s uitgevonden nu: maar eigenlijk origine al veel ouder
→ Uitzoomen helpt! (kijken naar tijdsperspectief en regionale vormen)
14.2 De moderne beschaving
● Beschaving
2
, → = samenhangend geheel van waarden en normen, condities, middelen en spelregels die zich in de loop van
de tijd ontplooit en over de wereld kan verspreiden
→ Niet om verzameling factoren die op een bepaald moment gelden, maar om project over ontwikkeling of
ontplooiing vd mogelijkheden die erin zitten
→ Westerse SL zijn door dat project gegrepen, we noemen het modernisering (project zelf)
→ Anthony Giddens: juggernaut: onweerstaanbare, onafwendbare, niet tegen houdbare kracht
● Moderniteit
→ = beschaving project waarvan juist het opheffen vd beperkingen die op het menselijk gedrag rusten, een
belangrijke richtinggevende waarde en aspiratie vormt (resultaat project)
→ SL laatste vierhonderd jaar sterk veranderd → resultaat moderne samenleving of moderniteit
→ 400 jaar kunnen worden opgedeeld in 2 periodes:
❖ 1600-1800: aanloop tot moderniteit: grote bouwstenen/fundamenten ontwikkeld
❖ 1800-nu: transformatie: voltrekking vd moderniteit: bouwstenen verankerd id SL dringen door tot alle
lagen SL, nu vooral elite die voortrekkende rol speelt en verder ontwikkeld
➢ discussie over ‘nu’: sommige zien hedendaagse tijd als postmodernisme
❖
→ Data is moeilijke procedure, arbitraire keuze omdat de krijtlijnen zelfs al in jaren 1500 afgetekend
(Karolingische periode) en na 2000 ook modernistische karakteristieken doorgetrokken
→ laat zich niet sterk aftekenen, willekeurige processen
● Veranderingen lange tijd ongezien, langzaam en ondergronds
→ Mensen denken dat geschiedenis wordt gemaakt door luidruchtige en gewelddadige revoluties en episodes,
maar zelden duidelijke betekenis
→ soms versnellingen soms tijdelijke terugtrekkingen
→ Vb Franse revolutie is een kwestie van perspectief: echte volksopstand of eerder boze mensenmassa die
niet echt wist wat er gebeurde
→ Geschiedenis wordt geschreven door de winnaar
→ historische waarde term revolutie en de afbakening in de tijd altijd kritisch bekijken
● De polysemie van het verleden
→ De onbepaaldheid van bepaalde gebeurtenissen of polysemie (meerduidigheid) vh verleden, maakt
verschillende interpretaties mogelijk
→ we leven niet alleen/zozeer met ons verleden, met onze geschiedenis dwz. met onze interpretaties van het
verleden
→ modernisering ontsnapt daar niet aan: veelomvattend proces dat zich in vorm van historische
beschrijvingen/sociologische theorieën steeds weer nieuwe interpretaties van haar eigen verloop produceert
→ Revoluties zijn alles en niets tegelijk en krijgen betekenis omwille vd brede historische stroom waarin zij
gevat w door steeds wisselende interpretaties vd latere generaties
3
, data is arbitrair
14.3. De aanloop tot modernisering
● +/-1600 tot +/-1800
→ in die jaren enkele instellingen in Eu die grondig getransformeerd worden
→ sommigen door oorlog andere gewoon administratief
● 4 transformatieprocessen met een relatieve onafhankelijkheid en contingentie:
→ Moderne staatsvorming
→ De dynamiek van het kapitalisme
→ Groei van een wetenschappelijk-technologisch complex
→ Rationalisering en verlichting
● Modernisering is het totaalproces
→ = proces in zijn samenspel naar het resultaat, zonder aan de ene of andere component ervan een
bepalende rol toe te kennen
→Moderniteit = resultaat vh beschavingsproces, vh moderniseringsproces
14.3.1. Moderne staatsvorming
● Staat of natiestaat
= politiek georganiseerde SL met een wetgevende en uitvoerende macht die reguliere macht heeft over een
bepaald territorium, alsook een monopolie op gebruik van geweld
● Staatsvorming
= de manier waarop een SL, via organisatie, de capaciteit ontwikkelt om de collectief aangevoelde problemen
aan te pakken en eventueel op te lossen, de spelregels vh samenleven en de verdeling van middelen en
macht te beïnvloeden
● Specificiteit in staten Eu ts 1600-1800
→ 100en zelfstandige politieke eenheden, stadstaten, koninkrijken, vorstendommen, onafhankelijke abdijen
→ staatsvorming eind 15e eeuw: 2 dimensies
❖ intern: heerser erin slagen monopolie op geweld + capaciteit om belastingen te innen
❖ extern: staat door andere staten zich weten doen erkennen
→ veel staten die voortdurend met elkaar in geweld waren maar toch geen overduidelijke sterke die kon
uitgroeien tot imperium
→ competitie tussen staten: belangrijke rol moderniseringsproces + stimuleert # ontwikkelingen
→ Vrede van Westfalen 1648 grote invloed op externe soevereiniteit, maar grote bloeitijd pas in 1800: hele
wereld georganiseerd in groeiend aantal staten
● Begrip onafhankelijke staat
4
