(RECHT)SOCIOLOGIE
Prof. Van Aeken
Ayca Tinastepe
[Bedrijfsnaam] | [Bedrijfsadres]
, LES 1+2: 14/02+17/02
VOORBEELDEXAMENVRAGEN PPT:
Vraag 1. Armoede
In de welvaartsstaat hoor je goed verdienende individuen wel eens smalende
opmerkingen maken over mensen die leven in armoede: “wij zullen wel gaan werken
om hun uitkering te betalen!”. Ze vinden bijvoorbeeld dat armen onverstandig met
geld omspringen of dat ze ‘geen ruggegraat’ hebben. De overheid van haar kant
voert een activerend beleid: via voorlichting, toeslagen, boetes en, bovenal, scholing
wordt getracht om armen uit hun penibele situatie te bevrijden.
1. Evalueer kort dit activerend beleid (max 30 woorden)
2. Hoe verklaar je in sociologische termen dat de hogere inkomensgroepen armen
verwijten om ‘geen ruggengraat’ te hebben? (max 30 woorden)
3. Is het standpunt “wij zullen wel gaan werken om hun uitkering te betalen!”
correct?
Vraag 2. Moord en straf
De moord op een Antwerpse studente heeft geleid tot heftige emoties onder de
bevolking, waarbij de roep om de verstrenging van invrijheidsstellingsprocedures
sterk doorklonk in het publieke debat.
Vraag 3. De piramide van geschilbeslechting
1. Waar vindt de grootste en tweede-grootste uitval plaats? Geef de percentages
voor beide uitvallen.
2. De grootste uitval kan verklaard worden door het bestaan van drie soorten
drempels. Deze drempels houden ongelijkheid in stand, weten we uit de sociologie.
Geef de drie soorten drempels, leg uit wat ze betekenen, en illustreer elke soort met
één voorbeeld dat toepasselijk is voor deze casus.
Vraag 4. Polyamorie
Polyamorie wordt in de westerse samenleving overwegend als abnormaal gezien. Het
kerngezin (moeder, vader en kinderen) blijft nog altijd de norm, in weerwil van de
acties van LBTGQ-groeperingen om andere opvattingen over sexuele relaties en
gezinssamenstelling te normaliseren. Met betrekking tot polyamorie is niet enkel de
samenleving maar ook de wetgever anno 2019 erg terughoudend.
Ayça Tinastepe 2021-2022 1
, 1. Leg de dominantie van de norm van het kerngezin uit als een sociaal feit (zoals
opgevat volgens Durkheim). Maximaal 100 woorden.
2. Stel dat de wetgever polyamoureuze relaties zou gelijkstellen met wettelijk
samenwonen of het huwelijk. Pas dan de analogie van de surfer toe op deze situatie.
Vraag 5. Rechtsinstrumentalisme
Omschrijf voor elke van volgende drie groepen hoe het instrumentele denken over
het recht zich negatief manifesteert in de analyse van Koen Raes (maximaal 30
woorden per groep):
1. Studenten
2. Advocaten
3. Politici
MC1. Wat is geen d
eterminant (oorzaak) van juridisering?
Overspannen rechtssysteem
Industrialisatie
Toenemende migratie
Streven naar materiële gelijkheid
MC 5. Welk begrip hoort niet thuis bij de doctrinair-juridische benadering?
Representatief
Heuristisch
Argumentatief
Normatief
MC 6. Welk werkwoord hoort niet thuis bij het rechtssociologische onderzoek?
Legitimeren
Falsifiëren
Evalueren
Operationaliseren
MA 1. De populaire aanname is dat de overheid overdreven reguleert. Maar
wetenschappelijke argumenten pleiten voor minder dramatisering van deze
aanname. Welke argumenten zijn correct? (Multiple answer: duid alle juiste
antwoorden aan!)
Het zijn burgers zelf die via lobby- en drukkingsgroepen vragende partij zijn voor
meer regels.
Niet alle regels die feitelijk gelden, zijn door de overheid gemaakt.
Sommige overheidsregels worden in de praktijk niet gehandhaafd en vervullen vooral
een symboolfunctie.
Het streven naar materiële gelijkheid voor minderheden dient in de praktijk vooral de
expressieve functie
Veel regels die het dagelijkse leven mee ordenen, worden door de samenleving
gemaakt en gehandhaafd.
Ayça Tinastepe 2021-2022 2
, Wat nu juist als ‘overdreven’ wordt bezien, staat los van de belangen van de
betrokken partij.
Met de opmars van het neoliberale denken vanaf de jaren 1980 is het aantal regels in
de welvaartstaat al drastisch afgenomen.
Onderzoekers kunnen zich baseren op kwantitatieve indicatoren, zoals het gewicht
van het Staatsblad.
Onderzoekers kunnen zich baseren op goede meetinstrumenten, zoals het aantal
afgevaardigde wetten.
Voorbeeldexamenvragen van in de eerste les:
Vraag 1) Wat moet er eerst veranderen, de samenleving of de wetgeving?
Vraag 2) De rechtsociologie waaraan wij beginnen, is dat sociologie of is dat recht?
EXAMENVRAAG!! HIJ HEEFT DIE GESCHREVEN IN ZIJN BOEK JE! → GAAT SWS
GESTELD WORDEN
Antwoord: SOCIOLOGIE, want de methode die wij hanteren is empirisch en het
perspectief is extern. Dat wijkt zeer sterk af van wat in de eigenschappen zijn van het
onderzoek. Dat is namelijk doctrinair+intern omdat het gericht is op de juridische
professionals. Het blijft binnen de kring van de beoefenaars van het recht (→
Juridische proffesionals → = anders dan academicus).
Alle juristen vertrekken van het recht als een doctrinair en extern gegeven.
Vraag 3) Waarom vinden de meeste sociologen het vanzelfsprekend dat
rechtssociologie wordt georganiseerd door een juridische faculteit, en niet door
henzelf?
Vraag 4) Je moet in de samenleving de belangrijkste sociale proces kunnen
toelichten. We spreken in het deel sociologie over ongelijkheid. → dus daar zou hij
de vraag kunnen stelle over de hele veto-affaire/grensoverschrijdend gedrag.
Ayça Tinastepe 2021-2022 3
, Verschillen tussen rechtssociologie en rechtswetenschappen:
1. Empirische Methode
i.p.v. doctrinaire methode die meerdere methoden omarmt: heuristisch (‘recht
vinden’), normatief (voorschr<ijven hoe het ‘zou moeten’, Sollen/Ought),
argumentatief (een standpunt verdedigen), interpretatief (interpreteren van open of
vage normen in lijn met doctrine), en beperkt empirisch (feiten verzamelen die als
juridisch gekwalificeerd kunnen worden).
2. Extern Perspectief
i.p.v. intern perspectief (deelnemer aan de rechtspraktijk)
Verschil empirische methode+extern perspectief kennen!! Belangrijk!!
Juristen gebruiken de doctrinaire methode, sociologen de empirische methode.
Doctrinaire methode is een verzamelnaam voor meerdere methoden.
Wat een jurist doet= subsumptie:
1. Methode: juridische (doctrinaire) methode
Regel
subsumptie: feiten onder regel brengen
Feiten
• Feiten verzamelen → empirisch
• De regel moet worden ‘gevonden’ → heuristiek
• De regel kan open of vage normen bevatten → interpreteren
• Meerdere regels zijn mogelijk → afwegen
• De regel kent gebreken → verbeteren van de regel (normatief)
• Deze beslissingen moeten worden gelegitimeerd → argumentatie
Alles binnen de grenzen van de doctrine, met het oog op het bewaken van de
coherentie van de doctrine.
Genital mutilation/cutting in Senegal
→ vaststelling van een probleem
→ juridisch ‘doctrinair’ onderzoek:
“Welke mensenrechtelijke instrumenten beschermen
tegen deze praktijk?”
→ zoeken en analyseren van juridische bronnen:
• Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving van Senegal
• Rechtspraak (Senegal)
• Rechtsgeleerde artikels en boeken (doctrine)
…analyse van juridische bronnen wijst op bestaan van
van een sterk mensenrechtenlijk kader. Probleem opgelost!
Maar…
• zijn deze instrumenten ook effectief?
….en als dat niet zo is, waarom is dat dan?
• Falende implementatie/handhaving?
• Weinig maatschappelijke steun/naleving?
Deze vragen kan je niet beantwoorden d.m.v. een uitsluitend juridische analyse.
…empirisch onderzoek is nodig.
Ayça Tinastepe 2021-2022 4
,Sv dia: Dus Vrouwenbesnijdenis wordt wel echt tegengewerkt door het recht, maar zijn de
effecten die de wetgever voorziet, terecht bereikt te worden?
Uitleg les waarom dit niet effectief is: Dit is niet effectief, want er is nog altijd een praktijk
gaande waarin jonge meisjes besneden worden in Senegal+ andere landen. Het heeft niets te
maken met godsdienst, maar met bepaalde tribale overtuigingen. (een eeuwenoud geloof+
gebruik dat in bepaalde volkeren, voornamelijk Westelijk Afrika, nog altijd courant is). Deze
gebeuren niet altijd openlijk omdat er een verbod is → Gevangenisstraf. Dus het gebeurd
verborgen. Waar er handhaving+politieagenten zijn. Maar in meer landelijke+afgelegen
gebieden, waar er minder handhaving door de overheid is, gebeurd het meer openlijk. Hoe
kan dat? Er zijn 2 pistes.
De eerste heeft betrekking op wetgeving, wordt dat verbod wel voldoende gehandhaafd?
Wordt er wel toegezien dat er geen besnijdenissen plaatsvinden. En wanneer dat toch
ontdekt wordt→ Worden die er voldoende op gestraft? Dus niet enkel opsporen → Ook
bestraffen. Zie later bij tafel van 11 de effectieve handhaving. Het falen van de wet wordt in
deze piste niet gezocht in de wet, maar in samenleving, uit antropologisch onderzoek hebben
ontdekt dat er heel weinig maatschappelijk draagvlag is voor een algeheel verbod. Waarom
besnijden ze hen nog steeds terwijl er zelfs gevangenisstraffen voor zijn? Mannen willen een
vrouw die maagd is+om latere verradingen te vermijden wordt dit gedaan. In die regio’s
worden onbesneden vrouwen gezien als onbetrouwbaar, geen goede huwelijkspartner,… Dus
hier komt dan de vraag moet men strengere wetten instellen, of moet men proberen om via
opleiding,.. om de mensen te overuitgen dat dit een ongezonde manier is? Dus op deze
manier kunnen we aantonen dat rechtswetenschap+rechtsociologie goeie partners zijjn. Ze
vullen elkaar aan. Het juridische onderzoek die gaat na, wat is de (inhoud) van de wet, wat
zegt de doctrine erover? Vervolgens ga je de vragen stellen over die effectiviteit van die
werking. Door te observeren , interviewen van bv mensen die dat doen etc= empirisch
onderzoek. Empirisch onderzoek= je gaat het antwoord niet vinden in ee wetboek→
Rechtssociologie is empirisch van aard.
Doctrinaire trefwoorden → privaatrecht, strafrecht, gerechtelijk recht, personen- en
familierecht, …
de rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van … met …, de
aansprakelijkheid van …, de strafbaarheid van …, de gebondenheid aan …, de
rechtsgevolgen van …, de geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten,
plichten, ...botsing, afweging, …
Inhoud van een verdrag, wet, wetsvoorstel, decreet, regeling, procedure, …
Inhoud van een vonnis, arrest, rechterlijke uitspraak
Doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek,
Law in the books
Coherentie, samenhang, uniformiteit, ..
“Hoe luidt het recht?” “Wat omvat het recht” ‘Wat is het toepasselijke recht”“Hoe
zou het recht moeten luiden?”
Dus als bovenstaande vragen gesteld worden bv hoe luidt het recht dan doen we aan
rechtswetenschappelijk onderzoek. Deze laten ons te weten komen of heel die
regelingen, verboden,… effectief zijn.
Ayça Tinastepe 2021-2022 5
, Empirische trefwoorden → rechtssociologie
de effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de effecten of
risico’s van …, het functioneren van …,
De oorzaken van…., de totstandkoming van…, de invloed van…,
Ervaringen met, perceptie van, aanvaarding van, waardering van,
Verklaring, gevolgen, oorzaken,
law in action
“Hoe werkt het recht?” belangrijke vraag!
“Hoe is het recht ontstaan?”
Efficientie is NIET gelijk aan effectiviteit!! Efficientie= doelmatigheid= je gaat op de
wijze waarmee je het minst mogelijke kosten moet inzetten om je doel te bereiken.
2. Intern en extern perspectief ALLE KENMERKEN KENNEN!!!
Onzekerheid en variatie: vanuit een extern pespectief waaruit we uitgaan vd realiteit
1) Toeschouwers+deelnemersperspectief: Duidelijkste verschil is dat een jurist zal
als een deelnemer deelnemen aan het juridisch spel. Een rechtsocioloog bv
niet, die kan, bv wetstoeschouwen, kritiek geven, maar blijft een toeschouwer.
Dus juridische professionals nemen deel → Ze halen er hun brood mee.
2) Rechtszekerheid en rechtseenheid: in het recht is men zeer sterk gericht op
rechtszekerheid, voor een jurist moet duidelijk zijn wat de wet is, hoe die
wordt toegepast etc. Rechtseenheid overal gelijk dus bv in dendermonde
moeten verkeersboetes gelijk zijn als in Antwerpen.
3) Onzekerheid en variatie: de realiteit is dat er geen rechtseenheid is
4) Autonome logica=abstract
5) Vraag over recht gaat uit van de effectiviteit etc
Ayça Tinastepe 2021-2022 6
, 6) Constructief subversief: hierin mag je kritischer denken, hierin moet je niet
uitgaan vd coherentie vh recht
Opmerkingen bij empirisch & extern
• Extern perspectief vervangt het interne niet!
• Doctrinaire methoden blijven noodzakelijk als jurist; definieert de identiteit
van een jurist.
De professionele toepassing van doctrinaire kennis gaat gepaard met een inzicht in de
voordelen én tekortkomingen van het interne perspectief.
Extern perspectief complementeert het interne: verschillende vragen voor beide
perspectieven
Dus het vervangt het niet, het externe is een aanvulling voor het interne, ze bestaan naast
elkaar. Je kunt niet van perspectieven kijken, van een juridisch perspectief, wat zegt de wet
hierover, anderzijds rechtsociologisch perspectief, hoe vindt de handhaving plaats,…
Illustratie extern perspectief
Waarom wordt het wettelijk vastgelegde rookverbod quasi perfect nageleefd in de VS en
maar gedeeltelijk in België?
→ Waarom waren de eerste rookverboden succesvol in California in de jaren ’80 – terwijl
roken daarvoor erg populair was in de US? Omdat er toen voldoende maatschappelijk
draagvlak was.
→ Kan je niet beantwoorden vanuit een intern perspectief (en al evenmin vanuit een
doctrinair perspectief)
Antwoord vanuit een extern perspectief: mate van “dubbele institutionalisering”
• Wat is de impact van de zogenaamde ‘juridisering’ op traditionele domeinen
van de samenleving, bijvoorbeeld onderwijs of zorgverlening?
• Als er zoveel meisjes en studenten met Marokkaanse of Turkse migratie-
achtergrond aan een rechtenstudie beginnen, waarom zijn het dan toch
vooral witte mannen mannen die partner posities bekleden in law firms?
• Hoe kan de achterstand in de rechtbanken van eerste aanleg en de Hoven van
Beroep weggewerkt worden?
• Waarom komt Online Dispute Resolution in civiele zaken zo moeizaam van de
grond, terwijl online bankieren/shoppen/administratie…wel succesvol is?
…
Deze vragen kunnen niet vanuit een intern perspectief worden verklaard.
Samengevat: rechtssociologie versterkt het recht als maatschappelijke praktijk
en als opleiding
Versterking van het recht: “juridische constructies verstevigen door ze een
empirische bodem en meer maatschappelijke zeggingskracht te geven”
▪ groei van evidence-based beleid en wetgeving (zeker in tijden van fake
news van belang)
▪ het recht met haar professionals in de samenleving plaatsen
▪ afbraak van ‘ivoren torens’
Versterking van de opleiding:
Ayça Tinastepe 2021-2022 7
, ▪ wetenschappelijk karakter van de opleiding
▪ kritische reflectie over het vakgebied
▪ onderzoekende houding
▪ samenwerking stimuleren met andere disciplines
PAGINA 49-67 NIET KENNEN
HC: 3+4+HELFT 5
Inleiding. Wat is rechtssociologie?
Dialogen 11-15
Rechtssociologie is de studie van de relatie tussen recht en samenleving vanuit een
empirisch en extern perspectief
Rechten (doctrinaire studie)
• Intern perspectief
• Deelnemersperspectief
• Bewaken coherentie van het recht
• Verband met rechtspraktijk
• Doctrinaire methode
• Normatief: ‘ought’ = ‘is’, of ‘law in the books’ (het recht bestaat uit
normen)
• Argumentatief: een standpunt wordt verdedigd met argumenten
• ‘rechtsmethodiek’
Rechtssociologie
• Extern perspectief
• Toeschouwersperspectief
• Niet bezorgd om samenhang van de doctrine
• Weinig verband met rechtspraktijk
• Empirische methode
• Law in action: ‘is’
• Empirisch, niet argumentatief: een hypothese kan ontkracht worden
• Empirische cyclus
Ayça Tinastepe 2021-2022 8
, Het belang van de sociologie voor de beoefening van
het recht
(Koen Raes)
Samengevat: tekst van Koen Raes: kritiek op de jurist. Hij is een rechtsfilosoof die een extern
perspectief hanteerde. Dus hij kan wat kritischer zijn. Tekst is empirisch van aard.
Dialogen 17-35
1. Pleinvrees van juristen
• Luc Huyse (rechtsscioloog+politieke wetenschapper) stelt vast dat:
• Juristen blijven weg van het publieke debat
• Oefenen ‘waakhondfunctie’ over rechtsstaat te weinig uit
• Bv. In ‘crisismaanden van 1996’ (=….?) maar ook bv tijdens de
coronacrisis → wij horen juristen heel weinig in het juridisch
debat
• Juristen met diploma in de rechten (natuurlijk) zouden
• missie moeten hebben
• verantwoordelijkheid moeten opnemen
• Maar…. juristen bekijken het recht als instrument
• Recht is louter een middel, en geen doel op zich, een middel
om iets anders te bekomen
• Recht is niet meer dan een vaardigheid
2. Sire, il n’y plus d’intellectuels
• Vaststelling/Frustratie van de auteur: niemand staat op om te vechten voor
de rechtstaat
• Studenten:
• Rendementsdenken → Zo weinig mogelijk studeren om zo snel geld te
verdienen.
• Recht is slechts een middel om…
• Maar niet enkel studenten
• Juristen: geen helden die vechten voor de rechtstaat
• Hoogleraren(professoren): te druk met verzamelen van kredieten
• alles lijkt te draaien om het recht als instrument,
• en persoonlijke verrijjking
= het recht is een rechtsinstrumentalisme
Subtitels 1-4 (p. 17-23)
• Ralph DAHRENDORF over de karakteristieken van de student in de rechten in
1964 in Duitsland
Ayça Tinastepe 2021-2022 9
