College 1: inleiding lessenreeks
- Vondel schrijft een gedicht op het portret van een dominee
- Je kan hierin niet alles laten zien, bv een stem, die kan je als dichter wel
- Een gedicht kan taal geven, een emotie => een schilder kan dit niet
- Als je hem echt wil zien, moet je hem horen preken, je moet het woord horen
=> Dus in 17e eeuw is er een spanning tussen dichter en schilder
2) Wat is vroegmoderne literatuur?
- Vroegmoderne tijd: 16 – 19e eeuw, begin reformatie – Franse Revolutie
- Literatuur tussen middeleeuwen en moderne tijd
- Andere aanduidingen voor de literatuur en kunst uit deze periode:
o Renaissance
▪ Wedergeboorte van klassieke oudheid
o Barok
▪ Veel versiering
o (Neo)classicisme
1
, ▪ Heel strikt en streng
o Verlichting
De Gouden eeuw
De 17e eeuw was de Gouden Eeuw in de Nederlandse geschiedenis. Nederland
groeide uit tot een wereldwijd gerespecteerde handelsmacht. Ook wat betreft
kunst was het een Gouden Eeuw. De “Vlaamse school” van Peter Paul Rubens en
van Dyck en de “Hollandse school“ van Frans Hals, Jan Steen, Vermeer en
Rembrandt werden wereldberoemd. Op wetenschappelijk gebied
onderscheidden filoloog Lipsius, natuuronderzoeker Leeuwenhoek, filosoof
Spinoza en “Vader van de Burgerrechten” Hugo Grotius zich op
bewonderenswaardige wijze. In Gouden Eeuw proberen de spelers
overwinningspunten op verschillende gebieden (handel, kunst, cultuur) te
verdienen. De speler die als eerste 33 overwinningspunten heeft, wint het spel.
- Het leven gaat alleen maar vooruit
- Grote kloof tussen arm en rijk
- Koloniën
- Veel misbruik om rijkdom tot stand te brengen
Daarom moeten we kritisch zijn om “gouden eeuw” te gebruiken.
2) Wat is Nederlandse literatuur
2
,- Nederlanden drijven uit elkaar (noordelijke & zuid)
- “de Nederlanden” bestaat niet meer
- Er is niet alleen Nederlandstalige literatuur geproduceerd
- 1: Afrikaanse literatuur
- 2: Oost-Indië
- 3: New York
Nederlandse literatuur = literatuur uit de Nederlanden?
Aanwezigheid van andere talen:
- (Neo)latijnse traditie: Latijn als lingua franca in het vroegmoderne Europa
(1500-1700)
o Gedichten, theaterstukken, in bepaalde kringen, religieus => Latijn is
niet weg te denken
- Opkomst van het Frans als lingua franca vanaf de zeventiende eeuw
o Vooral in zuiden, maar ook in noorden
- Italiaans als taal van de Renaissance
o Was belangrijk als je literatuur wou schirjven
- In mindere mate: Engels, Duits, Spaans
o Minder, maar er werden wel gedichten in geschreven
- Ontbreken van een gesproken eenheidstaal in de 17de en 18de eeuw, invloed
van dialecten
- Opkomst van een ‘gemeene landstaal’: traag proces
- Opkomst van de etymologie en historische taalwetenschap: taalkundigen als
pleitbezorgers van taalregulering
- Meertaligheid bij grote groepen migranten in de Nederlanden
- Meertalige context in de Nederlanden
Wat is het Nederlands?
- Wat is de grammatica van het Nederlands?
3
,- Er komt een algemene landstaal, langdurig proces
- Men probeerde de grammatica vast te leggen
- Er waren veel dialecten & ook meertaligheid door migranten
2) Uitgelicht: Twe-spraack (1584) van Spiegel en de Nederduytsche
poemata (1615) van Heinsius
Komen beide uit de noordelijke Nederlanden zowel Spiegel als Heinsius.
Spiegel
- Koopman
- Uit Amsterdam
- Dichter
- Bestudeerde Nederlands en filosofie
- Sloot zich aan bij de rederijksekamer “Eglantier”
- Voorstander van schrijven van literatuur in Nederlands
- Probeerde Nederlands vast te leggen
- Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst (1584)
- Hert-spiegel (1614
4
,- Nederduits
- Spiegel geeft aan waarom hij met het project gestart is => hij doet het om de
taal te verbeteren
- Het Nederlands werd verwaarloosd & hij wou dat veranderen
- Zijn missie was om mensen bewust te maken van de Nederlandse taal
- Hoofdstuk 1
o Jongens discussiëren over goed en verkeerd gebruik van het
Nederlands
Daniël Heinsius (1580 – 1655)
- Had dezelfde missie als Spiegel maar heeft andere
achtergrond
- Was zeer begaan met de toestand van zijn moedertaal
- Hij was latinist & hoogleraar Grieks
- Kwam uit Gent
5
, - En hij verliet zuidelijke Nederlanden en kwam in Leiden terecht als
academicus
- Schreef een toneelstukken in Latijn
- Heinsius werd in heel Europa gelezen
- Schreef een boek over hoe je toneelstukken schrijft
- Aristoteles wordt al voorbeeld genomen & werd gebruikt door Heinsius
- Er verschijnt een verzameling gedichten in het Nederlands, maar iedereen
kende hem als kenner van Grieks en Latijn. Dus niemand verwachtte dat hij
in het Nederlands schreef.
- Auriacus, sive libertas saucia (1602) [over de moord op Willem van Oranje]
- De tragoediae constitutione (1611)
- Nederduytsche poemata (1616)
- Herodes infanticida (1632)
Iedereen keek naar hem
Iedereen uit 17e eeuw,
Vondel, Hooft kende
Heinsius
Was voor het eerst in het
Nederlands, vandaar de
titel = Nederduytsche
Poemeta
6
