Journalistiek & Democratie
Journalistiek & Democratie
I. Introductie
Centrale vragen:
• Staat journalistiek in dienst van de democratie?
o Wat is de mythe en wat is de uiteindelijke relatie tussen de twee
o Wat is de relatie tussen de 2 concepten? = genuanceerd verhaal
▪ Genuanceerd verhaal dat we sterk nodig hebben om ons te articuleren
▪ Wordt aangevallen van alle kanten (belangrijk maar dan ook problematisch)
▪ Niet genoeg genuanceerd kan ook gevaarlijk zijn <-> kunnen ons mening niet
goed kunnen uiten
o VB: Opiniestuk over Trump die media aanvalt, de media was zijn vijand. Maar bij
bepaalde punten had hij gelijk. Trump: Media is enemy of the state -> maar uiteraard
fout. Media moet kunnen bekritiseerd worden zonder dat die persoon die kritiek uit
als de slechterik wordt gezien of “in het andere kamp” is.
• Is de democratie essentieel voor journalistiek?
o In het ene land kan je wel een kritisch opiniestuk schrijven over een politicus, terwijl
dat niet mogelijk is in een ander land. Als je journalistiek wilt zoals in België, dan is
democratie essentieel. Maar als je alleen geld wilt verdienen met media, dan heeft
democratie niet echt zijn plaats in die wereld. VB: China.
o In een land waar democratie oké is tegenover een land waar democratie minder oké
is, resulteert in media dat verschillend is van elkaar en ga je een ander beeld zien.
o Je kan een sterk opiniestuk schrijven <-> je mag bijna geen kritiek geven
o Democratie doet wel iets maar is die essentieel? Ja en nee als je de democratie net
als in België wilt dan is het wel essentieel maar als je winstgevende journalistiek wilt
heb je niet per se democratie nodig
o Landen met een winstgevende democratie hebben een gigantisch mediasysteem
maar hebben niet per se een democratie → het is niet een op een met elkaar
2 grote pijlers
1. Hoe journalistiek in democratische theorieën voorkomt
2. Democratie in journalistieke theorie (journalistieke theorie wordt daar democratie te vinden)
Als we die twee bekijken kunnen we zien naar wie helpt wie: zijn er momenten waar ze elkaar
tegenwerken of elkaar niet nodig hebben → twee uit elkaar halen om ze dan terug samen te brengen
maar met nuance
1
,Journalistiek & Democratie
a. Democratie
Hoe zou het zijn met de democratie? → Kijken naar de Democracy Index 2021.
• Democracy Index 2021 = Een organisatie gebonden aan de economist
• Als deze gaat evolueren of ze een democracy zijn hebben ze indicatoren nodig die ze
makkelijk kunnen verkrijgen
Samengesteld op basis van 60 indicatoren in 5 categorieën
• Verkiezingsproces en pluralisme: De voorwaarde van het houden van vrije en eerlijke
verkiezingen, en het voldoen aan daarmee verband houdende aspecten van politieke
vrijheid, is duidelijk de conditio sine qua non (= noodzakelijke voorwaarde) van alle definities.
• Eerlijke verkiezingen anders is er geen sprake van democratie, maar ze peilen naar liberale
democratie (ook naar het aantal burgerlijke vrijheden die gegarandeerd zijn in de
grondrecht).
• Burgerlijke vrijheden: Alle moderne definities, met uitzondering van de meest
minimalistische, beschouwen ook burgerlijke vrijheden als een vitaal onderdeel van wat vaak
"liberale democratie" wordt genoemd. Het beginsel van de bescherming van de
fundamentele rechten van de mens wordt algemeen aanvaard. Het is vervat in grondwetten
over de gehele wereld, alsmede in het Handvest van de Verenigde Naties en in internationale
overeenkomsten zoals de Slotakte van Helsinki (de Conferentie over Veiligheid en
Samenwerking in Europa). Tot de fundamentele mensenrechten behoren de vrijheid van
meningsuiting en de persvrijheid; de vrijheid van godsdienst; de vrijheid van vergadering en
vereniging; en het recht op een behoorlijke rechtsgang. Alle democratieën zijn systemen
waarin de burgers vrijelijk politieke besluiten nemen bij meerderheid van stemmen.
Maar de heerschappij van de meerderheid is niet noodzakelijk democratisch. In een
democratie moet de meerderheidsregel gepaard gaan met waarborgen voor de individuele
mensenrechten en de rechten van minderheden.
• Eerlijke verkiezingen zijn essentieel, want anders kunnen we niet spreken van een
democratie. Ze pijlen naar liberale democratie. Een democratie met burgerlijke vrijheden die
gegarandeerd worden in de grondwet.
VB: Hongarije. Willen geen liberale, maar illiberale democratie
• Illiberale democratie (Fareed Zakaria, 1997)
• Hybride regimes= combinatie elementen van democratie en autoritarisme
• Democratische basisstructuur en competitieve verkiezingen, maar…
• Sterk gepersonaliseerd leiderschap en concentratie van machtsmiddelen bij de
regering ten nadele van het gerecht en het parlement
• Zwakke oppositie
• Inperking van grondwettelijke politieke vrijheden (vooral van oppositie)
ondermijning van de competitiviteit van verkiezingen. De inperking zorgt ervoor dat
niet alle politieke partijen een eerlijke kans hebben gekregen tijdens de verkiezingen.
• Werking van de overheid: Als democratisch genomen besluiten niet (kunnen) worden
uitgevoerd, dan heeft het begrip democratie niet veel zin.
o Als je iets beslist met je parlement, dat je in staat moet zijn om het ook uit te voeren.
o Als er na een beslissing rond vb kinderopvang is genomen, maar er is nog niks
veranderd, dan je zit met een overheid die niks uitvoert.
2
,Journalistiek & Democratie
• Politieke cultuur: Een cultuur van passiviteit en apathie - een gehoorzame en volgzame
burger - is niet in overeenstemming met democratie. Het verkiezingsproces verdeelt de
bevolking periodiek in winnaars en verliezers. Een succesvolle democratische politieke
cultuur houdt in dat de verliezende partijen en hun aanhangers het oordeel van de kiezers
aanvaarden en een vreedzame machtsoverdracht mogelijk maken.
• Als je een cultuur creëert van passiviteit dan wordt het moeilijk om te spreken van een echte
democratie (heeft participatie nodig). Ook het idee van we stemmen voor iemand en het
wordt deftig gedaan dan legt de tegenpartij zich bij neer.
• Participatie: is ook een noodzakelijke component, want apathie en onthouding zijn vijanden
van de democratie. Zelfs maatregelen die voornamelijk gericht zijn op de processen van de
representatieve, liberale democratie omvatten (zij het onvoldoende of ontoereikend) enkele
aspecten van participatie. In een democratie is de overheid slechts één element in een
sociaal weefsel van vele en uiteenlopende instellingen, politieke organisaties en
verenigingen. Burgers kunnen niet worden verplicht deel te nemen aan het politieke proces,
en het staat hen vrij hun ongenoegen te uiten door niet deel te nemen. Een gezonde
democratie vereist echter de actieve, vrij gekozen deelname van burgers aan het openbare
leven. Democratieën floreren wanneer burgers bereid zijn deel te nemen aan het publieke
debat, vertegenwoordigers te kiezen en lid te worden van politieke partijen. Zonder deze
brede, duurzame participatie begint de democratie te verdorren en wordt zij het domein van
kleine, selecte groepen.
• Deelname van burgers is belangrijk. Sommigen maximalistisch gaan zeggen dat dit zeer
belangrijk is (politiekers moeten mensen aantrekken). Je kan een democratie minimalistisch
invullen (verkiezingen en voor de rest niet echt mensen betrekken) tot een meest
maximalistisch (moet wijdverspreid zijn in de bevolking).
• Je kan een democratie heel minimalistisch invullen, maar ook maximalistisch (overheid moet
interesse in aanwakkeren bij de bevolking. VB: subsidies in de maatschappij zoals
jeugdbewegingen.
De situatie is niet veel
verbeterd t.o.v. die van
vorige jaar…
3
, Journalistiek & Democratie
167 landen in
categorieën :
• Volle democratie,
• gebrekige
democratie,
• Hybride regimes
(bepaalde
componenten
hebben)
• Autoritaire regimes
(weinig
democratische
regimes)
Vraag dit jaar: 2/3 van de mensen
leeft in een land dat neutraal of
richting Rusland neigt in het conflict
Rusland en Oekraïne → wereld is
niet helemaal gewonnen door het
idee van democratie
Sinds 2006 niet gigantisch bewogen
maar betekend niet dat bepaalde
landen sterk bewegen, evenwichten
wel vrij gelijk
→ België plaats 36 (we gaan een
beetje naar beneden, onder de 8
word je gezien als een flawed
democracy → zijn van een 8,15 naar
een 7,51)
Chart 4: Soms problemen bij de
vrijheden, soms beangstigend dat
mensen rechten niet altijd sterk
worden behouden
4
