EU Geertje Hutsebaut 2023
EUROPESE: NA 1800
SAMENVATTING
Inleiding
Periode van eind 18de eeuw - heden = moderne tijd en postmoderne tijd
- keuze uit werken met representatieve waarde (voor stroming)
Literatuur staat steeds in verband… - met beeldende kunsten = constante wisselwerking in
- filosofie (cultuur)historisch kader
- religie
- politiek
literatuur - enge def: paar genres (poëzie, toneel, roman - waardeoordeel: intrinsiek,
(literaire hoofdgenres)) en waardeoordeel (belles waardevol, niet enkel utilitair
lettres/schone letteren)
- brede def: meer dan enkele genres, maar elke uiting van geletterde cultuur (ook orale!)
Constante verschuiving binnen ‘literatuur’ Bv. vroeger religieuze teksten, nu amper nog
Veranderende smaken en verwachtingen Bv. orale naar neergeschreven literatuur
Bv. mythologische held naar moderne anti-held
(denk aan Don Quichot (zit vast in ridderroman),
Hamlet (prins niet in staat wraak te stellen door
constante overpeinzingen))
Literatuur na 1750
= burgerlijke cultuur/smaakpatroon - stappen af van aristocratische visie
- stappen af van imitatio (eerbetoon Bv. Dante neemt Vergilius
traditie) als model
< retoricascholen; welke modellen Bv. Vergilius’ Aeneis van
voor goed spreker? Homerus’ Odyssee/Illias
Doel? Aemulatio/overtreffen
Borduurt doorheen tijd 14de E: Dante
17de E: classicisme
1. vorm van continuïteit (beschaving; 18de E: neoclassicisme
pos. connotatie)
2. nadruk op individu en scheppend querelle des anciens et des
vermogen (negatieve connotatie) modernes : nieuwe ideeën
of traditie ?
Modernes als
aanleiding tot
verlichting & boom
nieuwe stromingen
(-ismes)
Blijvende aandacht voor traditie: Bv. Volksverhalen Grimm
Romantiek : nationale verleden Bv. Experimentele
Modernistische lit : intertekstualiteit stijlvormen (doorbreken
Postmoderne: cliché, ironie, metafictie verwachtingen) idee van
traditie voor nodig
(begrijpen)
Bv. parodieën = uitlachen
van traditie (gekend)
- stappen af van mimesis (aard van = in relatie met natuur,
literatuur/kunst) maar IS niet natuur
Aristoteles: kunst als nabootsing van Moet wel
de natuur geloofwaardig zijn
1
,EU Geertje Hutsebaut 2023
Borduurt doorheen tijd 17de E: hoogtepunt
navolging anciens
18de E: originaliteit &
realisme
19de E: bevraging
fundamenten:
experimentele en anti-
naturalistische tendensen
- stappen af van genre (hoofdgenres) = lyriek, dramatiek, epiek
Plato, De Staat: 3 basisgenres
1. lyriek = poëtische teksten Bv. Elegy Written in a
leeft voort in nieuwe thema’s Country Churchyard,
Thomas Gray
Bv. Ode to a Nightingale,
John Keats
Bv. Sonette an Orpheus,
Duineser Elegien, Rilke
2. dramatiek = toneelteksten, vooral
Griekse tragedie (vers, mythologie,
hamartia, tragische afloop)
Geleidelijke modernisering naar Vroegmoderne:
modern drama Shakespeare
Burgerlijk: Lessing en
Diderot
Real. & natur: Ibsen
Anti-natur: episch theater:
Bertol Brecht
3. epiek = lang heldengedicht (vers,
heldendaden & avontuur, mythologie,
anoniem)
Verdwenen na 1750 - aristocratisch
- burgerlijk roman in proza
Blijvende invloed Bv. Wagner, Ring der
Nibelungen
Bv. J.Joyce, Ulysses
< grote invloed verlichting - denken voor zichzelf (redelijkheid)
- discussiecultuur: actieve propaganda van het lezen
- in vraag stellen van traditie (kritisch denken)
= hoogtepunt modernisering met complete omwenteling
Vroegromantiek
Cultuurhistorisch perspectief
Neoclassicisme = doorwerking classicisme 17de eeuw (pleidooi regelmaat, orde, symmetrie
& harmonie)
Vroegromantiek - overgang Verlichting (rede, = bredere beweging over heel
optimistische culturele innovatie) naar Europa
Romantiek
= eerste stage Romantiek
Sturm und Drang = Duitse variant Vroegromantiek Bv. Goethe zowel Sturm und
Drang als Neoclassicistisch
2
,EU Geertje Hutsebaut 2023
auteur
Sentimentalisme = tegenbeweging Verlichting - gevoelige stijl
= nadruk (overdreven) gevoeligheid - sentimentele roman als model
- mens als individu door gevoelens ( Bv. J-J Rousseau als volledige
rede) uitdrukking sentimentalisme en
voorloper Romantiek
Jean-Jacques Rousseau
= volledige uitdrukking sentimentalisme en voorloper Romantiek
Émile, ou de l’éducation = filosofische roman
- denker voedt de jonge Émile op buiten de stad. De samenleving corrumpeert
namelijk het goede pad ( mens van nature goed).
Confessions = filosofische memoire
- over eigen leven, hij loopt over van gevoelens en reflecties en is hier zijn meest
authentieke zelf (= cultus van spontaneïteit).
Cultuurhistorisch perspectief
Eind 18de eeuw = vrijheid en individualiteit als culturele idealen
= periode waar idealisering democratisch ideaal - algemeen stemrecht?
heerst = periode van veel revoluties tot
onafhankelijkheid
Bv. Amerikaanse
Onafhankelijkheidsoorlog
Bv. Franse revolutie
= spanning tussen pragmatisme & radicalisme
Pragmatisme = redelijke kant; maatschappelijk debat
Radicalisme = moeten luisteren naar gevoelens, niet te voorzichtig, maar er
gewoon voor gaan
Bv. La volonté général van J-J Rousseau - sociaal contract : algemene wil (of wil van het volk) de basis is
van de legitimiteit van de politieke macht
Kunst = Sturm und Drang (= storm en = heftig, emotioneel pleidooi
aandrang) voor vernieuwing
≠ pragmatisme, maar
radicalisme
Sturm und Drang
= groepje (vooral Duitse) schrijvers die zich sterk met elkaar identificeren
= term die al bestond voordat Klinger die hanteerde als toneelnaam - Wirrwarr, oder Sturm und
Drang
15de eeuw, 16de eeuw, 17de eeuw - minder Duitstalig, Frankrijk als grootmacht
Komst Duitse nationalisten - Duitsland op de kaart gezet
Klinger
- Wirrwarr, oder Sturm und Drang = Duitstalig stuk, maar volgt Engelstalige avonturier die een nieuw
leven zoekt in Amerikaanse kolonies
= terwijl onafhankelijkheidsoorlog uitbreekt
= politieke sensibiliteit
= nieuwe esthetiek = breking van klassieke regels - losjes tragisch van structuur
- geen scheiding eenheid
tijd/plaats/actie (Aristoteles)
- uitgesproken hedendaags:
vermenging generische aspecten
( Aristoteles: puur genre,
anders onvolmaakt) tot burgerlijk
drama
Herder
Fragmente über die neuere deutsche - nieuwe literatuur ≠ klassieke literatuur (beantwoord niet aan
Literatur noden hedendaagse context)
Zie querelle des anciens et des modernes
3
, EU Geertje Hutsebaut 2023
= hand in hand met Sturm und Drang - volkse cultuur als bron van inspiratie
= verabsoluteerd begrip van essentie aanwezig in volks verleden
Sturm und Drang: kenmerken
1. Verzet tegen regels, wetten en regels als conventionele, klassieke kunstcreatie
systemen - opkomst genie : kunstenaars als unieke individuen
2. Gevoel - cultus van spontane en authentieke Bv. Über die Fülle des
- genie schept uit zichzelf zonder Herzens (=waar het
afbakening van het klassieke hart van overloopt)
3. Bevraging conventionele moraal sociale regels Bv. die Rauber, Schiller
Bv. Maria Stuart, Schiller
Schiller
Die Rauber (= de rovers) - 2 adellijke broers, wanneer vader overlijdt en erfenis gegeven wil 1
broer alles opnemen (malafide & corrupt), andere broer vecht niet aan,
maar vervoegt roversbende (Robin Hood-esc verhaal) en zal terugstelen
van de rijken om te verdelen over de armen.
Maria Stuart meer neoklassiek van opbouw : wat Maria Stuart moet doen voor haar
volk : macht/wetten staat vaak aan de kant van diegene die sterkste zijn
Sturm und Drang: kenmerken
4. originaliteit: creatio ipv imitatio = belangrijke omslag - genie schept uit authenticiteit, gevoelens
- Shakespeare-cultus - schrijver niet internationaal superster in zijn
tijd, maar tijdens Sturm und Drang
heropgewaardeerd
= beroemd als vergeten genie
5. afkeer van middelmatigheid = gericht op uitzondering ( regel)
- Grössensehnsucht - emotie van immense hunkering naar
persoon/zaak waar van houdt of begeert
= verbonden met intens gevoel van pijn door
onbereikbaarheid van object
- kan ziekelijke vormen aannemen, tot en met
doodswens
- Geniezeit - periode van verheerlijking van het genie als
archetype van hogere mens en kunstenaar
6. terugkeer naar natuur Rousseau : natuur als essentie van schoonheid/balans/kracht
- natuur is waar mens in thuishoort en als bron van inspiratie of spiegel
van menselijke ziel
7. opwaardering nationale, volkse Herder : ideaal een soort spontane (waar hart van overloopt), volkse
erfgoed cultuurscheppen, genie kan ook bijdragen aan gemeenschap als
doorgeefluik
Hoogdravende idealen
Sturm und Drang: thema’s
1. emoties: liefdesverdriet, dood, extase = enorm uitvergroot (koppeling dood & extase; zeer erotisch,
seksueel en beladen taalgebruik)
= Gefühlsbestimmt (= alles gestuurd door gevoel),
gevoelsgeladen, Sturm und Drang (energie van emotie
weergeven)
= individuele gevoelens genie ( abstracte, allegorische
uitbeeldingen)
2. natuurmotief = literatuur, filosofie, kunst Bv. Rousseau, Rêveries du
= laven/voeden door energie van promeneur solitaire
natuur op zich (< wandelen) = dromen van wandelaar
3. bovennatuurlijke, mysterieuze = ontsnapping burgerlijke Bv. graveyard poetry:
redelijkheid in Engelse kerkhoven bij nacht onder
Vroegromantische literatuur maneschijn, vragen stellen
over hiernamaal en
bestemming van ziel.
= grieselachtige, lugubere
4
