Criminologische psychologie
Inleiding: forensische psychologie
Forensische psychologie is niet…
Is niet: “kleine politieagenten”, politiediensten die zaken nader gaan onderzoeken.
Maakt deel uit van de forensische wetenschappen (heel ruim).
• Forensische ingenieurs
• Forensische computerwetenschappen
• Forensische pathologie
• …
-> heel veel verschillende disciplines binnen forensisch werkveld.
Forensische psychologie is…
Evenwicht, balans
Jonge discipline. Niet zo lang geleden ontstaan (aantal decennia geleden).
-> psycholoog werd voor eerst gevraagd wat hij kan betekenen in het gerecht en werd gevraagd
om te komen getuigen welke rol perceptie speelt vanuit het psychologisch standpunt.
-> bepaalde fenomenen verklaren vanuit psychologisch standpunt.
Auteurs definities
Toch, 1961 Science that studies the process whereby justice is arrived at ... examines
the people who take part in the process and looks at their purposes,
motives, thoughts and feelings
-> heel concrete en afgebakend
Gudjonsson & That branch of applied psychology which is concerned with the
Haward, 1998 collection, examination and presentation of evidence for judicial
purposes
Bartol & “...we view forensic psychology broadly, as both (1) the research .. That
Bartol, 2008 examines aspects of human behavior directly related to the legal system
... (2) the professional practice of psychology within, or in consultation
with, a legal system that embraces both civil and criminal law”
Needs, 2008 FP is the application of methods, theories and findings from a wide
range of areas within psychology to the contexts and concerns of
criminal and civil justice. The settings in which forensic psychologists
work include the police, the courts, prisons, secure unites and hospitals,
probation and other community based services and academia.
-> kan ingezet worden binnen verschillende domeinen van forensisch
werk (politie, ambulante centra,…)
-> doorheen Jaren heen steeds uitbreiding van definitie en bepaalde verschillen.
→ toepassing van algemene psychologie binnen forensisch werkdomein. Ook
wetenschappelijk onderzoek naar die fenomenen. Niet alleen praktijk, ook over
wetenschappelijk onderzoek.
APA’s specialty guidelines for Forensic psychologists:
“Forensic psychology refers to professional practice by any psychologist working within any
sub-discipline of psychology (e.g., clinical, developmental, social, cognitive) when applying
the scientific, technical, or specialized knowledge of psychology to the law to assist in
addressing legal, contractual, and administrative matters.”
-> Definitie Amerika: kan gebruikt worden in veel subdisciplines + kan tewerkgesteld worden
binnen strafrecht, maar ook in meer contractuele of administratieve (scheiding) zaken
,“Forensische psychologie verwijst naar de professionele praktijk van iedere klinisch
psycholoog die wetenschappelijke, technische en/of gespecialiseerde psychologische kennis
toepast op (1) justitiële vragen met betrekking tot contractuele, administratieve en juridische
probleemstellingen, en op (2) niet-justitiële vragen met betrekking tot grensoverschrijdend
gedrag (o.a. preventie, bemiddeling en vrijwillige hulpverlening).
De forensische psycholoog is diegene die gespecialiseerd is
in preventie van crimineel/normoverschrijdend gedrag, de
forensische psychodiagnostiek en/of de behandeling van
plegers/slachtoffers.”
-> In andere landen (Amerika) hebben ze deze discipline
eerder ontwikkeld dan in België.
-> heel brede invalshoek, ook gebasseerd op Amerikaanse
definitie. Kan ook gaan over niet-justitiele zaken (bv. hoe
pestgedrag op school voorkomen)
Toegepast & academisch
• politionele psychologie: aanwerving, stress,…
• investigative psychology/rechtspsychologie: profiling, geografische profiling. Binnen
politioneel onderzoek.
• klinische pyschologie: psychodiagnostiek, risicotaxatie,…
• gevangenispsychologie: behandeling, vrijlatingen,…
• biologische psychologie: erfelijkheid, gevolgen van hersenschade,…
• ontwikkelingspsychologie: agressie, delinquentie
• cognitieve psychologie: ooggetuigen, verhoor,…
• sociale psychologie: jury’s, media invloeden,…
Psychologie & recht
V: Nu, dokter, jouw getuigenis houdt in dat de beklaagde aan een pathologische gokstoornis lijdt?
A: Ja.
V: en dat is een psychische stoornis?
A: Ja, het is opgenomen in de 4de editie van APA’s Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,
en er zijn ongeveer 30 psychologen net als ikzelf die in dit gebied gespecialiseerd zijn en ervan overtuigd
zijn dat het een ernstig probleem vormt.
V: Wat heeft ertoe geleid dat je hem deze diagnose gaf?
A: Deze persoon geeft toe dat hij voortdurend bezig is met gokken, en dat hij zichzelf niet kan
tegenhouden. Hierdoor is hij nu op een punt gekomen, ondanks het feit dat hij al problemen met justitie
heeft gekend, dat hij geld voor zijn bedrijf heeft verduisterd.
V: Maakt dit dat hij niet in staat is om een onderscheid te maken tussen juist en fout?
A: Wel, hij is een man die normaal het recht wel goed kent, en wel een onderscheid kan maken tussen
juist en fout, maar het is ook een man die wanhopig is en onder heel veel stress staat. Hierdoor is hij niet
bezig met wat juist of fout is. Op basis van mijn ervaring met deze mensen, denk ik niet dat dit een deel
van hun denkproces wordt. Hij denkt alleen maar aan overleven. Hij is zijn job aan het verliezen, zijn
familie, zijn kinderen, zijn reputatie, alles is ten onder aan het gaan. Dus hij functioneert op deze manier,
op een irrationele manier, waardoor zijn oordeel nefast is.
V: En wat met zijn vermogen om zijn daden af te stemmen aan de eisen van de wet?
A: Hij heeft dat quasi niet meer. Hoewel hij waarschijnlijk het geld beoogt terug te geven, kan hij het niet
helpen dat hij het geld verduistert vanuit zijn drang om te gokken. Nogmaals, op basis van mijn ervaring,
zijn dergelijke mensen geneigd om misdrijven te plegen om zo aan geld te komen.
A: Er bestaat ook een studie over 70 personen met een dergelijke stoornis die aantoont dat 1 op de 5 een
misdrijf gepleegd heeft zoals diefstal, verduistering en vervalsing. Terwijl, en dit is een conservatieve
schatting, slechts 1 op de 200 personen uit de algemene populatie dergelijke misdrijven plegen, wat
impliceert dat pathologische gokkers 40 keer meer kans hebben dan de gemiddelde persoon om een
dergelijk misdrijf te plegen. Deze persoon heeft een behandeling nodig, geen straf.
V: Dus jij zou zeggen dat hij krankzinnig (= ontoerekeningsvatbaar) is?
A: Ja.
,1. Verschillen in training: Taalverschillen? Training?
2. Verschillen in attitude: bescherming vs. hulp
• Met andere ingesteldheid, invalshoek, doelstelling
o Juristen: er op toe zien dat rechtspraak correct wordt toegepast
o Psychologen: mensen helpen en voor hun welzijn zorgen
3. Evidence-based toepassing van gedragswetenschappen in justitiële context:
• Klinische VS wetenschappelijke opinie
• Toepasbaarheid binnen een juridische vraagstelling
• Onbeantwoordbare juridische vragen (soms te specifiek -> geen onderzoek over)
4. Verschillen in paradigma’s
• Vrije wil (recht) → determinisme (psychologie: idee vrije wil is moeilijk te vatten,
omdat er verschillende factoren zijn die ons gedrag beïnvloeden)
• Feiten
o Het proces: preventie vs. conflict
• Aard van het feit:
o Van kans tot zekerheid?
o Van groep naar individueel?
Forensische psychologie in beweging
Niet statisch, altijd in beweging.
1) Wijzigingen binnen het recht
Bv. krankzinnigheid
• <13de E: duivel
• 1505: eerste maal ‘insanity’
• 18de E: criteria (krankzinnig = bestiaal; jury). Iemand dat krankzinnig is, gedraagt zich
als een beest. Jury waren geen professionals, was gewone bevolking.
• 19de E: Daniel M’Naghten - moord op Edward Drummond -> merkten dat hij niet
normaal was, maar jury beseften dat zij dit niet konden bepalen en toen begon men
pas na te denken dat men deskundigen nodig hebben.
2) Evoluties binnen algemene psychologie
bv. inzichten in geheugenprocessen, psychodiagnostiek, ...
3) Sociale omwentelingen
bv. kindermisbruik
• 19de E: kind = aanstoker; moeder = schuld; zeldzaam. Kind lokt kindermisbruik zelf
uit en de verantwoordelijkheid ligt bij de moeder.
• 19de E: toename in rechtszaken
• 1960’s: feminisme
• 2010 - ...: seksueel misbruik in de kerk, sport, #MeToo...
4) Ontwikkelingen binnen justitie en psychologie
Bv. stalking (1990; California) & stalking (2016; wijziging visie, België). Stalking pas in Jaren
’90 als strafbaar in Amerika.
Bv. voyeurisme (2016; België). Wijzigingen aan stalking
5) Nieuwe ‘afzetmarkt’
Bv. werving politieagenten Bv. analyse cybergedrag
6) Training – professionalisatie
Bv. Postgraduaat Forensische psychodiagnostiek & counseling (Thomas More)
Bv. Forensische Psychiatrie & Psychologie (UA, VUB, KU Leuven & UGent)
, Hoofdstuk 1: de ontwikkeling van antisociaal gedrag
De aard en het voorkomen van jeugddelinquentie
Gedragsproblemen: what’s in the name? Hoe gaan we die definiëren
Verschillende termen:
• Gedragsstoornis = gedragsproblemen die over langere tijd voorkomen en een
negatieve impact hebben op persoon en/of omgeving (psychiatrisch definitie)
• Antisociaal gedrag = gedrag gericht tegen geldende normen en regels. Impliceert niet
automatisch crimineel gedrag (bv. pestgedrag)
• Delinquent gedrag = het overtreden van wettelijke regels. Wel crimineel gedrag.
De psychiatrische visie
DSM 5 (= handboek voor classificatie van psychische stoornissen)
• Oppositionele-opstandige stoornis
• Periodiek explosieve stoornis
• Normoverschrijdend-gedragsstoornis
• Antisociale persoonlijkheidsstoornis
• Pyromanie
• Kleptomanie
• Andere gespecificeerde disruptieve, impulsbeheersing- of andere gedragsstoornis
• Ongespecificeerde disruptieve, impulsbeheersings- of andere gedragsstoornis
Gedragsproblematiek en stoornissen door problemen bij:
• Problemen met zelfcontrole (emotie &/of gedrag)
• Rechten van anderen worden geschonden &/of
• Conflict met normen of autoriteit
• Ontstaan in kindertijd of adolescentie
• Co-morbiditeit/gepaard met andere problemen (bv. depressie, angst). Soms kan dit
ook de oorzaak zijn van de gedragsstoornis.
Oppositionele-opstandige stoornis (ODD)
Gedragspatroon:
• Boos, prikkelbaar
o Verliest vaak zijn/haar kalmte
o Is vaak lichtgeraakt of snel geërgerd
o Is vaak boos en wraaklustig
• Ruziezoekend, openlijk ongehoorzaam/brutaal
o Maakt vaak ruzie met gezagsfiguren of –bij kinderen en adolescenten – met
volwassenen
