INLEIDING TOT DE EDUCATIEWETENSCHAPPEN
INHOUDSOPGAVE
Inhoud.......................................................................................................................................................................................... 5
Module 1a: Tereinverkenning Pedagogiek ............................................................................................................................... 5
Ethymologie ............................................................................................................................................................................ 5
Pluraliteit van de (ped)agogiek/ educatiewetenschappen................................................................................................... 7
1. Pedagogiek = Integratieve wetenschappen............................................................................................................ 7
2. Meervoudigheid van pedagogiek ............................................................................................................................ 7
Pedagogische verscheidenheid ............................................................................................................................................. 8
Pedagogische theorie ......................................................................................................................................................... 8
Pedagogische verantwoordelijkheid ................................................................................................................................. 8
Dienstbaarheid van de pedagogiek....................................................................................................................................... 9
Meervoudigheid ............................................................................................................................................................... 11
Ontstaansgeschiedenis en dienstbaarheid van de (ped)agogiek ...................................................................................... 12
Ontstaansgeschiedenis Pedagogiek ................................................................................................................................ 12
Pedagogiek als academische wetenschap ...................................................................................................................... 14
Module 1b: Terreinverkenning educatiewet & pedagogiek (vervolg) .................................................................................. 15
Ontstaansgeschiedenis Pedagogiek (vervolg van vorig hoofdstuk) .................................................................................. 15
Module 2: ONDERWIJS IN DE MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT ............................................................................................... 18
Onderwijs .............................................................................................................................................................................. 18
Socialisatie......................................................................................................................................................................... 18
Onderwijs .......................................................................................................................................................................... 18
Onderwijs als systeem ...................................................................................................................................................... 18
Inleiding................................................................................................................................................................................. 20
Onderwijsfuncties............................................................................................................................................................. 20
Onderwijs en ongelijkheid ................................................................................................................................................... 20
1) DIFFERENTIATIE functie ............................................................................................................................................. 20
Ongelijkheid als maatschappelijk fenomeen .................................................................................................................. 20
Selectie en onderwijs.................................................................................................................................................... 22
Groepsgebonden ongelijkheid ..................................................................................................................................... 23
Schoolloopbanen .............................................................................................................................................................. 24
Verklaringen...................................................................................................................................................................... 25
Beleid ................................................................................................................................................................................. 26
2) KWALIFICATIE functie ................................................................................................................................................. 27
Voortijdig schoolverlaten.............................................................................................................................................. 27
3) INTEGRATIE functie .................................................................................................................................................... 28
1
, Pedagogische functie ..................................................................................................................................................... 28
Denken over pedagogische functie ........................................................................................................................... 29
Legitimatie: Omgaan met waarden................................................................................................................................. 30
Legitimatie: welke waarden (niet kennen) .................................................................................................................... 30
Legitimatie: Toetsen van waarden ............................................................................................................................... 31
Legitimatie: Waardenpluralisme ..................................................................................................................................... 31
Schoolcultuur en docent ................................................................................................................................................ 31
Knelpunten pedagogische functie ................................................................................................................................ 32
Module 3a: LEERTHEORIEËN EN PARADIGMA’S ➔ BEHAVIORISME .................................................................................... 33
Aanloop (vooral vetgedrukte en namen kennen, de rest is extra uitleg) ........................................................................ 33
Leerdoelen formuleren ........................................................................................................................................................ 34
Taxonomie......................................................................................................................................................................... 35
Geprogrammeerde instructie .......................................................................................................................................... 35
Teaching machine – CAI ................................................................................................................................................... 36
Feedback ........................................................................................................................................................................... 36
Mastery Learning: J. Caroll & B. Bloom ........................................................................................................................... 37
Principe Mastery Learning ............................................................................................................................................... 38
Optimistische visie............................................................................................................................................................ 38
Afgeleide visie op instructie: Bloom................................................................................................................................ 39
Effectiviteit Mastery Learning.......................................................................................................................................... 39
Hedendaags voorbeeld Behaviorisme Khan Academy .................................................................................................. 39
Direct instructions ............................................................................................................................................................ 40
Contingency contracting .................................................................................................................................................. 40
Personalized System of Instruction ................................................................................................................................. 41
Implicaties ............................................................................................................................................................................. 42
Kritieken op behaviorisme ................................................................................................................................................... 43
Module 3b: LEREN EN VERANDEREN➔ HET COGNITIVISME ................................................................................................ 44
Algemeen model cognitief functioneren ............................................................................................................................ 45
Cognitivisme.......................................................................................................................................................................... 45
Multi-store model............................................................................................................................................................. 45
Centrale concepten .......................................................................................................................................................... 46
Metacognitie → deze slide niet kennen maar wel weten wat metacognitie is ......................................................... 46
Cognitivistische principes instructie (niet kennen) ........................................................................................................... 47
Cognitivistische evidence-baised instructieaanpak ........................................................................................................... 47
Cognitieve strategieën (CSI)............................................................................................................................................. 48
Non-linguïstische representaties..................................................................................................................................... 48
Verschillen en gelijkenissen ............................................................................................................................................. 48
2
, Metaplan ........................................................................................................................................................................... 49
Mnemonics ....................................................................................................................................................................... 49
Zelf vragen uitwerken ...................................................................................................................................................... 49
Nota’s nemen.................................................................................................................................................................... 50
Cognitivisme: sytematische vertalingen ............................................................................................................................. 50
Advanced organizers & voorkennis (Ausubel)................................................................................................................ 50
Condition-based models (Gagné) .................................................................................................................................... 51
Concept maps: Novak....................................................................................................................................................... 51
Conceptleren..................................................................................................................................................................... 51
Sociaal cognitivisme ......................................................................................................................................................... 51
Bandura (babydoll) ........................................................................................................................................................... 51
Cognitive theory of multimedia learning (CTML) ........................................................................................................... 53
Implicaties ............................................................................................................................................................................. 53
Kritieken op het cognitivisme .............................................................................................................................................. 54
Module 3c: LEREN EN VERANDEREN ➔ HET CONSTRUCTIVISME ........................................................................................ 55
Inleiding................................................................................................................................................................................. 55
Basisassumpties ................................................................................................................................................................ 56
Constructivisme: visies, theorieën en opvattingen........................................................................................................ 56
Piaget → waarom piaget voor constructivisme? ............................................................................................................... 57
Vygotsky ................................................................................................................................................................................ 59
Visie op leren (“prachtige slide” dat de prof heeft geskipt) ............................................................................................ 59
Bruner.................................................................................................................................................................................... 60
Enactive - iconic – symbolic................................................................................................................................................... 60
CIS (ter info) ...................................................................................................................................................................... 60
Discovery learning ............................................................................................................................................................ 61
Kolb........................................................................................................................................................................................ 61
Experiential Learning cycle .............................................................................................................................................. 61
Jarvis ...................................................................................................................................................................................... 63
Situated Learning.................................................................................................................................................................. 63
Constructivistische opvattingen over instructie................................................................................................................. 63
Constructivistische toepassingen (overbodige slide) .................................................................................................... 64
Toepassingen ........................................................................................................................................................................ 64
Competentiegericht onderwijs ........................................................................................................................................ 64
Cognitive apprenticeship ................................................................................................................................................. 64
Probleemgestuurd onderwijs (PGO) ............................................................................................................................... 65
Samenwerkend leren: groepswerk ................................................................................................................................. 66
Samenwerked leren: peer tutoring ................................................................................................................................. 66
3
, Implicaties ............................................................................................................................................................................. 66
Module 3d: “leren is een netwerk” → het connectivisme .................................................................................................... 68
Principes ................................................................................................................................................................................ 68
Videofragmenten: Self organized learning environments & networked student ........................................................... 68
Module 4: Fundamenten voor leren (laatste hoofdstuk) → Niet kennen.......................................................................... 71
Levenslang/ levensbreed Initieel vs. post-leerplicht SRL, IFL, ICT ..................................................................................... 71
Zimmerman’s Cyclical Model of Self-Regulation: ................................................................................................................ 72
Zelfsturend en leren bis ........................................................................................................................................................ 72
Zelfgestuurd leren Vlaanderen en Nederland ..................................................................................................................... 73
Zelfgestuurd leren ................................................................................................................................................................. 73
Zelftest - Leg de volgende termen uit: .................................................................................................................................... 74
4
, EDUCATIEWETENSCHAPPEN ALS DISCIPLINE
INHOUD
• Educatiewetenschappen als discipline
o “De pluraliteit van de pedagogiek”
o “Opvoedingswetenschap tussen waarheid, bruikbaarheid en zinvolheid”
• Onderwijs als maatschappelijk systeem
o “Onderwijs in de maatschappelijke context”
• Apologie van de school
o “Apologie van de school. Een publieke zaak.”
• Leerparadigma’s
o “Van een behavioristische visie op leren naar het ontwerpen van instructie. Van een
cognitivistische visie op leren naar het ontwerpen van instructie. Van een
constructivistische visie op leren naar het ontwerpen van instructie.”
• Fundamenten van leren in BaO
o “Leren in het basisonderwijs. Over zelfregulering als fundament voor een leven lang
leren.” (De basisschool als fundament voor ontwikkelen en leren).
• Levenslang leren
o “What’s the point of lifelong learning if lifelong learning has no point? On the democratic
deficit of policies for lifelong learning.”
MODULE 1A: TEREINVERKENNING PEDAGOGIEK
De pedagogiek (maar bij uitbreiding de meeste wetenschappelijke disciplines in de humane en sociale
wetenschappen) kenmerkt zich door meervoudigheid of pluraliteit. Deze term verwijst naar het ontbreken van een
overkoepelende theorie (een zogenaamde metatheorie) die een eenduidige theoretische verklaring biedt voor alle
fenomenen in de opvoedkundige of onderwijspraktijk. In de pedagogiek zijn m.a.w. meerdere wetenschapstheorieën
die een verschillende - soms zelfs tegenstrijdige - visie hebben op de wisselwerking tussen theorie en praktijk (i.c.
dienstbaarheid van de discipline) of op de manier waarop de wetenschap opvoedkundige fenomenen kan of zou
moeten onderzoeken.
De pedagogiek (maar ook de agogiek en de psychologie) beschikt niet over een metatheorie op wetenschapstheoretisch
niveau. Met andere woorden, er is geen overkoepelende theorie die alle andere theorieën omvat. Het videofragment
uit de fysica (https://www.youtube.com/watch?v=77ZF50ve6rs) is een voorbeeld van het bestaan van een metatheorie
over de omzetting van mechanische energie in kinetische energie. Er is maar één theorie die dit fenomeen verklaart.
ETHYMOLOGIE
Kijken naar de oorsprong van educatie, pedagogiek, agogiek:
(= het bestuderen van de herkomst van woorden uit een andere taal)
De etymologie toont dat we in 2022 mogelijk andere invullingen geven aan woorden dat verschillen van de
oorspronkelijke betekenis.
Educatie (opvoeding) {1650} < frans éducation < latijn educationem, 4e nv. van educatio (idem), van
educare (verl. eeelw. educatum)
(grootbrengen, opvoeden), van educere (naar buiten brengen, oprichten, opvoeden), van ex (uit, omhoog)
+ ducere (leiden)
→ educatie had vroeger een andere betekenis; het werd geassocieerd met onderwijs (nu niet meer).
5
, & Het is een informele manier geworden van het begeleiden van een kind
Het woord educatie heeft een ruime betekenis: school, opleiding op de werkvloer, opvoeding thuis,
levenslessen (op straat) enz. → generatie van mensen
Vb. minderjarigen bestempelen om ze nadien ‘naar buiten’ te leiden.
o België heeft Duitse academische invloeden gekend.
Pedagogie (opvoeding){1495}: Grieks paidagõgíã ‘opvoeding’ afleiding van paidagõgós ‘opvoeder, leraar’,
eerder al ‘slaaf die toezicht houdt op de kinderen en ze naar school brengt’, gevormd uit pais (genitief
paidós) ‘kind’ en agõgós ‘gids, brenger, leider’.
→ leiden/wegleiden = de oorsprong van educatie en pedagogiek
→ taak om iemand weg te leiden, begeleiden naar iets of ergens anders
Pedagogiek:
• Ped = kind
• Agogiek = leider
Agogie (optreden){1490}, Latijn agere ‘handelen, doen, in beweging zetten’. Latijn agere is verwant met
Grieks ágein ‘drijven, leiden’.
= Mensen ergens heen leiden, drijven
• Oorsprong educatie: soort slaaf die toezicht houdt en ze naar school brengt
Educatie en agogiek = 1 pot nat
Alle 3 zijn soort van synoniemen maar hebben verschillende oorsprong
Educatie kent 3 onderdelen:
• Formele educatie:
→ Scholen en universiteiten
= doelgericht proces (vb. van 1ste jaar naar 5e jaar unif →
waarbij men veronderstelt dan je iets zal meemaken dat
zal leiden en dat tot een certificaat zal leiden zoals vb.
een diploma)
→ intentioneel leiden tot een certificaat.
• Informele educatie:
→ TV, radio, kranten, Internet
= niet intentioneel
(vb. bij een ppt presentatie kan je zwart scherm verkrijgen door toets B (black) in te drukken op
het toetsenbord en een wit scherm door W (white).)
→ Dit zijn zaken dat je toevallig/niet-intentioneel hebt geleerd en niet snel zal vergeten.
• Non-formele educatie:
→ vb. scouts
= heeft niet perse de intentie om te streven naar een certificaat. Het kan zijn dat er wel een
certificaat in het spel zit, maar dat heeft niet zo veel nut (het zal je geen job ofz geven).
→ Eerder voor persoonlijke ontwikkeling
6
, overlappen met elkaar
educatie is een groter begrip dan enkel deze 3
PLURALITEIT VAN DE (PED)AGOGIEK/ EDUCATIEWETENSCHAPPEN
→ wat voor een discipline is dat?
1. PEDAGOGIEK = INTEGRATIEVE WETENSCHAPPEN
Pedagogiek richt zich met haar activiteiten op concrete opvoedings– en onderwijsprocessen. Maar: er is
nog geen onderscheid gemaakt tussen wetenschappelijke/ academische en niet-academische aandacht.
Integratieve wetenschap = pedagogen beroepen en maken gebruik van inzichten uit aanpalende
wetenschapsdisciplines
➔ 3 disciplines: filosofie, psychologie en sociologie
➔ deze disciplines hebben allemaal een uitspraak gedaan over wat en hoe educatie is. De afgelopen
jaren zijn er natuurlijk ook andere disciplines bijgekomen.
Integratief karakter = zo veel mogelijk complementair gebruik maken van andere wetenschapsdiciplines die
aan bod komen.
• Strategische luiheid= intelligentie
2. MEERVOUDIGHEID VAN PEDAGOGIEK
Educatiewetenschappen = meervoudige wetenschapsdiscipline
→ Verwijst naar het feit dat er een aantal niveaus dat je in rekening moet nemen
• Diachrone vs. synchrone pluraliteit
o Diachroon: opeenvolgend in de tijd
o Synchroon: samenvallend in de tijd
Alles wat met educatiewetenschappen te maken zou kunnen hebben omvat 3 niveaus:
1. Pedagogische werkelijkheid: niveau van de praktijk
o Praktijk van de educatie (opvoeding, onderwijs, vorming, opleiding, training…)
beïnvloeding van de werkelijkheid gericht op ontwikkeling, leerprocessen en
gedragsverandering : toch gebaseerd op theorie (evt. persoonlijk en niet getoetst maar
opvattingen, regels principes…)
o Niveau van werkelijkheid waar dingen gebeuren: thuis, op straat, school.. gebeurt er iets
wat met educatie te maken zou kunnen hebben. Alles wat er in de wereld gebeurt dat je
met de educatie zou kunnen linken.
2. Pedagogische theorieën: Theorievorming over object theoretisch niveau en onderzoek naar
het object “opvoeding”.
o Proberen om te analyseren en verklaren wat er in de werkelijkheid gebeurt ➔
systematisch verzamelen van informatie om op een bepaald moment te kunnen
beschrijven (op een bepaald moment of in sommige gevallen onder bepaalde condities
verklaren) wat er gebeurt in de werkelijkheid.
7
