Hoofdstuk 1: diagnose en classificatie ............................................................................................................ 6
1.1. Van zot naar ziek ................................................................................................................................. 6
1.2. Morele behandeling ............................................................................................................................. 6
1.3. Diagnostiek .......................................................................................................................................... 8
1.4. Classificatie ........................................................................................................................................ 10
1.5. Het medische model bekritiseerd....................................................................................................... 12
Hoofdstuk 2. Het kwetsbaarheid-stressmodel .............................................................................................. 13
Risico op schizofrenie ifv genetisch verwantschap ..................................................................................... 13
2.1 Risicofactoren ............................................................................................................................................. 14
Factoren bij zwangerschap .......................................................................................................................... 14
Cannabis ...................................................................................................................................................... 14
Expressed emotion ...................................................................................................................................... 16
Hoofdstuk 3. Psychose ................................................................................................................................. 17
3.1 Wat is een psychose ................................................................................................................................... 17
3.1.1 Wanen ................................................................................................................................................ 17
3.1.2 Hallucinaties ....................................................................................................................................... 19
3.1.3 Onsamenhangende spraak ................................................................................................................. 20
3.1.4 Ernstig chaotisch gedrag .................................................................................................................... 20
3.1.5 Negatieve symptomen ....................................................................................................................... 21
3.2 Psychosespectrum ...................................................................................................................................... 21
3.3 Schizofrenie ................................................................................................................................................ 22
3.4 Schizofreniforme stoornis ........................................................................................................................... 26
3.5 De vroege stadia van psychose .................................................................................................................. 26
3.6 Schizoaffectieve stoornis ............................................................................................................................ 28
3.7 waanstoornis .............................................................................................................................................. 29
3.8 Epidemiologie ............................................................................................................................................. 30
Hoofdstuk 4. depressie ................................................................................................................................. 31
4.1. Depressieve episode ........................................................................................................................... 31
4.2. Depressieve Stoornissen..................................................................................................................... 32
4.2.1. Depressie(ve stoornis) – ‘Major depressive dissorder’ ................................................................. 33
4.2.2. Depressieve stoornis: subtypen .................................................................................................... 33
4.2.2.1. Depressie met angstige spanning ........................................................................................ 33
4.2.2.2. Depressie met melancholische kenmerken ......................................................................... 34
4.2.2.3. Depressie met psychotische kenmerken ............................................................................. 34
4.2.2.4. Depressie met atypische kenmerken .................................................................................. 35
4.2.2.5. Depressie met catatone kenmerken ................................................................................... 35
4.2.2.6. Depressie met peripartaal begin ......................................................................................... 36
4.2.2.7. Depressie met seizoenspatroon .......................................................................................... 36
4.2.2.8. Ouderdomsdepressie .......................................................................................................... 37
4.2.2.9. Vasculaire depressie ............................................................................................................ 37
4.3. Differentiaaldiagnose ........................................................................................................................ 37
4.3.1. Lichamelijke aandoeningen .......................................................................................................... 37
4.3.2. Persoonlijkheidsstoornissen ......................................................................................................... 38
4.3.3. Beginnende dementie ................................................................................................................... 38
1
, 4.3.4. Burn-out ........................................................................................................................................ 38
4.3.5. Rouw ............................................................................................................................................. 38
4.4. Verloop............................................................................................................................................... 39
4.5. Persisterende depressieve stoornis – dysthymie ................................................................................ 39
4.6. Premenstruele stemmingsstoornis (PMS) .......................................................................................... 39
4.7. Epidemiologie ............................................................................................................................................ 40
Hoofdstuk 5: bipolaire stoornissen ............................................................................................................... 41
5.1 historische schets ....................................................................................................................................... 41
5.2 stemmingsepisoden ................................................................................................................................... 41
5.2.1 manische episode ............................................................................................................................... 42
5.2.2 hypomane of hypomanische episode ................................................................................................ 43
5.2.3 gemengde episode ............................................................................................................................. 43
5.3 bipolaire I en bipolaire II stoornis ............................................................................................................... 44
5.4 bipolaire-spectrumstoornis ........................................................................................................................ 44
5.5 ‘Rapid-cycling’ ............................................................................................................................................ 45
5.6 Epidemiologie ............................................................................................................................................. 45
5.7 differentiaaldiagnose en comorbiditeit ...................................................................................................... 46
5.8 Verloop ....................................................................................................................................................... 46
5.9 Postpartumpsychose (ppp)......................................................................................................................... 47
Hoofdstuk 6. Angststoornissen ..................................................................................................................... 48
6.1. Inleiding ............................................................................................................................................. 48
6.2. Specifieke fobie .................................................................................................................................. 49
6.2.1. Kenmerken .................................................................................................................................... 49
6.2.2. Verloop.......................................................................................................................................... 50
6.3. Sociale angststoornis ......................................................................................................................... 50
6.3.1. Kenmerken .................................................................................................................................... 50
6.3.2. Plankenkoorts ............................................................................................................................... 51
6.3.3. Verloop.......................................................................................................................................... 52
6.3.4. Differentiaaldiagnose .................................................................................................................... 53
6.4. Paniekstoornis.................................................................................................................................... 53
6.4.1. Kenmerken .................................................................................................................................... 53
6.4.2. Differentiaaldiagnose, comorbiditeit en verloop .......................................................................... 54
6.4.3. Is een paniekaanval een hyperventilatieaanval? .......................................................................... 54
6.5. Agorafobie ......................................................................................................................................... 55
6.6. Gegeneraliseerde-angststoornis ........................................................................................................ 55
6.6.1. Kenmerken .................................................................................................................................... 55
6.6.2. Differentiaaldiagnose, comorbiditeit en verloop .......................................................................... 56
Hoofdstuk 7: dwangstoornissen ................................................................................................................... 57
7.1. Obsessief-compulsieve stoornis ......................................................................................................... 57
7.1.1. Kenmerken en diagnostische criteria ............................................................................................ 57
7.1.2. Heeft een patiënt met dwangstoornis ziekte-inzicht? .................................................................. 58
7.1.3. Differentiaaldiagnose .................................................................................................................... 59
7.1.4. Comorbiditeit ................................................................................................................................ 61
7.2. Morfodysfore stoornis........................................................................................................................ 61
2
, 7.3. Verzamelstoornis ~ Hoarding............................................................................................................. 62
7.4. ‘Body-focused repetitive behavior’ .................................................................................................... 62
7.4.1. Haaruittrekstoornis – Trichotillomanie ......................................................................................... 62
7.4.2. Huidpulkstoornis – Excoriatiestoornis .......................................................................................... 62
7.4.3. Onychotillomanie en onychofagie ................................................................................................ 62
Hoofdstuk 8. Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen .......................................................................... 63
8.1 Trauma ....................................................................................................................................................... 63
DSM ............................................................................................................................................................. 63
Trauma ........................................................................................................................................................ 63
Fight or flight ............................................................................................................................................... 63
8.2 Acute stressstoornis ................................................................................................................................... 63
8.3 Posttraumatische stressstoornis ................................................................................................................ 63
Herbelevingen ............................................................................................................................................. 64
Vermijding ................................................................................................................................................... 64
Negatieve veranderingen in cognitie en stemming .................................................................................... 64
Arousal ........................................................................................................................................................ 64
8.4Complexe PTSS ............................................................................................................................................ 65
Hoofdstuk 9: dissociatieve stoornissen ......................................................................................................... 66
9.1 dissociatie................................................................................................................................................... 66
9.2 Dissociatieve identiteitsstoornis ................................................................................................................. 66
9.3 Dissociatieve amnesie of psychogene amnesie .......................................................................................... 67
9.4 Depersonalisatie- en derealisatiestoornis .................................................................................................. 67
Hoofdstuk 10: Psychologische en psychiatrische problemen bij lichamelijke symptomen ............................. 68
10.1. Inleiding ............................................................................................................................................. 68
10.2. Somatisch-symptoomstoornis............................................................................................................ 68
10.3. Chronische-vermoeidheidssyndroom ................................................................................................. 69
10.4. Ziekteangststoornis............................................................................................................................ 70
10.5. Conversiestoornis (functioneel-neurologisch-symptoomstooornis) ................................................... 71
10.6. Nagebootste stoornis (pathomimie of ‘factitious disorder’) .............................................................. 72
Hoofdstuk 11: eetstoornissen ....................................................................................................................... 75
11.1 Anorexia nervosa...................................................................................................................................... 75
Kenmerken .................................................................................................................................................. 75
Verloop ........................................................................................................................................................ 76
Differentiaaldiagnose en comorbiditeit ...................................................................................................... 76
11.2 Boulimia nervosa ...................................................................................................................................... 76
kenmerken .................................................................................................................................................. 76
verloop ........................................................................................................................................................ 76
differentiaaldiagnose .................................................................................................................................. 76
11.3 Eetbuistoornis .......................................................................................................................................... 77
11.4 Epidemiologie ........................................................................................................................................... 77
Hoofdstuk 12: middelengerelateerde en verslavingsstoornissen .................................................................. 78
Inleiding............................................................................................................................................................ 78
3
, Verslaafd worden ............................................................................................................................................. 78
12.1. Stoornissen in het gebruik.................................................................................................................. 80
12.1.1. Craving...................................................................................................................................... 80
12.1.2. Comorbiditeit ........................................................................................................................... 81
12.2. Stoornissen door een middel .............................................................................................................. 81
12.3. Alcohol ............................................................................................................................................... 82
12.3.1. Stoornis in het gebruik van alcohol .......................................................................................... 82
12.3.2. Alcoholintoxicatie ..................................................................................................................... 82
12.3.3. Ontwenning en alcoholgeïnduceerde psychose of delirium tremens ...................................... 83
12.3.4. Alcoholische hallucinose .......................................................................................................... 83
12.3.5. Alcoholgeïnduceerde stemmingsstoornis ................................................................................ 84
12.3.6. Syndroom van Wernicke-Korsakov .......................................................................................... 84
12.4. Benzodiazepinen ................................................................................................................................ 84
12.5. Cannabis ............................................................................................................................................ 85
12.6. Gokstoornis ........................................................................................................................................ 85
Hoofdstuk 13: neurocognitieve stoornissen.................................................................................................. 87
13.1: inleiding ................................................................................................................................................... 87
13.1.1 gezond ouder worden ...................................................................................................................... 87
13.1.2 geheugenklachten ............................................................................................................................ 87
13.2: Delier ....................................................................................................................................................... 88
13.2.1 Klinisch beeld.................................................................................................................................... 88
13.2.2 Differentiaaldiagnose ....................................................................................................................... 89
13.2.3 Epidemiologie ................................................................................................................................... 89
13.3: Beperkte en uitgebreide neurocognitieve stoornis.................................................................................. 90
13.3.1 Mild cognitive impairment ............................................................................................................... 90
13.3.2 Dementieel syndroom ...................................................................................................................... 90
13.4: oorzaken van beperkte of uitgebreide neurocognitieve stoornis ............................................................ 92
13.4.1 ziekte van alzheimer ......................................................................................................................... 92
13.4.2 Neurocognitieve stoornis met Lewy-lichaampjes ............................................................................ 93
13.4.3 Frontotemporale neurocognitieve stoornis ..................................................................................... 93
13.4.4 Vasculaire neurocognitieve stoornis ................................................................................................ 94
Hoofdstuk 14: persoonlijkheidsstoornissen .................................................................................................. 95
14.1. Persoonlijkheid ................................................................................................................................... 95
14.2. Pathologie .......................................................................................................................................... 97
14.3. Diagnostiek ........................................................................................................................................ 98
14.4. Verloop............................................................................................................................................... 99
14.5. Etiologie ............................................................................................................................................. 99
14.6. Drie clusters ..................................................................................................................................... 100
14.6.1. Het zonderlinge, bizarre of excentrieke cluster ..................................................................... 100
14.6.1.1. Paranoïde persoonlijkheidsstoornis .................................................................................. 100
14.6.1.2. Schizoïde persoonlijkheidsstoornis ................................................................................... 101
14.6.1.3. Schizotypische persoonlijkheidsstoornis ........................................................................... 101
14.6.2. Het impulsieve, dramatische of emotionele cluster .............................................................. 102
14.6.2.1. Antisociale persoonlijkheidsstoornis ................................................................................. 102
14.6.2.2. Borderline persoonlijkheidsstoornis.................................................................................. 103
14.6.2.3. Histrionische of Theatrale persoonlijkheidsstoornis ......................................................... 106
14.6.2.4. Narcistische persoonlijkheidsstoornis ............................................................................... 107
4
, 14.6.3. Het angstige cluster................................................................................................................ 108
14.6.3.1. Vermijdende persoonlijkheidsstoornis .............................................................................. 108
14.6.3.2. Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis ............................................................................... 109
14.6.3.3. Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis ............................................................................ 109
14.7. Prevalentie ....................................................................................................................................... 109
Hoofdstuk 15: suïcide en suïcidaal gedrag .................................................................................................. 110
15.1 inleiding .................................................................................................................................................. 110
15.2 Wat is suïcide ......................................................................................................................................... 110
15.3 waarom suïcide ...................................................................................................................................... 110
15.4 verklaringsmodellen ............................................................................................................................... 110
15.4.1 cry for help of cry of pain ............................................................................................................... 110
15.4.2 entrapment .................................................................................................................................... 111
15.4.3 het integrated motivational-volitional model ................................................................................ 111
15.4.4 de three steps theorie .................................................................................................................... 112
15.5 het suÏccidale proces .............................................................................................................................. 112
15.6 het werther-effect of copycat-suïcide .................................................................................................... 113
15.7 kun je suicide voorspellen? ..................................................................................................................... 113
15.7.1 een psychiatrische aandoening ...................................................................................................... 113
15.7.2 sociodemografische risicofactoren ................................................................................................ 114
15.8 Word je suïcidaal van antidepressiva ..................................................................................................... 115
15.9 Is suïcide erfelijk? ................................................................................................................................... 115
15.10 Hoe plegen mensen suïcide .................................................................................................................. 115
15.11 Het moeilijkste moment: post-discharge suïcide.................................................................................. 115
Hoofdstuk 16: behandelaspecten ............................................................................................................... 116
16.1 Historische schets ................................................................................................................................... 116
16.2 Het beste van veel werelden .................................................................................................................. 116
16.3 Psychotherapie ....................................................................................................................................... 116
16.3.1 wat is psychotherapie?................................................................................................................... 116
16.3.2 ‘Everybody has won, and all must have prizes’ .............................................................................. 117
16.4 Behandelingen met geneeskunde .......................................................................................................... 118
16.4.1 Monoaminehypothese ................................................................................................................... 118
16.4.2 Klassen psychofarmaca .................................................................................................................. 119
16.5 technische behandeling .......................................................................................................................... 121
16.5.1 Elektroconvulsietherapie................................................................................................................ 121
16.5.2 bijwerkingen ................................................................................................................................... 121
16.5.3 Transcraniële magnetische stimulatie ............................................................................................ 121
16.5.4 Andere neurostimulatietechnieken ............................................................................................... 121
16.5.5 Chronotherapie .............................................................................................................................. 122
16.5.6 Bewegen ......................................................................................................................................... 122
16.5.7 Een virtuele toekomst .................................................................................................................... 122
16.6 richtlijnen ............................................................................................................................................... 122
5
,Hoofdstuk 1: diagnose en classificatie
1.1. Van zot naar ziek
Madness
* term impliceert geen oorzaak
* beschrijft gedrag(sverandering)
o persoonlijkheidsverandering
o iets is anders
o niet meer zichzelf zijn
o ‘bezeten’
o demonologie
* Naarmate meer kennis ® Madness wordt mental illness
Thomas Sydenham
* vader moderne medische nosologie, classificatie-leer
* concept afzonderlijke ziekten met eigen
o symptomen
o verloop
o prognose
* Chorea van Sydenham
Medisch Model
* ziekte-begrip beïnvloed door 2 ontdekkingen...
i. correlatie klinisch syndroom met post-mortem afwijkingen
ii. ontdekking van micro- organismen als ziekte- verwekkers - microbe-theorie (>1850)
* Somatogene Hypothese
o syphilis
§ SOA
§ ulcera - necrose - gebrekkige coördinatie - dementie
§ spirocheet - Treponema pallidum
§ psychiatrische ziekte - biologische oorzaak
1.2. Morele behandeling
Philippe Pinel
* tot het midden van 19e eeuw werden mensen met afwijkend gedrag opgesloten in ‘gekkenhuizen’
* probeerde dit te veranderen (rond einde 18e eeuw
* ‘morele behandeling’
* kwam tot eigen classificatie door te praten met patiënten
* Nosographie philosophique ou la méthode de l'analyse appliquée à la médecine
Jozef Guislain
* Ijvert voor een humane behandeling van geesteszieken
* Bouwde eerste ‘gesticht’
6
,Insane Aslum
* eind 18e - begin 19e eeuw
o oprichting asielen
§ ‘insane asylum’, ‘lunatic asylum’, ‘gekkenhuis’
o ‘insanity’
§ De meeste bleven deze diagnose krijgen
§ nu ‘psychose’ - EPA (ernstige psychiatrische aandoening)
o mensen hebben nood aan orde
* 1844
o ‘statistical classification of institutionalised mental patients’
§ beperkt aantal categorieën: mania, dementia, melancholia, partial insanity, moral
insanity
o voorloper DSM
Emil Kraepelin (1856-1926)
* geloofde in exclusief biologische etiopathogenese
* groepeert ziektebeelden obv gemeenschappelijke patronen van symptomen (syndroom)
* psychiatrische aandoeningen zijn afzonderlijke entiteiten
* eigen oorzaak
* Compendium der Psychiatrie - 1883
Psychopathologie
* begin 20e eeuw
o andere settings
® Psychologische problemen niet alleen in ziekenhuis maar ook in ambulante praktijken
o niet-psychotische aandoeningen, ‘neurosen’, persoonlijkheids- problematiek... ook
geclasificeerd
o oprichting ‘scholen psychopathologie’ (biologisch, sociaal, interpersoonlijk, cognitief...) Millon &
Klerman 86
International Classification of Diseases
* ICD-II ® Revisies door WHO
* Duurde tot 1948 tot deze lijst in haar 6e editie over psychiatrische stoornissen sprak
* International lisr of causes of death
DSM-I
* gebaseerd op etiologische theorieën
o ofwel ‘impairment of brain tissue function’
o ofwel psychogeen (psycho-analyse)
* niet gebaseerd op empirische data
* tot de dag van vandaag geen wetenschappelijkke basis voor een op etiologie gebaseerde
classificatie
* psychiatrische diagnostiek is descriptief
opkomst medicatie
>
nood aan verband tussen diagnose en behandeling
7
,DSM-II
* Psycho-analyse
o Nadruk op context
o Ervaringen jeugd
o Geen empirische data
* Psychobiologie van Adolf Meyer
o Anti-kraepeliniaans
§ Door de psychiatrische aandoening te reduceren naar hersenziekten, worden de sociale en
psychologische factoren verwaarloosd
o Reactie-typen
o Context van belang
o Geen epirische data
Diagnose is subjectief
* Grootschalig onderzoek om USA en UK te vergelijken 1965
o In USA dubbel zoveel diagnose van schizofrenie als UK
o ‘due largely to the diagnostic practices of the psychiatrists’
o nood aan internationale afspraken voor diagnosiek eenduidige diagnostische criteria
* het pad voor een volgende DSM-Generatie was hiermee geëffend
DSM-III
* 1980
* een radicale breuk met de traditionele psychiatrie met de vorige edities
* 1992 ICD-10
* a-theoretisch
o geen etiologische theorie / geen analytisch denken
* observeerbaar
* descriptief
* categoriaal
o concept van onderscheiden ziekte-entiteiten
* multi-axiaal
1.3. Diagnostiek
Meerassige beoordeling ® Multi-axiaal systeem
As I Syndromale stoornissen
As II Persoonlijkheidsstoornissen, zwakzinnigheid
As III Somatische aandoeningen
As IV Psychosociale en omgevingsproblemen
As V Algehele beoordeling van functioneren
Casus Hans
As I Depressie
As II Uitgestelde diagnose narcistische kenmerken
As III Leverontsteking luxerend - behandeling
As IV Werkproblemen - Problemen binnen primaire steungroep relationeel conflict
As V GAF-score 55-60 matige-ernstige symptomen
8
,Diagnose ® Doel
* vaststellen van symptomen
o symptoom = ziekteteken = een teken dat er een ziekte is
o samenhang en verloop
* beschrijven van toestand
o ‘plots (vielen) puzzelstukken in elkaar’
o ‘(de diagnose bleek) de sleutel tot het redden van ons samenzijn’
o 'de diagnose bracht helderheid met in z’n kielzog meteen een praktisch handelsplan…’
* verklaren/begrijpen van toestand
o symptomen en hun samenhang
o lichamelijke en psychische oorzaken
o sterke / kwetsbare kanten van persoonlijkheid
o invloed van gedrag - onderhouden/oplossen van problemen
* instellen van behandeling
Diagnose ® Typen
* Syndroomdiagnose * Structuurdiagnose
o descriptieve diagnose o beschrijvend
o louter beschrijvend o wél info over etiopathogenese
o geen info over etiopathogenese o waardoor en op welke wijze is het syndroom
ontstaan
Syndroomdiagnose
* Kernsymptomen * Facultatieve symptomen
o Hoofd-, basis-, sleutelsymptome, o Bijsymptomen
o Symptomen van de eerste orde o Symptomen van de tweede orde
o Met enige zekerheid gekoppeld aan o Maken beeld volledig
diagnose o Enkel richtinggevend
Kernsymptoom vs bijsymptoom
* anorexia nervosa
o kernsymptoom: overheersende wens mager te zijn
o bijsymptoom: amenorroe
* depressieve stoornis
o kernsymptoom: anhedonie
o bijsymptoom: slaapstoornis
Structuurdiagnose
* beschrijven waardoor en op welke wijze het syndroom ontstaan is (etiopathogenese)
* beïnvloedende factoren
o neuro-biologisch
o psychologisch
* predisponerende factoren
® factoren die iemand kwetsbaar maken
* luxerende factoren
® factoren die de stoornis uitlokken
* onderhoudende factoren
® factoren die de stoornis onderhouden of versterken
9
, Syndroomdiagnose vs structuurdiagnose
* Syndroomdiagnose
o Depressie, melancholische kenmerken
§ anhedonie, vroeg wakker, gewichtsverlies, eetlust, concentratieproblemen,
dagschommelingen….
* Struktuurdiagnose
o Depressie, melancholische kenmerken, bij lichamelijk gezonde man, met narcistische
persoonlijkheidstrekken en een belaste familiale voorgeschiedenis, reactief na ontslag werk
en leverontsteking. Als gevolg hiervan relationele conflicten.
Etiopathogenetisch model
Diagnose ® Probleem-georiënteerd
* opsomming problemen
* oog voor mogelijkheden, hulpbronnen
* klasse van de problemen ≠ klasse van de oplossingen
* diagnose zinvol in medisch model, minder/niet in psychotherapeutisch model
1.4. Classificatie
Wat?
* ordenen van verschijnselen in een systeem van klassen
* in geneeskunde: benoemen van ziektebeeld
o op basis van een gestelde diagnose
o reduceren van uitgebreide diagnostische bevindingen tot een algemene categorie
o met vooraf afgesproken term, adhv vooraf gemaakte afspraken
Doel?
* identificeren van groep patiënten met vergelijkbare (klinische) kenmerken
o om behandeling in te stellen
o om prognose te voorspellen
Communicatie
* psychiatrisch esperantó
* hulpverleners onderling
* onderzoek
* administratieve registratie, terugbetaling
10