Camille Huybrechts 2022-2023
DOELGROEPEN 3
1. Kinderen en jongeren met gedrags – en emotionele problemen
1.1 Omschrijving
1.1.1 Omschrijving van gedrags- en emotionele problemen
• Verschillende benamingen
• Continuüm van gedrag
o Licht, tijdelijk ↔ ernstig
o Internaliserend (≈submissief) = op zichzelf gericht. / externaliserend (≈dominant) =
naar buiten gericht.
§ Dominant (agressief, manipulerend)
§ Submissief (depressief, ontwijkend en soms zelfbeschadigend)
• Zichtbaar ongewoon of abnormaal gedrag
o Storend gedrag = woedebuien of hyperkinetisch gedrag.
o Emotionele problemen = angst, depressie.
o Somatoforme stoornissen = hoofdpijn, buikpijn.
• Verschillende begrippen nuanceren à term kan gebruikt worden als overkoepelende
beschrijvende term voor alle kinderen die zicht zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen
of die zichtbaar ongewone of abnormale emoties vertonen en dat los van de ernst, oorzaak of
context van de gedrag of emotie + kinderen met lichamelijke klachten die onvoldoende
verklaard kunnen worden door lichamelijke ziekte + door omgeving als storend ervaren
worden
Enkele definities
• Grietens et al ( 2019):
o Gedrags- en emotionele problemen = overkoepelende beschrijvende term voor alle
kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen of die zichtbaar
ongewone of abnormale emoties vertonen, en dat afgezien van de ernst, oorzaak of
de context van het gedrag of de emotie.
• Van de Ploeg (2020)
o Probleemgedrag = wanneer ouders, leerkrachten en andere personen dit gedrag
strijdig met de door hen en de samenleving gehanteerde normen en regels en / of
wanneer deskundigen dit gedrag als problematisch beoordelen op basis van valide
kenmerken inzake psychische (on)gezondheid.
• Beleidsdefinitie VAPH (2022)
o De groep gedrags- en emotionele stoornissen is een onderdele van het internationaal
classificatiesysteem (bijv.DSMV) en verwijst naar het externaliserende of
internaliserende karakter van de emotionele of gedragsproblematiek. Met de term
GES+ wordt verwezen naar extreme gedrags- en emotionele problemen
1
, Camille Huybrechts 2022-2023
• Het agentschap Opgroeien dat instaat voor de GES+ voorzieningen gebruikt volgende criteria
om deze doelgroep te omschrijven :
o De jongere heeft de nodige diagnostiek voor gedrags- en emotionele stoornissen
o De jongere toont specifieke gedragskenmerken:
§ Herhalende en aanhoudende agressie ten aanzien van zichzelf, anderen,
goederen in verschillende contexten (hulpverlening, school, vrije tijd, gezin,
omgeving, ...)
§ Ernstige automutilatie
§ Seksueel grensoverschrijdend gedrag
o Andere kenmerken versterken het extreme gedragspatroon (bijvoorbeeld door een
combinatie van aandoeningen of stoornissen, middelenmisbruik, traumatische
ervaringen, gezinsrisicofactoren,...)
Casus Jeroen (deel 1)
Jeroen meldt zich aan met depressieve klachten, hij heeft nergens zin in, is altijd moe. Hij slaapt niet
meer, eet slecht. Hij uit suïcidegedachten zonder concrete plannen te maken; krassen doet hij wel.
Jeroen 15,5 jaar oud en enig kind: volgt beroepsonderwijs. De bezorgdheid rond Jeroens functioneren
wordt aangegeven vanuit de school, sinds een half jaar verergert dit, hij lijkt doodongelukkig. Een
agressief incident met een medeleerling leidt tot een crisis.
Ook thuis merken de ouders gedragsveranderingen: Jeroen verzorgt zich niet meer, liegt veel, vraagt
extra geld. Hij verwaarloost de school, is voortdurend bezig op de computer, bezoekt pornosites. Bij
een urinecontrole test hij positief op cannabisgebruik. De ouders proberen hem te pushen. Jeroen aan
te zetten tot studeren, sociale activiteiten, hobby’s. Wat vroeger vaak lukte, heeft nu geen enkel
resultaat.
Tijdens het consult is Jeroen erg onrustig, hij voelt zich niet op zijn gemak. Hij loopt voortdurend rond,
krijgt zijn gedachten moeilijk verwoord. ‘Vroeger was het anders, ik doe nog wel dingen, maar niet
meer zoals eerst. Ik heb geen idee wat ik wil gaan doen. Later hoeft voor mij niet meer…’ Hij benoemt
zijn angst en het gevoel dat niemand hem helpen kan, ook zijn moeder niet. Vader mag zelfs niet mee
naar het gesprek komen.
Welke gedrags – en emotionele problemen herken in casus?
• Internaliserend
o Depressieve klachten
o Slaap – en eetproblemen
o Suïcidegedachten
o Ongelukkig
o Krassen
o Onverzorgd
o Angstig
• Externaliserend
o Liegen
o Agressie
• ~Topje van de ijsberg
2
, Camille Huybrechts 2022-2023
• ~ “Gedrag ‘hier en nu’ moet altijd geplaatst worden tegen de achtergrond van vroeger
gedrag; en omgekeerd, het functioneren voordien krijgt vaak een andere betekenis in het
licht van de huidige kennis.” (Swinnen, 2010)
Casus Jeroen (deel 2)
Levensverhaal
Anamnese maakt kwetsbaarheden in Jeroens ontwikkeling duidelijk. Dreigende vroeggeboorte,
koortsstuipen rond de leeftijd van één jaar, houterige motoriek. In de derde kleuterklas bleek Jeroen
niet schoolrijp, verwijzing naar een speelleerklas volgde. Tot het begin van het middelbaar onderwijs
volgde hij buitengewoon onderwijs omwille van leerstoornissen. Functioneel was er sprake van een
discrepant intelligentieprofiel, met uitval op performaal vlak. Daarnaast viel de zwakke motoriek op:
zéér slecht handschrift, turnen lukte niet; maar ook de speciale communicatie was opvallend. Jeroen
papegaaide veel, nam zaken letterlijk. In de verslagen uit die periode komen termen als ‘eigenzinnig’,
‘speciaal’ en ‘traag’ telkens terug. Jeroen imiteerde veel van moeder, bleek weinig op andere kinderen
gericht. Hij was weinig ondernemend, een dromer. Kort na het eerste contact breekt de psychose door,
met crisisopname tot gevolg. Uiteindelijk duurt de opname 6 maanden. Men benoemt de psychose als
een reactie op drugmisbruik, onmiskenbaar is er sprake van een depressie. Opvallend blijft de enorme
passiviteit van Jeroen. Er zijn twijfels over de onderliggende reden: een vorm van autisme, evolutie
naar een chronisch psychotisch proces? De ouders worden ervaren als zeer betrokken, ze kennen hun
zoon goed maar zien de moeilijkheden in zijn ontwikkeling niet als dusdanig. Veel gedragingen werden
en worden als ‘normaal’ gekaderd.
Na de opname volgt ambulante begeleiding. Er blijven belangrijke vragen bestaan over de betekenis
van de crisis, de relatie met het verleden en zeker de impact ervan op de verdere ontwikkeling
Overbezorgd/zorgzaam
In het eerste verslag over Jeroens functioneren valt de term ‘overbezorgde moeder’ reeds. Daarna
volgen beschrijven als ‘moeder met separatieangst’, ‘permissieve houding vanuit bezorgdheid’. In de
contacten met dit gezin komt inderdaad het beeld van een verwennend opvoedingspatroon naar voor.
Er worden weinig eisen gesteld, materieel heeft Jeroen niets tekort. ‘Ik krijg heel veel en moet daar
niets voor doen’. De inzet van de ouders is enorm. Zij denken en handelen vaak in Jeroens plaats.
Moeder stuurde hem steeds bij in zijn schoolwerk, zorgt ook nu dat hij tijdig op school geraakt. Jeroen
is zeer afhankelijk van wat hem aangeboden werd. Contact met leeftijdsgenoten vlotte nooit echt,
buitenschoolse activiteiten hield hij niet lang vol. Vriendschappen zijn nog steeds onduidelijk, men
vreest dat Jeroen zich laat gebruiken.
3
