Dit is een samenvatting van het vak Kijken naar leerlingen, het deel ontwikkelingspsychologie. Het vak wordt gegeven in het eerste jaar van de lerarenopleiding Lager Onderwijs in hogeschool VIVES.
,Inhoudsopgave
1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie ................................................................................................ 5
1.1 Inleidende vragen en begrippen ........................................................................................................... 5
1.2 Periodes en leeftijden ........................................................................................................................... 7
1.3 Een aantal visies op de ontwikkeling van kinderen .............................................................................. 8
1.3.1 Psychodynamische benaderingen .............................................................................................. 8
1.3.2 Behaviorisme .............................................................................................................................. 8
1.3.3 Cognitief – wetenschappelijke benadering ................................................................................ 8
1.3.4 Systeembenaderingen ................................................................................................................ 9
1.3.5 Neurowetenschappelijke benadering ........................................................................................ 9
2 De ontwikkeling van lichamelijke functies en gezondheid..................................................................... 10
2.1 Introductie .......................................................................................................................................... 10
2.2 Zwangerschap en geboorte ................................................................................................................ 10
2.3 Prenatale invloeden en bedreigingen................................................................................................. 10
2.4 Lichamelijke groei .............................................................................................................................. 11
2.4.1 Groeiprincipes, lichaamsverhoudingen en gestalte ................................................................. 11
2.4.2 Wat is klein en wat is groot? .................................................................................................... 12
2.4.3 Groeifactoren ........................................................................................................................... 12
2.4.4 Bedreidingen voor de groei en ontwikkeling van het kind ....................................................... 13
2.5 Gezondheid ........................................................................................................................................ 13
2.5.1 Slapen ....................................................................................................................................... 13
2.5.2 Zindelijkheid ............................................................................................................................. 14
2.5.3 Stress ........................................................................................................................................ 14
3 De ontwikkeling van het brein en breindidactiek .................................................................................. 15
3.1 Inleiding.............................................................................................................................................. 15
3.2 De ontwikkeling van het brein............................................................................................................ 15
3.2.1 Neuronen en synapsen ............................................................................................................. 15
3.2.2 Synaptogenese en pruning ....................................................................................................... 16
3.2.3 Belangrijke gebieden in het brein en specialisatie ................................................................... 17
3.2.4 Motorische lateralisatie............................................................................................................ 19
3.3 Het geheugen ..................................................................................................................................... 20
3.3.1 Het sensorische register ........................................................................................................... 21
3.3.2 Het kortetermijngeheugen ....................................................................................................... 21
3.3.3 Het langetermijngeheugen ....................................................................................................... 22
3.4 Tips voor leerkracht ............................................................................................................................ 23
.......................................................................................................................................................................... 23
4 De ontwikkeling van de waarneming .................................................................................................... 24
4.1 Introductie .......................................................................................................................................... 24
4.2 De visuele waarneming ...................................................................................................................... 24
4.2.1 De lagere en hogere waarneming ............................................................................................ 24
4.2.2 Nauwkeurig waarnemen .......................................................................................................... 25
4.2.3 Aandachtig waarnemen............................................................................................................ 26
4.2.4 Globaal en lokaal waarnemen .................................................................................................. 27
4.2.5 Diepte waarnemen ................................................................................................................... 27
Ontwikkelingspsychologie 2
,5 De ontwikkeling van de motoriek ......................................................................................................... 28
5.1 Introductie .......................................................................................................................................... 28
5.2 Babyreflexen ...................................................................................................................................... 28
5.3 Brein- en omgevingsfactoren in de ontwikkeling van de motoriek .................................................... 28
5.4 Beschrijven van de grove en fijne motoriek ....................................................................................... 30
5.4.1 Grove motoriek ........................................................................................................................ 30
5.4.2 Fijne motoriek .......................................................................................................................... 30
5.4.3 Motoriek stimuleren in de kleuterklas ..................................................................................... 31
6 De ontwikkeling van het denken en metacognitie ................................................................................ 31
6.1 Introductie .......................................................................................................................................... 31
6.2 Mentale representaties ...................................................................................................................... 31
6.3 De visie van piaget op de cognitieve ontwikkeling ............................................................................. 32
6.3.1 Assimileren en accommoderen ................................................................................................ 32
6.3.2 Stadia in de cognitieve ontwikkeling ........................................................................................ 32
6.4 Kwalitatieve veranderingen in het denken en miscomcepties ........................................................... 36
6.4.1 Vroege kennis ........................................................................................................................... 36
6.4.2 Misconcepties ........................................................................................................................... 36
6.4.3 Cognitief conflict ....................................................................................................................... 37
6.5 Effecten van sociale interacties op de cognitieve ontwikkeling ......................................................... 37
6.5.1 De visie van Lev Vygotsky ......................................................................................................... 37
6.5.2 Spel bevordert de vognitieve ontwikkeling van het kind ......................................................... 38
6.5.3 Natuurlijk leren als actieve werkvorm in de klas ...................................................................... 38
6.6 Metacognitie ...................................................................................................................................... 38
6.6.1 Metacognitie in ontwikkeling ................................................................................................... 38
6.6.2 Componenten van metacogitie ................................................................................................ 38
6.6.3 Methodieken ............................................................................................................................ 38
7 De ontwikkeling van de intelligentie en presteren op school ................................................................ 39
7.1 Introductie .......................................................................................................................................... 39
7.2 Inteligentie meten .............................................................................................................................. 39
7.3 Benaderingen van intelligentie .......................................................................................................... 40
7.4 De oorsprong en de veranderbaarheid van de intelligentie ............................................................... 41
7.5 Succes op school ................................................................................................................................. 42
7.6 Meer dan gewoon: hoogbehaafd ....................................................................................................... 42
8 De ontwikkeling van taal ....................................................................................................................... 42
8.1 Introductie .......................................................................................................................................... 42
8.2 Taalontwikkeling verkennen .............................................................................................................. 43
8.3 Taalontwikkeling ................................................................................................................................ 43
8.3.1 De fonologische taalontwikkeling ............................................................................................ 43
8.3.2 Morfologische en semantische taalontwikkeling ..................................................................... 44
8.3.3 De grammaticale ontwikkeling ................................................................................................. 44
8.3.4 Overzicht van enkele mijlpalen in de taalontwikkeling van een kind ....................................... 45
9 De ontwikkeling van de persoonlijkheid, identiteit en het zelf .............................................................. 46
9.1 Introductie .......................................................................................................................................... 46
Ontwikkelingspsychologie 3
, 9.2 Temperament ..................................................................................................................................... 46
9.3 Persoonlijkheid ................................................................................................................................... 48
9.3.1 Een aantal benaderingen van persoonlijkheid ......................................................................... 48
9.3.2 Identiteit en persoonlijkheid .................................................................................................... 48
9.4 Genderidentiteit ................................................................................................................................. 49
9.5 Het zelf ............................................................................................................................................... 50
9.5.1 Zelfbeeld en zelfwaarde ........................................................................................................... 50
9.5.2 Het zelfbeeld en de zelfwaarde in kaart brengen .................................................................... 51
9.6 Meer dan gewoon: genderdysforie .................................................................................................... 52
10 De ontwikkeling van het moreel oordelen over goed en kwaad ....................................................... 52
11 De ontwikkeling van hechting en omgaan met anderen ................................................................... 52
11.1 Introductie .......................................................................................................................................... 52
11.2 De ontwikkeling van hechting ............................................................................................................ 53
11.2.1 De eerste fase (0 – 1 en half maand) ........................................................................................ 53
11.2.2 De tweede fase (1 en half – 6 maanden) .................................................................................. 53
11.2.3 De derde fase (7 – 24 maanden) .............................................................................................. 53
11.2.4 De vierde fase ( vanaf 2 jaar) .................................................................................................... 53
11.3 Secure base en safe haven ................................................................................................................. 53
11.4 Hechting observeren .......................................................................................................................... 54
11.5 Het interne werkmodel en hechting in de klas ................................................................................... 54
12 De ontwikkeling van het psychisch functioneren en welbevinden op school .................................... 55
12.1 Introductie .......................................................................................................................................... 55
12.2 Angst en depressieve problemen ....................................................................................................... 55
12.3 Faalangst............................................................................................................................................ 56
12.4 Aangeleerde hulpeloosheid ................................................................................................................ 56
12.5 Psychosomatische klachten................................................................................................................ 57
12.6 Agressie .............................................................................................................................................. 57
12.6.1 Vormen van agressie ................................................................................................................ 57
12.6.2 Oorzaken en gevolgen van agressie ......................................................................................... 58
12.7 Pesten................................................................................................................................................. 58
Ontwikkelingspsychologie 4
,1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie
1.1 Inleidende vragen en begrippen
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschap die de ontwikkeling bestudeert. Daarbij wordt
geprobeerd om gedrag van kinderen te beschrijven, te begrijpen en te verklaren.
De ontwikkeling van kinderen is te verdelen in vier gebieden:
- De fysieke en motorische ontwikkeling.
- De cognitieve ontwikkeling.
- De psychosociale ontwikkeling.
- De morele ontwikkeling.
Gedrag observeren is een belangrijk onderdeel om de beginsituatie van individuele
leerlingen te kennen. Om goed te kunnen observeren moet je afbakenen wat je wil
observeren.
Observeren gaat over het verzamelen van informatie door mensen of kinderen systematisch
en gericht waar te nemen.
Observeren vraagt om kennis vooraf. Dit zijn mogelijke ontwikkelingsdomeinen die
geobserveerd kunnen worden en die aanbod komen:
- Lichamelijke functies en gezondheid
- Brein en breindidactiek
- Waarnemen
- Motoriek
- Denken en metacognitie
- Intelligentie en presteren op school
- Taal
- Persoonlijkheid, identiteit en het zelf
- Moreel oordelen
- Hechting en omgaan met anderen
- Psychisch functioneren en welbevinden op school
Een goede kennis van ontwikkelingspsychologische fenomenen biedt voordelen voor
leerkrachten:
- Betere didactiek en formuleren van leerdoelen op maat
- Gedrag van kinderen beter begrijpen
- Effectiever inspelen op de bredere les- en klaspraktijk
- Ouders bijstaan in het opvoedingsproces van hun kind
- Betere beslissingen voor een beter beleid
- Het opbouwen van zelfkennis en betere zelfreflectie
Ontwikkelingspsychologie
- De studie die probeert te begrijpen hoe de mens ontwikkelt van conceptie tot dood
- Het doel is om meer inzicht te geven in hoe mensen veranderen over de tijd op
diverse domeinen
Ontwikkelingspsychologie 5
, Waarom kennis over ontwikkelingspsychologie? → Opvoeding, onderwijs en het beleid
Is gedrag aangeleerd of is gedrag aangeboren?
→ Nature/Nurture debat = hoe worden we als mens gevormd? Wordt alles bepaald door
onze genen of heeft onze omgeving een belangrijke invloed op onze ontwikkeling?
- Nature (aangeboren) = De invloed van genetische eigenschappen en de daarbij
horende rijping op de ontwikkeling van de persoon. Bv. Invloed van hormonen op de
ontwikkeling, erfelijkheid van intelligentie, lichaamslengte, persoonlijkheid
- Nurture (aangeleerd) = De invloed van de omgeving op de ontwikkeling van de
persoon. Bv. invloed van leeftijdsgenoten, gebeurtenissen, ziekten, invloed van
onderwijs
Het is fout om te denken dat de ontwikkeling van kinderen ofwel aan het ene of aan het
andere is gelinkt. Het is meestal een samenspel van de 2 door elkaar.
De invloeden van de omgeving op de ontwikkeling van een kind is niet op elk moment even
groot. Het goed aanleren van vaardigheden is soms gebonden aan een gevoelige of
sensitieve periode. → Dat komt door de afname van plasticiteit van de hersenen. Ook is de
sensitieve periode niet voor alle ontwikkelgebieden hetzelfde.
Piaget, Erikson en Kohlberg zagen de ontwikkeling van het kind als een stapsgewijze
vooruitgang op bijvoorbeeld het cognitieve vlak.
- Kwalitatieve benadering gaat ervan uit dat er binnen elk stadium vaardigheden zijn
die in het vorige stadium nog niet aanwezig waren. → stapjes(Piaget, Erikson,
Kohlberg)
- Kwantitatieve benadering: Deze benadering gaat ervan uit dat eigenschappen van
gedrag niet verdwijnen of verschijnen maar veeleer sterker of zwakker worden.
(snelheid is afhankelijk van domein tot domein) → vloeiend
Ontwikkelingen kunnen dus worden beschreven in stadia en fasen, maar anderzijds worden
ook heel wat ontwikkelingen beschreven als geleidelijke en vloeiende veranderingen over de
tijd.
Ontwikkelingspsychologie 6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper yarageldof. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,19. Je zit daarna nergens aan vast.
