Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
Inhoudsopgave
1: Introductie .......................................................................................................... 5
Inhoud cursus ..................................................................................................... 5
Bestaansbasis ...................................................................................................... 5
1. Kwetsbaarheid (risico’s) ................................................................................ 5
2. Veerkracht (strategieën) ................................................................................ 5
3. Weerbaarheid (verzet).................................................................................... 6
Verwante thema’s ................................................................................................ 6
2: Neolithische revolutie & landbouw (thema 1) ....................................................... 6
Jagers-verzamelaars ............................................................................................ 6
Sociale organisatie (?) .......................................................................................... 7
Neolithische revolutie ........................................................................................... 7
Overgang landbouw: waarom? ............................................................................. 7
Malthus’ theorie in een notendop ......................................................................... 8
Levenskwaliteit & bestaansbasis .......................................................................... 8
Sociale gevolgen: een zondeval? ........................................................................... 8
Ecologische gevolgen (Ponting) ............................................................................. 9
Bv. Sumeriërs ................................................................................................... 9
Conclusies ........................................................................................................... 9
IR = Big escape of big trap? ................................................................................ 10
3: Overlevingsstrategieën van peasants (thema 2) ................................................. 10
Peasants ............................................................................................................ 10
Crisis = misoogst................................................................................................ 10
Tekst Gallant ..................................................................................................... 11
Theoretisch kader (‘An approach to famines and food supply’) ........................... 11
Klimatologische condities (‘A climate of uncertainty’) ......................................... 11
Adaptive measures (preventief)........................................................................ 12
Response strategies (omgaan met crisis) ......................................................... 12
Sociale relaties als buffer?.................................................................................. 12
Gemeenschapsinstituties? ................................................................................. 12
Integratie poleis in Hellenistische rijken ............................................................. 13
Conclusies ......................................................................................................... 13
1
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
4: Moral economy van peasants (thema 3) ............................................................. 13
Peasant economics? ........................................................................................... 13
Marginale productiviteit van arbeid .................................................................... 14
The Moral Economy of the Peasant: Rebellion and Subsistence in SE Asia – James
Scott (1976) ....................................................................................................... 15
Structuur boek ............................................................................................... 15
Sociale stratificatie ............................................................................................. 15
Sociale dorpsrelaties .......................................................................................... 16
Pachtrelaties ...................................................................................................... 16
Pachtrelaties (vervolg) ........................................................................................ 17
Staat .................................................................................................................. 18
5: Horigen en markten (thema 4) ........................................................................... 18
The ‘peasant economy’ revisited ......................................................................... 18
Tekst Ogilvie ...................................................................................................... 19
0 Inleiding.......................................................................................................... 19
1 Loon (prijs van arbeid) .................................................................................... 19
2 Rente (prijs van kapitaal) ................................................................................ 20
3 Winst .............................................................................................................. 21
4 Marktavers? .................................................................................................... 21
5 Afkeer geld? .................................................................................................... 21
6 Winstmaximalisatie? ....................................................................................... 22
7 Conclusies ...................................................................................................... 23
6: Proletarisering & income pooling (thema 5) ........................................................ 23
Proletarisering ................................................................................................... 23
Commons .......................................................................................................... 24
Gemene gronden & gemene rechten ................................................................ 24
Enclosures = privatisering gemene gronden ....................................................... 25
Debat impact enclosures .................................................................................... 26
Tekst Humphries ............................................................................................... 26
Focus vraagstelling ............................................................................................ 26
Nota bene........................................................................................................... 27
1: The value of common rights ........................................................................... 27
Graasrechten (koe) .......................................................................................... 28
Andere gemene rechten................................................................................... 28
2: Vrouwen & enclosures ................................................................................... 28
3: Conclusies ..................................................................................................... 29
7: Armenzorg & sociaal beleid (thema 6) ................................................................ 29
2
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
Proletarisering & armenzorg ............................................................................... 29
Waarom enorme toename publieke zorg? ........................................................... 30
Hoe? Welke wijzigingen in organisatie? .............................................................. 30
Stadsmagistraat Antwerpen 1779 ................................................................... 31
Domicilieboeck Antwerpen 1780 ..................................................................... 31
Wat? Hoe zag armenzorg eruit? .......................................................................... 31
Wie? Bestuurders en bedeelden ......................................................................... 32
Armenlijsten Veurne (1783) ............................................................................ 32
Gevolgen? .......................................................................................................... 32
Van Leeuwen, Logic of Charity ............................................................................ 33
Belangen van elites ............................................................................................ 33
Coördinatieproblemen ........................................................................................ 33
Armoede in pre-industrieel Europa .................................................................... 33
Economy of makeshifts ...................................................................................... 34
Armenzorg als overlevingsstrategie ..................................................................... 34
Wederzijdse afhankelijkheid ............................................................................... 34
Effecten van armenzorg...................................................................................... 35
8: Publieke zorg, reciprociteitsnetwerken en hongersnood (thema 7) ..................... 36
Tekst Vanhaute & Lambrecht ............................................................................ 36
1: Famines as community crises ........................................................................ 36
2: Collective coping strategies & public risk management .................................. 36
Overlevingsstrategieën van huishoudens ........................................................ 37
Publieke interventies....................................................................................... 37
Twee dimensies van lokale gemeenschap ........................................................ 38
3: Flemish peasantries ....................................................................................... 38
4: De crisissen van 1740 en 1845/7 .................................................................. 39
5: Public actor interventions .............................................................................. 39
Crisis 1740: ongecoördineerd & inefficiënt ...................................................... 39
Crisis 1845/7: meer gepland & effectief .......................................................... 40
6: Collective risk-management strategies ........................................................... 40
Collective risk-management strategies in the 1740s........................................ 40
Collective risk-management strategies in the 1840s........................................ 41
7: Discussion: 1740s vs. 1840s .......................................................................... 41
9: Verzet en collectieve actie in de pre-industriële periode: gezellenverenigingen
(thema 8)............................................................................................................... 42
Situering ............................................................................................................ 42
Situering tekst Lis & Soly ................................................................................... 42
3
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
Structuur tekst .................................................................................................. 42
0: Historiografisch kader .................................................................................... 43
1: Property in skill ............................................................................................. 43
2: Patterns of association ................................................................................... 45
3: Weapons of the powerful ................................................................................ 45
4: Fair wages & negotiations .............................................................................. 46
5: Discord among employers .............................................................................. 47
6: Recapitulatie & conclusies ............................................................................. 47
10: Verzet en collectieve actie in de hedendaagse periode (thema 9) ...................... 48
Tekst van Marcel van der Linden ....................................................................... 48
1: Historiografie ................................................................................................. 48
Tekortkomingen bestaand onderzoek collectieve actie ..................................... 48
Alternatieve benadering .................................................................................. 48
2: Conceptuele verduidelijkingen ....................................................................... 49
Families ≠ huishoudens .................................................................................. 49
Household strategies ...................................................................................... 49
3: A range of strategies....................................................................................... 50
4: Transition to collective action ......................................................................... 50
11: Verzekering in historisch perspectief (thema 10) ............................................. 52
Tekst Lis & Vanthemsche .................................................................................. 52
1: Inleiding......................................................................................................... 52
2: De materiële bestaansbasis ............................................................................ 53
3: Informele sociale netwerken ........................................................................... 53
1: Familienetwerken ....................................................................................... 54
2: Bredere horizontale netwerken.................................................................... 54
3: Verticale relaties (patroon-cliëntrelaties) ..................................................... 55
4: Formele zorgarrangementen ........................................................................... 55
1: Middenlagen ............................................................................................... 55
2: Openbare armenzorg .................................................................................. 56
5: Arbeidsmarkt & informele bescherming sinds midden 19e eeuw .................... 56
Sociale beschermingssystemen ....................................................................... 56
6: Institutionalisering van sociale bescherming in de 19e eeuw .......................... 57
7: Formele sociale bescherming 20e eeuw........................................................... 58
8: Conclusies ..................................................................................................... 58
4
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
1: Introductie
Inhoud cursus
-complex verband: materiële bestaansbasis – sociale interacties
-Lang termijn perspectief
-Internationaal comparatief kader // toenemende focus: Europa
-Integratie: andere sociale wetenschappen
Bestaansbasis
Centrale vraag: Hoe hebben mensen doorheen de geschiedenis getracht hun
bestaansbasis veilig te stellen?
-Hoe kan ik overleven? Manier waarop men minimale basisbehoeften veilig
stelt verandert doorheen geschiedenis
-Bestaansbasis = basisnoodzakelijkheden om te overleden
o Loonarbeid
o Zelfvoorziening (enorm beperkte mogelijkheid vandaag in België)
o Opvangcentra
o Vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, pensioen..)
-Bestaansbasis = enorm contextafhankelijk! Verandert naar gelang tijd & ruimte =>
zicht op sleutelaspect in de geschiedenis
1. Kwetsbaarheid (risico’s)
-Mate waarin bestaansbasis blootgesteld is aan bepaalde risico’s
-> inflatie, job verliezen, ziekte, oorlog
-Boeren die vandaag op markt produceren: andere risico’s! Niet risico van
ontslag, maar risico genoeg eten, oogsten..
-Verschil: maatschappelijke kwetsbaarheid (manier waarop samenleving
georganiseerd is) – persoonlijke kwetsbaarheid (ongelijke risico’s binnen
samenleving)
Begrijpen waarom & hoe kwetsbaarheid evolueert doorheen geschiedenis =>
inzicht in hoe sociaaleconomische veranderingsprocessen zorgen voor
veranderingen in bestaansbasis
2. Veerkracht (strategieën)
-Mensen ondergaan hun lot NIET passief: ze ontwikkelen strategieën!
Preventieve strategieën: voorkomen of risico verminderen van een crisis (bv
sparen)
Responsstrategieën: inschakelen in geval dat crisis zich voordoet (bv hout
stoken, eten zelf verzamelen, energie sparen, mirgratie..)
-Belang van uitbouw sociale relaties om geholpen te worden
Vorm van verzekering: reciprociteit: wederkerigheid: als ik iets voor jou doe,
doe jij iets voor mij
5
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
Verschil horizontale (+- zelfde situatie op sociale ladder) – verticale sociale
relaties (andere maatschappelijke positie: rijker, meer middelen..)
o Nadeel horizontaal: op dezelfde manier onderhevig aan crisis MAAR
sneller beroep op doen!
o Nadeel verticaal: afhankelijkheid! Bv kleine boer – landheer
-Publieke (zorg)voorzieningen: bijzondere vorm
3. Weerbaarheid (verzet)
-Mate waarin mensen bij ontwikkelen bestaansstrategieën bestaande
machtsverhoudingen willen veranderen
Niet altijd op grote schaal! Microschaal (gezin) – macroschaal (samenleving)
Bv organisaties van vrouwen: vorm van weerbaarheid: bestaansbasis
verbeteren in gezin op lange termijn etc.
-Verzet ≠ vanzelfsprekend!
Zichtbaar & onzichtbaar: “weapons of the weak”
Waarom komen mensen wel of niet in verzet?
Verband: kwetsbaarheid – veerkracht?
Belang morele normen (moral economy) -> wat is aanvaardbaar economisch
gedrag? Hoe hoog mogen de winsten & facturen zijn?
Verwante thema’s
-Relatie sociaaleconomische – politieke – culturele veranderingsprocessen
-Structure vs. agency: In hoeverre zijn mensen bepaald door de maatschappelijke
structuur waarin ze leven? Hoeveel ruimte is er om je eigen strategie te ontwikkelen,
voor je eigen agency?
-Homo economicus: rationele afwegingen maken, gericht op winstmaximalisatie ->
klopt dat voor elke tijd?
-Moral economy: economisch gedrag ingebed in samenleving, of niet? Gestuurd
door samenleving? Of stuurt economie de samenleving?
2: Neolithische revolutie & landbouw
(thema 1)
Jagers-verzamelaars
• Grootste deel van menselijke geschiedenis
➔ Tot 10 000 jaar geleden: alle menselijke samenlevingen!
➔ Enorm lange periode, maar weinig over geweten (zeker van voor 50 000 vc)
• Welke onderzoeksmethoden of bronnen?
➔ Studie hominiden, archeologie (voorwerpen, schilderingen, ...), fysische
antropologie (botten, schedels, ...), archaeogeografie (landschap),
paleontologie (dieet), paleopathologie (skelet), etnologie (jagers-verzamelaars
vandaag: inheemse stammen), studies mensapen (vroege menselijke soorten:
hoe samenlevingsverbanden eruitzien)
6
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
➔ Beperkingen!
o Volledig andere context: vroeger was men over hele wereld vrij om te
bewegen, nu vaak in jungles, woestijnen..
o Stereotiep denken: onschuld vroege menselijke samenlevingen, maar
is meer divers dan dat! Zegt meer over onszelf..
Sociale organisatie (?)
Niet altijd & overal! Op verwantschapsbasis georganiseerd, maar soms ook
wel grote complexe religieuze bijeenkomsten
• Kleine groepjes (?)
• Mobiel
• Beperkte arbeidsdeling & geen overexploitatie
• Gevarieerd dieet: brede & diverse bestaansbasis, gewassen combineren
• Relatief veel vrije tijd
• Veralgemeende reciprociteit
! generalized reciprocity balanced reciprocity
- Veralgemeende reciprociteit: vanzelfsprekend: geen verwachting dat je iets
terug krijgt, geen woord voor danku, is gewoon logisch -> weinig notie
privébezit (twijfel over)
- Balanced reciprocity: culturele verwachting dat er iets tegenover staat (bv
uitnodiging feestje: iemand uitnodigen want jij werd ook uitgenodigd)
• Egalitaire samenleving?
➔ Economisch & ecologisch efficiënt = betrouwbaar: milieu niet belasten
➔ Gebalanceerd systeem van risicospreiding
! landbouw ≠ logische verdere stap! Jagers-verzamelaars superieure bestaansbasis..
Neolithische revolutie
= proces van sedentarisering // domesticatie van wilde planten & dieren =
ontwikkeling landbouw: mens gaat eigen voedsel produceren
• Langdurige overgangsfase met veel trial & error : enorm weinig planten oogst- én
eetbaar! Ook weinig zoogdieren domesticeerbaar
• In verschillende gebieden onafhankelijk van elkaar vanaf c. 8.000 v.C.: op
hetzelfde moment (Midden-Oosten: eerst)
Overgang landbouw: waarom?
• Grotere efficiëntie?
➔ Minder efficiënt: grotere kwetsbaarheid
• Technologische voorwaarden: noodzakelijk, maar is nog geen verklaring
Combinatie van factoren:
• Klimatologische & ecologische verschuivingen: einde ijstijd -> nieuwe gewassen
groeien & grotere diersoorten verdwijnen
• Spiraal van groeiende bevolking (actie-reactie: geen weg meer terug)
7
, Sofie Vandermarliere BA2 Geschiedenis
Malthus’ theorie in een notendop
· Bevolking: altijd neiging om te groeien wanneer mogelijk
· Vanaf dat bevolking groeit, zal die héél snel groeien (exponentieel)
PROBLEEM: voedselvoorzieningen nooit genoeg! Inspanning kan maar tot
bepaald maximum verdubbelen
CRISIS: menselijke geschiedenis gevangen in permanente loop =
Malthusiaanse val
onomkeerbaar proces + landbouw wordt dominant door competitie jagers-
verzamelaars vs. boeren (boeren jagen ze weg)
Levenskwaliteit & bestaansbasis
• Slechtere gezondheid t.g.v. eenzijdig dieet
• Grotere kwetsbaarheid t.a.v. schaarste
• Ziekteverspreiding t.g.v. domesticatie dieren
• Meer werken voor minder eten + nog kwetsbaarder wanneer crisis: minder
uitwijkingsstrategieën!
• Meer werken & sedentair leven
➔ Grotere grondproductiviteit
➔ Zelfversterkend proces
Sociale gevolgen: een zondeval?
• Ontstaan van overschot (surplus)
• Basis voor specialisering (ambachtslui, priesters, krijgers): noodzakelijk
• Basis voor oorlog & plundering (reserve kan gestolen worden)
• Ontwikkeling nieuwe verdeelmechanismen
➔ Notie van bezit & bezitsaanspraken (privileges)
➔ Macht als toegang tot surplus
➔ Ongelijke eigendomsverhoudingen // verschillen in kwetsbaarheid
➔ Complexe steden ontstaan
8
