Hedendaagse
Stromingen
Prof. Pieter Maeseele
,Inleiding........................................................................................................................................................ 4
1. Algemene situering: maatschappelijke rol van media en communicatie (effectstudies)............................5
1.1 Spanningsvelden................................................................................................................................. 5
1.2 Pluralistisch consensusdenken............................................................................................................ 7
1.3 Kritisch conflictdenken........................................................................................................................ 8
1.4 Effectstudies...................................................................................................................................... 10
1.5 Kritische theorie................................................................................................................................ 11
2. Media en nationale identiteit.................................................................................................................. 14
2.1 Theoretische achtergrond................................................................................................................. 14
2.2Couldry: kritiek................................................................................................................................... 15
2.3 Besluit............................................................................................................................................... 16
2.4 Cases................................................................................................................................................. 16
3. Politieke economie.................................................................................................................................. 18
3.1 Situering............................................................................................................................................ 18
3.2 Wat is kritische politieke economie?................................................................................................. 19
3.3 Invloed op journalistiek proces.......................................................................................................... 20
3.4 Gevolgen........................................................................................................................................... 21
3.5 Cases................................................................................................................................................. 21
4. Cultural Studies....................................................................................................................................... 24
4.1 Historiek............................................................................................................................................ 24
4.2 Stuart Hall......................................................................................................................................... 24
4.3 Gramsci & hegemonie....................................................................................................................... 26
4.4 Laclau & Mouffe: “Hegemonische discoursen”.................................................................................. 26
4.5 Concepten en methoden................................................................................................................... 27
4.6 Algemeen.......................................................................................................................................... 28
4.7 Spanningsvelden............................................................................................................................... 28
4.8 Kritieken............................................................................................................................................ 29
4.9 Representatie van minderheden....................................................................................................... 29
5. Alternatieve media.................................................................................................................................. 30
6.1 Kenmerken alternatieve media......................................................................................................... 30
6.2 Theorie en concepten....................................................................................................................... 30
6.1.2Atton: alternatieve media................................................................................................................ 32
6.1.3Internet & publieken sfeer.............................................................................................................. 32
6.2Spanningsvelden................................................................................................................................ 33
6.3 Samenvatting.................................................................................................................................... 34
6. Klimaat.................................................................................................................................................... 35
7.1 Ideologische culturen........................................................................................................................ 35
, 7.2 Breuklijnen........................................................................................................................................ 35
7.3 Depolitisering.................................................................................................................................... 36
7.4 Politisering........................................................................................................................................ 36
8. Political entertainment: politieke satire................................................................................................... 39
8.1 The Daily Show.................................................................................................................................. 39
8.2 Politieke satire................................................................................................................................... 39
8.3 Spanningsvelden............................................................................................................................... 41
9. Political entertainment: fictie.................................................................................................................. 42
9.1 Democratisch burgerschap................................................................................................................ 42
9.2 Democratische betekenis entertainment..........................................................................................42
9.3 Sociologische verbeelding................................................................................................................. 44
9.4 The Wire............................................................................................................................................ 45
9.5Vergelijking The Newsroom................................................................................................................ 46
9.6 Spanningsvelden............................................................................................................................... 47
9pr.7 Discussie........................................................................................................................................ 47
Fuchs en Sandoval....................................................................................................................................... 47
1. Positivisme.......................................................................................................................................... 48
2. Postmodernisme................................................................................................................................. 48
3. Marxisme............................................................................................................................................ 48
2. Wardle & West – Media en Nationaliteit................................................................................................. 49
Murdock – Politieke Economie.................................................................................................................... 50
Deze tekst zegt dat nieuwe media niet zo revolutionair zijn. De nieuwe media verkopen onze gegevens
ook, dus er is niets nieuw onder de zon. Murdock zegt dat er de voorbije decennia de kapitalistische
principes globaal zijn geworden. Hiermee kan je veel beter verklaren wat er gebeurd is de voorbije
decennia. Er is een meesterideologie van consumentisme gekomen. Dit geeft ons een gevoel van
individuele vrijheid. Murdock bespreekt hoe er een vermarkting optreedt en hoe promotiecultuur globaal
wordt. Vb : promotie bij talkshows. Murdock bepsreekt ook hoe nieuwe media vooral gebruikt worden om
ons te bespioneren. Maar op het einde van de tekst ziet hij hoop: hij ziet nieuwe bewegingen die focussen
op wederkerigheid ipv competitie en geen privaat bezit maar publiek bezit...............................................50
Digitale revolutie..................................................................................................................................... 50
Moderniteit............................................................................................................................................. 51
Culturele globalisering............................................................................................................................ 51
Kritisch denken?...................................................................................................................................... 51
3. De Solier – Cultural Studies..................................................................................................................... 52
De ‘educatieve functie’ van media.......................................................................................................... 52
Dahlberg – Alternatieve media.................................................................................................................... 53
Carvalho - Klimaatdebat.............................................................................................................................. 54
Jones – Politieke Satire................................................................................................................................ 56
,Sabin – The Wire......................................................................................................................................... 57
Inleiding
Er is altijd een dominantie visie waar vanuit we denken. We gaan er van uit dat dit is hoe de werkelijkheid
in elkaar steekt. Je kunt geen mening hebben zonder ideologie. Deze word je aangeleerd door je
omgeving. Waarden, visies, identiteiten die als normaal worden gezien, hebben dus een ideologische
weerslag. Dat wat wij als een probleem zien is bijvoorbeeld al ideologisch.
Neutraliteit
Je bewust zijn van dominante waarden en belangen en de mogelijke alternatieven. Niet
kritiekloos reproduceren wat dominant is.
As long as your ideas of what’s possible are limited by what’s actual, no other idea has a
chance.
Woord actual hier vervangen door realistic. Wie bepaalt wat realistisch is? Diegenen die bepalen
wat realistisch is, bepalen welke ideeën als OK en welke ideeën als niet-OK worden gezien.
Globalisering
We zien alleen maar waar het goed gaat. De verliezers van de globalisering beginnen echter steeds meer
in opstand te komen.
Neoliberalisme
Als we allemaal concurrenten zijn, boeken we de meeste vooruitgang.
De vissen in deze vissenkom zien het water niet. Dit
representeert de onzichtbaarheid van
neoliberalisme.
Het water zou een goede metafoor voor onze media
zijn. Dit is hoe wij de wereld begrijpen, ook al zien we
dit niet.
De onzichtbaarheid van de kom zelf representeert de
huidige organisatie van onze westerse samenleving en
de prikkels die daarbij beloond en bestraft worden
(vb. consumptie: burger/student als klant). We zien niet hoe onze samenleving is opgebouwd.
De dominante betekenis van neutraliteit en objectiviteit zien we terug in het feit dat we alles dat “anders”
is aan de kant schuiven, terwijl er een ander gebruik mogelijk is. We kunnen op basis van
maatschappijanalyse (tegenstellingen, ongelijkheden, uitsluiting) alternatieven tegenover de bestaande
maatschappij een plaats geven. Pas als er kritiek is op de status-quo en er voldoende plaats is voor
,minderheidsgroepen naast het meerderheidsstandpunt, kan er gesproken worden van neutraliteit en
objectiviteit.
Iedereen die uitspraken doet over media (ook mediawetenschappers) vertrekt vanuit een
onderliggende visie op de maatschappelijke rol van de media.
1. Algemene situering: maatschappelijke rol van
media en communicatie (effectstudies)
1.1 Spanningsvelden
Spanningsvelden zijn gebaseerd op tegengestelde mens- en/of maatschappijvisies. Opgelet: niet alle
spanningsvelden kunnen worden toegepast op alle stromingen. Er is niet altijd één eenduidig antwoord.
1. Object vs. subject
2. Maatschappij- vs. mediacentrisch
3. Centrifugaal vs. centripetaal
4. Objectivisme vs. subjectivisme
5. Materialisme vs. culturalisme
6. Pluralistische vs. dominante media
7. Consensus- vs. Conflictmodel
Object vs. subject
Object: wat doen media met mensen?
Mens is passief, ontvanger, consument, afhankelijk en beïnvloedbaar
Mens is vaak “slachtoffer” van media
Subject: wat doen mensen met media?
Mens is actief, zender, producent, onafhankelijk
Mens is hier eerder “agent” (verwerkt media-inhoud op eigen manier)
Afhankelijk van historische verschuivingen zijn deze visies dominant in afwisselende periodes:
Nieuw medium? Gevestigde elites maken zich zorgen over hun eigen positie. Lagere klassen
zouden zich door nieuwe media beter kunnen organiseren en zo in opstand komen of zelfs hogere
maatschappelijke posities verwerven. objectvisie
Vandaag de dag? Bezorgdheid dat van games geweld veroorzaakt bij jongeren. objectvisie
1.1.2 Maatschappij- vs. mediacentrisch
Mediacentrisch: media als oorzaak, motor, startpunt van maatschappelijke veranderingen.
Problemen in de maatschappij komen voort uit de media.
Maatschappijcentrisch: media als gevolg, weerspiegeling of eindpunt van veranderingen.
Problemen in de maatschappij komen voort uit structuur van de samenleving.
Voorbeeld invloed van technologie.
We leven we door internet in een global village (mediacentrisch) vs. het internet ontstond omdat we een
democratische samenleving hebben die vrijheid van meningsuiting toelaat (maatschappijcentrisch)?
Voorbeeld Hilmer.
,Hilmers propaganda-apparaat is de voornaamste verklaring voor de opkomst van het nazisme
(mediacentrisch) vs. Hilmers propaganda-apparaat kon enkel ontstaan in een samenleving die snakte naar
leiderschap en totalitaire oplossingen (maatschappijcentrisch)
1.1.3 Centrifugaal vs. centripetaal
Visie op media en maatschappelijke integratie: versterken of verzwakken massamedia het niveau van
sociale controle & conformiteit? Vorming van diverse groepen en identiteiten of verhindering hiervan?
Centrifugaal: sociale verandering, vrijheid, individualisme, fragmentatie, diversiteit, pluralisme.
Centripetaal: sociale verbondenheid, orde, cohesie, integratie, eenheiddenken, zwijgspiraal.
Opgelet: de gewenste sociale controle van de ene persoon is voor een ander een beperking van vrijheid en
het gewenste individualisme van de een is voor een ander een vorm van isolatie. Kritische stromingen
zien vooral dominantie en uniformiteit (negatief centripetaal).
Optimistische visie
Integratie,
Vrijheid, diversiteit
solidariteit
Centrifugaal Centripetaal
Normvervaging, Dominantie,
identiteitsverlies uniformiteit
Negatieve visie
1.1.4 Objectivisme vs. subjectivisme
Verklaar je een fenomeen vanuit maatschappijanalyse (objectivisme) of vanuit de behoeften van het
individu (subjectivisme)? Dit spanningsveld bepaalt of een stroming kritisch of niet-kritisch is.
Objectivisme: structurele eigenschappen van een maatschappij primeren op de activiteiten van
het individu.
Subjectivisme: individu staat centraal en (begrijpt en) beïnvloedt de structuren van een maat-
schappij.
Voorbeeld. Creëert de industrie nieuwe trends of doet de consument dit?
Objectivisme De industrie bepaalt, keuzes consument worden vooraf bepaald.
Subjectivisme Principe van vraag en aanbod. De consument vraagt, industrie levert.
1.1.5 Materialisme vs. culturalisme
Alleen als er vanuit het objectivisme wordt vertrokken, moet er een keuze gemaakt worden in dit
spanningsveld. Visie op hoe maatschappelijke veranderingen plaatvinden.
, Materialisme: maatschappelijke verhoudingen wijzigen enkel bij veranderingen in de structurele
eigenschappen van de samenleving politieke economie
Culturalisme: maatschappelijke veranderingen zijn ook mogelijk door middel van wijzigende so-
ciale praktijken, bijvoorbeeld ideeën die verspreid worden via media cultural studies
Voorbeeld eigendomsverhoudingen in mediamarkt.
Je moet media veranderen (zorgen dat ze niet in handen zijn van commerciële bedrijven) om maat-
schappelijke verhoudingen te veranderen. materialisme
1.1.6 Pluralistische vs. dominante media
Media zijn pluralistisch
o Veel onafhankelijke media met creatieve en vrije productie
o Diverse en tegengestelde visies naargelang publieksvraag
o Gefragmenteerd en actief publiek
o Diverse onvoorspelbare effecten
o Spanningsvelden: subjectivisme, centrifugaal en subjectvisie.
Media zijn dominant
o Mediaconcentratie met gestandaardiseerde producten
o Beperkte en eenzijdige wereldvisie
o Afhankelijk, passief en grootschalig publiek
o Sterke systeembevestigende effecten
o Spanningsvelden: objectivisme, centripetaal, objectvisie
1.1.7 Consensus vs. conflict
Consensusmodel: media zijn vrij en pluralistisch, dienen als een manier om tot maatschappelijke
consensus te komen. Onzichtbare hand van de markt leidt tot beste resultaat.
Conflictmodel: de maatschappij is een strijdtoneel waarbij media worden gebruikt om
ongelijkheid tussen verschillende groepen in stand te houden. Media zijn dominant.
Al deze spanningsvelden leiden tot twee
paradigma’s (een zienswijze, samenhangend
stelsel van modellen en theorieën): het
pluralistisch consensusdenken en de kritische
conflicttheorie.
1.2 Pluralistisch
consensusdenken
Maatschappijmodel: harmonie, politieke stabiliteit, samenwerking en consensus.
De moderne samenleving is harmonieus opgebouwd. Klassentegenstellingen zijn voorbij, er is geen
dominante elite die de macht in handen heeft, want er zijn veel verschillende elites. Het politieke systeem
is fair en maatschappij en politiek houden elkaar in evenwicht door een consensusdemocratie.
Consensusdemocratie
Elke groep kan de macht verwerpen, dus er is altijd maatschappelijke verandering mogelijk.
Hechte relatie media & publieke opinie
, Media dragen bij aan politieke stabiliteit. Ze zijn een weerspiegeling van verschillende krachten in de
samenleving, iedereen heeft vrije toegang. Media is als het ware een doorgeefluik, een spiegel. Media zijn
ook redelijk autonoom.
Mediaonderzoek
Mediapubliek, -gedrag, -gebruik: kijkcijfers, opiniepeilingen
Verwachtingen en behoeften individuele gebruiker, effecten subjectivisme
Sterk empericistisch en pragmatisch, weinig theoretische en holistisch
Kritiek: is afgeleid uit functionalisme
Functionalisme is het idee dat het vraag- en aanbodspel werkt. Alle subsystemen (eg. media) in de
samenleving reageren op elkaar waardoor er een evenwicht ontstaan. Ze dragen bij tot integratie,
continuïteit, evenwicht en eenheid. Het systeem vervult de behoefte van de samenleving.
Vervullen behoeften en verlangen consument via vraag- en aanbodspel
Consensus zoeken via pluralistisch karakter
Het pluralistisch consensusmodel is het dominante paradigma.
1.3 Kritisch conflictdenken
Maatschappijmodel: strijdtoneel
Samenlevingen zijn niet harmonieus. Er zijn altijd tegenstellingen tussen klassen, seksen en etnische
groeperingen. Consensus is dus een illusie, een product van sociale controle en ideologieoverdracht.
Kloof tussen burger en media
Media zijn afhankelijk van politiek-economische machtsgroeperingen/regeringen. Er is ook geen vrije
toegang tot media.
Versluieren van maatschappelijke conflicten en ongelijkheden
Publieke opinie, persvrijheid en objectiviteit zijn symbolische illusies, die het idee van maatschap-
pelijke consensus versterken en zo de status-quo handhaven en reproduceren
Mediaonderzoek: hoe wordt het democratisch proces verhinderd via media?
Eigendomsverhoudingen, economische en politieke rol van media
Ideologieoverdracht cultural studies
Sterk theoretisch
Gevaar van gebrek aan empirie en neiging tot determinisme
Afgeleid uit kritische theorie & marxisme
Dominante ideeën zijn ideeën van de heersende klasse
Maatschappelijke onderbouw (economische structuur, eigendomsverhoudingen) bepaalt boven-
bouw (cultuur & media)
Belang historische en sociaaleconomische context bij cultuuranalyse. Er wordt aandacht
geschonken aan de manier waarop bepaalde groeperingen historisch de macht hebben kunnen
grijpen en verklaard hoe de samenleving vorm heeft gekregen.
Emancipatorisch karakter
Het kritisch conflictdenken is het alternatief paradigma.
