Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
Thema 1:
Introductie in de sociale psychologie
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 1 van 114
,Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
Inleiding tot de sociale psychologie.
Wat is sociale psychologie:
Psychologie: We beschouwen psychologie als de wetenschap van het gedrag en de
psychische processen van het individu.
Sociale psychologie: Is de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en
gedragingen van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid
van anderen: ouders, vrienden, werkgevers, leraren, vreemden – in feite de gehele sociale
situatie
De kern van de sociale psychologie is het fenomeen sociale invloed: we worden allemaal
beïnvloed door andere mensen. Als we het over sociale invloed hebben, denken we
allereerst aan rechtstreekse pogingen tot overreding, waarbij iemand opzettelijk probeert
om het gedrag of de attitude van een ander te veranderen,
Sociale invloed: Het effect dat de woorden, daden of alleen al de aanwezigheid van andere
mensen hebben op onze gedachten, gevoelens, attitudes of gedrag.
- Ten eerste gaat sociale invloed verder dan gedrag. Het omvat zowel onze gedachten en
gevoelens als onze zichtbare handelingen.
- Ten tweede heeft sociale invloed meer uitingsvormen dan alleen de doelbewuste
pogingen tot overreding
Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand:
Empirische methode: Bij het verklaren van een tragedie als die in Jonestown – of een
ander interessant onderwerp – willen sociaal psychologen dus weten welke van de vele
mogelijke verklaringen de meest waarschijnlijke is. Daarvoor is een serie
wetenschappelijke methoden ontworpen waarmee we onze aannames, vermoedens en
ideeën over menselijk sociaal gedrag empirisch – dus op waarneming en/of onderzoek
gebaseerd – en systematisch kunnen testen.
Het uitvoeren van sociaalpsychologische experimenten is een uitdaging, omdat we
proberen voorspellingen te doen over het gedrag van hoogontwikkelde wezens in allerlei
complexe situaties. Dat zijn vaak erg ingewikkelde voorspellingen. Om dergelijke vragen te
kunnen beantwoorden, moeten sociaal psychologen eerst een schatting doen op basis van
onderbouwde aannames, dat wil zeggen een hypothese opstellen.
Hypothese: Het formuleren van gefundeerde veronderstellingen (hypothesen genaamd)
over de speci eke situaties waarin hetzij de ene, dan wel de andere uitkomst zal optreden.
- Na het opstellen van een hypothese ontwerpt de sociaal psycholoog een experiment dat
gedetailleerd genoeg is om de situaties op te roepen die tot de ene of de andere uitkomst
zullen leiden. Dit vergroot onze kennis over de menselijke aard en stelt ons in staat om
accurate voorspellingen te doen.
- Een taak van de sociaal psycholoog is onder meer dat hij onderzoekt wat de speci eke
eigenschappen zijn van de omstandigheden waaronder het een of het ander het
waarschijnlijkst is.
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 2 van 114
fi fi
,Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
De sociale psychologie onderscheidt zich vooral doordat ze zich niet zozeer bezighoudt met
sociale situaties in een objectieve betekenis, maar doordat ze zich in eerste instantie richt
op de manier waarop mensen beïnvloed worden door hun interpretatie, of construct, van
hun sociale omgeving.
Construct: De manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren.
Sociaal psychologen menen dat je pas kunt begrijpen hoe mensen door hun sociale
wereld worden beïnvloed als je begrijpt hoe ze die sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren. In hun ogen is dat belangrijker dan te weten wat de objectieve.
eigenschappen van die sociale wereld precies zijn.
- De sociale psychologie hecht dus veel belang aan de manier waarop mensen de sociale
wereld interpreteren. Daarom besteden sociaal psychologen speciale aandacht aan de
wortels van deze interpretaties.
Een groot deel van het sociaalpsychologisch onderzoek richt zich op deze en andere
determinanten van gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen.
Determinanten: Bepalende factor in een ontwikkeling of toestand.
Sociale psychologie en het verschil met verwante disciplines:
Persoonlijkheidspsychologen: Als persoonlijkheidspsychologen proberen sociaal gedrag te
verklaren, concentreren ze zich over het algemeen op individuele verschillen.
Individuele verschillen: Die aspecten van de persoonlijkheid van de betrokkenen die
ervoor zorgen dat ze anders zijn
dan anderen.
Hoewel de inzichten van persoonlijkheidspsychologen onze kennis over het menselijk
gedrag vergroten, zijn sociaal psychologen ervan overtuigd dat je, als je gedrag primair op
grond van persoonlijkheidsfactoren probeert te verklaren, een essentieel onderdeel
van het verhaal buiten beschouwing laat: namelijk de machtige rol van de
sociale invloed.
Sociale psychologie is gerelateerd aan andere sociale wetenschappen, zoals de sociologie,
economie en politicologie. Al deze vakgebieden bestuderen de invloed van sociale factoren
op het menselijk gedrag. Andere sociale wetenschappen houden zich meer bezig met brede
sociale, economische, politieke en historische factoren die invloed hebben op de
gebeurtenissen in een bepaalde gemeenschap.
Discipline: Analyseniveau:
Biologen: Dat van genen, hormonen of
neurotransmitters.
Persoonlijkheids- en klinisch psychologen: Het individu
Sociologen: Een groep of sociaal systeem.
Sociaal psychologen: Het individu in de context van een sociale
situatie.
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 3 van 114
,Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
- De meeste mensen zullen de oorzaak van gedrag zoeken in de persoonlijkheid van de
betrokkene. En dat feit – dat we dikwijls geen rekening houden met de situatie – is
belangrijk voor sociaal psychologen, omdat de situatie een ingrijpende invloed heeft op
hoe mensen met elkaar omgaan.
Doel van de sociale psychologie:
Doel: Het doel van de sociale psychologie is het identi ceren van de universele
eigenschappen van de menselijke natuur die ervoor zorgen dat iedereen gevoelig is voor
sociale invloed, onafhankelijk van sociale klasse of cultuur.
- De sociale psychologie is een relatief jonge wetenschap die zich vooral in de Verenigde
Staten heeft ontwikkeld: veel ontdekkingen zijn nog niet op hun algemeenheid getest in
andere culturen. doel van sociaal psychologen is het ontdekken van dergelijke universele
wetten, maar ook van culturele verschillen in de manier waarop deze wetten tot uiting
komen.
Crosscultureel onderzoek is uiterst waardevol, omdat hierdoor de theorieën kunnen
worden aangescherpt, ofwel doordat hun universaliteit wordt aangetoond, ofwel doordat er
aanvullende variabelen naar voren komen die helpen ons inzicht te vergroten en waarmee
we uiteindelijk accuratere voorspellingen kunnen doen over het menselijk sociaal gedrag.
De macht van de situatie:
De sociaal psycholoog die mensen ervan probeert te overtuigen dat hun gedrag
grotendeels wordt bepaald door hun sociale omgeving, heeft het niet gemakkelijk: we
hebben allemaal de neiging om het gedrag van mensen te verklaren in termen van hun
persoonlijkheid. Deze neiging wordt de fundamentele attributiefout genoemd.
Fundamentele attributiefout: De neiging om ons eigen en andermans gedrag volledig toe
te schrijven aan persoonlijkheidstrekken en het effect van de sociale invloed en de acute
situatie te onderschatten.
Als we gedrag op deze attributieve manier in termen van persoonlijkheid verklaren, kan
ons dat een onterecht gevoel van veiligheid geven. Het geeft ons het gevoel dat zoiets ons
nooit kan overkomen.
Attributie: Het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag en het
daarmee voorzien van verklaringen.
Als we de macht van de situatie niet volledig doorgronden, hebben we bovendien de neiging
om het probleem te vereenvoudigen en dat beperkt onze kennis over de oorzaken van een
groot aantal menselijke gedragingen. Dit kan er toe leiden dat we, in situaties waarin
individuen overdonderd worden door sociale krachten waartegen de meesten van ons niet
zijn opgewassen, geneigd zijn het slachtoffer de schuld te geven.
- Toen de naam van het spel in dit experiment ‘het Gemeenschapsspel’ luidde, waren de
spelers veel eerder geneigd tot coöperatief gedrag dan toen het spel het ‘Beursspel’
heette. De titel van het spel droeg sociale normen over die belangrijker bleken dan
persoonlijkheid en die het gedrag van de spelers bepaalden.
Natuurlijk bestaan er verschillen in persoonlijkheid die vaak van groot belang zijn, maar de
sociale situatie en de omgeving kunnen zo invloedrijk zijn dat ze op bijna iedereen een groot
effect kunnen hebben. En dat is het domein van de sociaal psycholoog.
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 4 van 114
fi
,Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
De macht van sociale interpretatie:
Behaviorisme: Een stroming die in gang werd gezet door B.F. Skinner (1938). Deze
stroming in de psychologie verdedigt de stelling dat alle gedrag verklaard kan worden aan
de hand van beloningen en straffen in de omgeving van het organisme en dat het niet nodig
is om er subjectieve zaken als denken en voelen bij te betrekken.
- Behaviorisme heeft veel sterke punten en de principes verklaren bepaald gedrag
heel effectief. Maar omdat de vroege behavioristen geen rekening wilden houden met
cognitie, denken en voelen – concepten die ze te vaag en te slecht waarneembaar vonden,
en onvoldoende onderbouwd om op basis daarvan gedrag te kunnen observeren – gingen ze
voorbij aan verschijnselen die van vitaal belang zijn voor menselijke sociale ervaringen. Ze
vergaten het belang van de manier waarop mensen hun omgeving interpreteren.
Gestaltpsychologie: Deze stroming onderzoekt hoe mensen de fysieke wereld waarnemen
en stelt dat we de subjectieve manier moeten onderzoeken waarop een object in de geest
van de mensen verschijnt (het gestalt of geheel), in plaats van de manier waarop de
objectieve, fysieke eigenschappen van het object een geheel vormen.
Fenomenologie: Filoso sche methode (van Husserl) die probeert door de geestelijk-
intuïtieve beschouwing van de dingen, niet door rationele kennis, de constitutie van de
wereld in de geest en het wezen der dingen te beschrijven.
- Je moet je richten op de fenomenologie van de waarnemer, op hoe een object op hem of
haar overkomt, in plaats van op de afzonderlijke objectieve elementen van het object.
Kurt Lewin wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van de moderne
experimentele sociale psychologie.Mede dankzij zijn ideeën kreeg de Amerikaanse sociale
psychologie vorm in de richting van een diepgaande belangstelling voor onderzoek naar de
oorzaken en mogelijke oplossingen van vooroordelen en etnische stereotypering. Hij zette
de belangrijke stap om de gestaltprincipes niet alleen op de perceptie van objecten toe te
passen, maar ook op sociale perceptie. Hij stelde dat het vaak belangrijker is om te
begrijpen hoe mensen de sociale wereld waarnemen, doorgronden en interpreteren dan het
is om de objectieve eigenschappen ervan te begrijpen.
- Sociaal psychologen begonnen zich al snel te concentreren op het belang van de manier
waarop mensen hun omgeving construeren.
Naïef realisme: Een speciaal soort construct is wat Lee Ross, hoogleraar sociale
psychologie aan de Stanford University, ‘naïef realisme’ noemt: de overtuiging dat ieder van
ons dingen waarneemt ‘zoals ze echt zijn’. Als andere mensen dezelfde dingen
dus anders zien, moet dat wel zijn omdat zij bevooroordeeld zijn.
De oorsprong van constructen: fundamentele menselijke motieven:
Op elk willekeurig moment liggen er allerlei elkaar overlappende motieven ten grondslag
aan onze gedachten en gedragingen, zoals honger, dorst, angst, een verlangen om dingen
onder controle te hebben en de belofte van liefde, gunsten of andere beloningen.
- 2 van deze motieven van essentieel belang zijn: de behoefte aan een positief zelfbeeld en
de behoefte om de wereld accuraat waar te nemen.Leon Festinger, een van de meest
vernieuwende sociaal psychologen, besefte al snel dat we precies op het moment waarop
deze twee motieven ons in tegengestelde richtingen trekken, de waardevolste inzichten
kunnen verwerven in de werking van het menselijke gevoel en de menselijke gedachten.
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 5 van 114
fi
, Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
Het motief van eigenwaarde: de behoefte aan een positief zelfbeeld:
De meeste mensen hebben een sterke behoefte aan een positief zelfbeeld. De reden dat
mensen de wereld zien zoals ze die zien, kan vaak worden teruggevoerd op deze
onderliggende behoefte om een positief beeld van zichzelf te behouden. Bij de keuze tussen
het vervormen van de wereld om zich goed te voelen over zichzelf of zich een accuraat
beeld van de wereld te vormen, kiezen mensen vaak voor de eerste optie. Ze geven de zaak
een enigszins andere draai, een die hen in het best mogelijke daglicht stelt.
Positief zelfbeeld: Evaluatie van mensen van hun eigen eigenwaarde, dat wil zeggen: de
mate waarin ze zichzelf beschouwen als goed, competent en beschaafd.
• Vroeger gedrag rechtvaardigen: Een positief zelfbeeld is natuurlijk een nuttige zaak, maar
wanneer het ertoe leidt dat iemand zijn acties rechtvaardigt en er niet van leert, kan dat
verandering en zelfverbetering in de weg staan. Het gevolg van deze vervorming is
natuurlijk dat de kans dat de men iets van zijn/haar ervaringen leert, erg klein is. Het
erkennen van onze tekortkomingen is moeilijk, zelfs wanneer dat ten koste gaat van een
accurate kijk op de wereld.
• Lijden en zelfrechtvaardiging: Uit deze experimenten bleek dat hoe onaangenamer de
ontgroeningsprocedure was, hoe leuker ze de groep vonden – zelfs als de groepsleden
dezelfde mensen waren die zich op dezelfde manier gedroegen. De belangrijkste
bevindingen zijn (1) dat menselijke wezens gemotiveerd zijn om een positief beeld van
zichzelf in stand te houden, deels door hun gedrag te rechtvaardigen, en (2) dat dit hen er
onder bepaalde te speci ceren omstandig-heden toe brengt dingen te doen die in eerste
instantie verrassend of paradoxaal lijken. Men zal proberen om aan de vervelende
ervaringen een positieve draai te geven.
Het motief van de sociale cognitie: de behoefte om accuraat waar te nemen:
Sociale cognitie: Hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld; speci eker:
hoe mensen sociale informatie selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken om
oordelen te vormen en beslissingen te nemen.
- Onderzoekers die sociaal cognitieve processen onderzoeken, nemen als uitgangspunt dat
alle mensen de wereld zo accuraat mogelijk proberen waar te nemen. Die hun best doen
om hun sociale wereld te begrijpen en te voorspellen.
Net als de behoefte aan het behoud van eigenwaarde loopt af en toe ook onze behoefte aan
accuratesse vast. We maken dan fouten in onze pogingen om situaties te begrijpen en te
voorspellen, omdat we niet over alle feiten beschikken die we nodig hebben om een gegeven
situatie accuraat te kunnen beoordelen.
• Verwachtingen over de sociale wereld: Soms beïnvloeden onze verwachtingen over de
sociale wereld ons vermogen om die wereld accuraat waar te nemen. Onze verwachtingen
kunnen zelfs de aard van de sociale wereld veranderen.
Selfful lling prophecy: Je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand anders, dus
handel je op zo’n manier dat je verwachting waarheid wordt.
Dus zelfs als we proberen de sociale wereld zo accuraat mogelijk waar te nemen, zijn er vele
manieren waarop we toch een foute indruk kunnen krijgen.
Overige motieven:
In uiteenlopende situaties zijn er veel verschillende motieven die invloed hebben op wat we
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 6 van 114
fi fi fi
, Sociale Psychologie 9e editie Aronsohn, Wilson,, Akert, Sommers
denken, voelen en doen. Biologische drijfveren zoals honger en dorst kunnen krachtige
drijfveren zijn, met name wanneer er sprake is van extreme onthouding. Op een meer
psychologisch niveau kunnen we gedreven worden door angst of door de belofte van liefde,
goedkeuring en andere beloningen waarbij sprake is van sociale uitwisseling
Een ander belangrijk motief is de behoefte aan controle. Uit onderzoek blijkt
dat mensen graag het gevoel hebben dat ze enige controle hebben over hun
omgeving (Langer & Rodin, 1976; Taylor, 1989). Als dat gevoel van controle
ontbreekt, als mensen geloven dat ze geen of weinig invloed hebben op de vraag
of hun iets goeds of iets slechts te wachten staat, heeft dat een aantal belangrijke
consequenties.
Sociale psychologie en maatschappelijke problemen:
Veel sociaal psychologen willen een bijdrage leveren aan de oplossing van maatschappelijke
problemen. Dit doel was er al bij het oprichten van de discipline.
Hun inspanningen hebben zich uitgestrekt van het terugdringen van geweld
en vooroordelen tot het bevorderen van altruïsme en tolerantie (. Ze bestuderen nijpende
problematiek als het aanzetten van mensen tot het bewuster gebruik van energie en water,
veilig vrijen en gezonder eten. Ze bestuderen de effecten van geweld in de media. Ze
trachten effectieve strategieën te ontwikkelen voor het oplossen van con icten in groepen
en tussen landen. Ze verkennen manieren om de intelligentie van kinderen te verbeteren
door middel van interventie in de omgeving en betere lesprogramma’s. Ze proberen de hoge
uitval van studenten uit minderheidsgroepen te reduceren. Tot slot houden ze zich ook
bezig met vrolijkere onderwerpen zoals hartstocht, aardig vinden en houden van – en de
zaken die daarvoor bevorderlijk zijn.
Hoofdstuk 2: Methodologie; Hoe doen sociaal psychologen
onderzoek?
Sociale psychologie: een empirische wetenschap
Hindsight bias: De neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te voorspellen
te overdrijven nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet.
Elk onderzoek begint met een vermoeden, of hypothese, die de onderzoeker wil testen.
Hoewel zulke inzichten soms inderdaad plotseling komen, is wetenschap in het algemeen
een cumulatief proces; wetenschappers leiden hypothesen af uit eerdere theorieën en
onderzoeken. Sociaal psychologen houden zich, net als wetenschappers in andere
disciplines, bezig met een continu proces van theoretische ver jning. Er wordt een theorie
ontwikkeld; speci eke hypothesen die uit die theorie zijn afgeleid, worden getest; op grond
van de verkregen resultaten wordt de theorie herzien en worden nieuwe hypothesen
geformuleerd.
- Hoe kunnen we aantonen dat een hypothese waar is? In de wetenschap telt speculeren
niet; de onderzoeker moet data verzamelen om een hypothese te testen.
De observationele methode: sociaal gedrag beschrijven:
Gemaakt door Nangela Korten Pagina 7 van 114
fi fi fl
