SAMENVATTING ZELFSTUDIE
HOOFDSTUK 12: EDUCATIONAL IMPLEMENTATION STRATEGIES
SAMENVATTING:
Opleiding van gezondheidswerkers is cruciaal voor hun performantie, maar de effecten van specifieke
educatieve activiteiten (bijvoorbeeld trainingssessies) zijn gemengd en over het algemeen matig.
Determinanten voor een grotere effectiviteit bij educatie zijn: een assessment van de noden/behoeften
vόόr de aanvang, een optimale groepssamenstelling, actieve participatie, een langere educatie-ervaring
en betrokkenheid van lokale opinieleiders.
Onderwijs kan deels relevant zijn in een bredere context waarin het wordt gecombineerd met andere
soorten strategieën.
12.1 INTRODUCTIE
Dit hoofdstuk focust zich op de effectiviteit van educatieve strategieën voor zorgprofessionals om zo
tot een betere implementatie van innovatie of goede praktijkvoering te komen en om zo praktijken te
stoppen die niet langer worden aanbevolen.
Het opleiden van gezondheidswerkers is de meest gebruikte methode om de gezondheidszorg te
verbeteren. Educatie is cruciaal voor de performantie (het functioneren) van de gezondheidswerkers,
maar vergt veel tijd en middelen.
Educatie van gezondheidswerkers is belangrijk geworden in kader van wetenschappelijk onderzoek.
Idealiter streeft professioneel onderwijs ernaar om evidence-based te zijn, net zoals de klinische
praktijk.
Educatiestrategieën omvatten verschillende activiteiten gericht op het verbeteren van de individuele
competenties: kennis, attitude en vaardigheden (voorbeeld: zie box 12.1). De overdracht van kennis is
op zich vaak niet voldoende om de performantie te verbeteren. Desalniettemin is het vaak een cruciale
voorwaarde voor elke implementatie van verandering.
Passieve onderwijsmethoden (bijvoorbeeld lezingen) zijn vaak vervangen door activeringsmethoden,
meestal in kleine groepen of op online platformen (e-learning) of een combinatie van online en face-to-
face educatie (‘blended learning’).
Activerende educatieve benaderingen zijn gebaseerd op theorieën die ervan uitgaan dat volwassenen
intrinsiek gemotiveerd zijn om te leren en dat zij het leerproces zelf kunnen sturen. De meeste
volwassenen leren het meest uit problemen en uitdagingen van hun dagelijkse werk.
Individuen hebben verschillende leerstijlen: sommigen willen eerst de nieuwe praktijken begrijpen
voordat zij gaan handelen, terwijl anderen liever eerst de nieuwe praktijken ervaren. Educatie-
programma’s moeten rekening houden met deze verschillen.
Vaardigheidstrainingen (bijvoorbeeld communicatieve of chirurgische vaardigheden) zijn een centraal
onderdeel geworden van verschillende opleidingen. De behoefte aan levenslang leren en professionele
ontwikkeling komt ook tot uiting in de moderne opleidingen van geneeskunde en andere gezondheids-
zorgberoepen.
Een self-assessment van professionele performanties is een slechte methode om te gaan beoordelen.
Hierdoor zijn gestructureerde observaties in de klinische praktijk steeds meer centraal komen te staan
in de opleiding van gezondheidswerkers (zie box 12.2).
Box 12.2: feedback over de professionele performantie is een belangrijk onderdeel van de professionele
ontwikkeling van zorgaanbieders.
1
,12.2 TYPES VAN EDUCA TIONELE STRATEGIEËN
Er zijn verschillende soorten educatiestrategieën. De Cochrane Effective Practice and Organization of Care
Group (EPOC) onderscheidt volgende categorieën:
1. Educational materials:
Publicaties of schriftelijke aanbevelingen voor de klinische zorg, waaronder richtlijnen, audiovisueel
materiaal, elektronische publicaties (via internet) en educatieve computerprogramma’s. De distributie
van deze educatieve materialen kan op verschillende manieren: journals, folders, brochures, berichten
via email, sociale media en educatieve programma’s op radio, internet of televisie. Op deze manier kan
een groter publiek bereikt worden.
2. Large-scale educational meetings:
Deelname van zorgverleners aan conferenties en lezingen bijgewoond door een grote groep van
gezondheidswerkers (bijvoorbeeld een groep van meer dan 25 personen). Participatie heeft doorgaans
een passief karakter. Dit type van educatie beperkt zich tot leerkracht-georiënteerde, passieve
benadering. De focus ligt vaak op het mondeling en/of visueel presenteren van informatie. Deze
bijeenkomsten maken gebruik van lezingen of seminariemethoden en worden vaak omschreven als
cursussen, conferenties, opfrisprogramma’s of symposia. Net als bij schriftelijk educatiemateriaal, heeft
een conferentie ook het potentieel om een grote groep van individuen te bereiken.
3. Small-scale educational meetings:
Deelname van zorgverleners aan workshops, vaardigheidstrainingen, (continue) educatiegroepen,
lokale consensusgroepen, kwaliteits- of begeleidingsgroepen of peer reviewgroepen buiten de praktijk-
omgeving. Deze small-scale educational meetings kunnen verschillende functies, vormen en
doelstellingen hebben. Participatie is doorgaans actiever en in kleine groep (‘praktijkgericht leren’).
Deze kleinschalige bijeenkomsten kunnen vergelijkbaar zijn met de grootschalige bijeenkomsten, maar
deze zijn meestal gericht op de individuele behoeften en motivaties. Kwaliteitsgroepen en
begeleidingsgroepen kunnen ook gezien worden als een kleinschalige educational meeting waarbij vaak
gebruik gemaakt wordt van aanvullende strategieën, zoals feedback.
4. Outreach visits:
Contact in de praktijkomgeving van hulpverleners met een getrainde persoon die informatie, instructie
en/of ondersteuning (en soms ook feedback over de huidige praktijk) geeft. Dit type educatie omvat
individuele uitleg, instructie en ondersteuning aan een zorgverlener in de praktijk door een speciaal
opgeleide persoon. Deze benadering is bijzonder geschikt om een programma af te stemmen op de
individuele behoeften van de zorgverlener.
5. E-learning:
Dit zijn educatie-activiteiten waarbij gebruik gemaakt wordt van moderne informatie- en communicatie-
technologieën (World Wide Web). Het omvat dus educatieve programma’s die het internet of andere
informatietechnologieën gebruiken. Dit type van educatie kan verschillende componenten hebben:
instructie, uitwisseling in een virtuele klas of chatroom, zelfreflectie oefeningen, vragen met directe
feedback op de antwoorden, opgenomen video lezingen en demonstraties, vaardigheidstraining in een
virtuele omgeving (virtual reality) en educatieve computerspellen (‘serious gaming’).
6. Opinion leaders:
Dit zijn educatie-activiteiten die verzorgd worden door individuen die als invloedrijk worden beschouwd
op een specifiek klinisch domein (zie paragraaf 12.4).
Hoewel educatieve interventies op verschillende manieren kunnen worden ingedeeld, wordt de EPOC-indeling
algemeen gebruikt. Het richt zich primair op de wijze waarop onderwijs wordt gegeven in plaats van op de meer
analytische kenmerken (zoals doelstellingen van het onderwijs of beoogde factoren en processen van de
gezondheidszorg).
2
, 12.3 EFFECTIVITEIT VAN EDUCATIE
In vergelijking met de meeste andere strategieën voor implementatie van innovatie en het verbeteren van de
praktijk is er relatief veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van educatiestrategieën. Voor e-learning zijn er
minder studies aanwezig. Tabel 12.1 geeft een kleine selectie van reviews weer die de effectiviteit van
verschillende educatiestrategieën hebben onderzocht.
De effectiviteit van educatiestrategieën is gemengd, maar over het algemeen beperkt positief. De Cochrane-
reviews suggereren gemiddelde effecten van 2-10% verbetering op specifieke aspecten van professionele
performanties. Hoewel deze effecten klein zijn, kunnen deze klinische en praktisch relevant zijn. Bovendien
kunnen verbeterde kennis, vaardigheden en attitude bijdragen tot gedragsverandering. Die verbeterde kennis,
vaardigheden en attitude treden op als ook andere soorten strategieën toegepast worden. Daarnaast nemen
veel gezondheidswerkers herhaaldelijk deel aan educatieve activiteiten, waardoor de cumulatieve impact
aanzienlijk kan zijn.
EDUCATIONAL MATERIAL S
Hoewel uit eerste onderzoek bleek dat educational materials weinig effect hadden op de professionele
performantie, blijkt nu uit recenter onderzoek dat het gemiddeld een klein effect heeft. Aangezien de
kosten van educational materials doorgaans laag zijn (in vergelijking met andere types van educatie),
kan dit kleine effect alsnog relevant zijn. Desondanks is het belangrijk om te weten dat de effectiviteit
van educational materials wisselend is, en zelfs negatief kan zijn (zie box 12.3).
Educational materials zijn vaak onderdeel van een multifaceted implementatieprogramma waardoor
het effect van enkel de educational materials niet altijd vast te stellen is.
Actieve zelfstudie (bijvoorbeeld interactieve zelfstudiepakketten) is meer geneigd om de professionele
performantie te verbeteren in vergelijking met het passief lezen van materiaal (bijvoorbeeld geschreven
klinische richtlijnen).
EDUCATIONAL MEETINGS
Educational meetings hebben wisselend effect, maar gemiddeld een beperkt effect.
Small-scale educational meetings hebben meer interactieve componenten in vergelijking met de large-
scale educational meetings, waardoor deze beter afgestemd zijn op de leerbehoeften en leerstijlen van
de individuele deelnemers. Hierdoor kan het effect bij small-scale educational meetings vergroten. Box
12.5 toont aan dat large-scale educational meetings ook effectief kunnen zijn.
Studies rond interprofessionele educational meetings (bijvoorbeeld artsen met verpleegkundigen)
tonen positieve of gemengde effecten aan (zie box 12.4: voorbeeld educational meeting).
OUTREACH VISITS
De effecten van outreach visits kunnen naar verwachting sterk zijn, maar onderzoek laat een grote
heterogeniteit zien in de effectiviteit van outreach visits, met een gemiddeld effect dat niet verschilt
van de andere educatiestrategieën. Deze variabiliteit kan worden verklaard door de complexe aard van
de gewenste verandering of door de tegenwerkende externe factoren. Outreach visits kunnen dus als
strategie gekozen worden voor veranderingen die moeilijk te realiseren zijn.
Outreach visits zijn relatief duur, dus de kost moet zorgvuldig afgewogen worden met het effect.
3
