1. Inleiding
Bescherming van de rechten van de mensen kon niet meer gegarandeerd worden op nationaal niveau, nieuwe
standaarden werden ontwikkeld op internationaal niveau. Van staten wordt geëist dat ze het minimumniveau
bereiken, hoewel ze wel méér mogen doen. Er wordt op internationaal niveau toezicht gehouden (klachten bij
Europees Hof (EVRM)).
De mensenrechten worden over algemeen toegelicht, en per recht wordt uiteengezet hoe de standaarden moeten
worden gerespecteerd.
Gaan kijken naar hoe de instrumenten worden toegepast op de EU.
¬ OVSE samenwerking tussen Oost en West.
¬ Afrikaans mensenrechtensysteem: Afrikaanse Unie, heeft volwaardig mensenrechtensysteem ontwikkeld, met
toezichtsorganen, in vergelijking met VN-systeem is er een zekere originaliteit terug te vinden.
2. Internationaalrechtelijk perspectief
Mensenrechten bekeken vanuit internationaal rechtelijk perspectief.
Wisselwerking internationaal en nationaal niveau. Voornamelijk top-down.
3. Wat zijn de belangrijke elementen van mensenrechten
Welke elementen worden opgenomen in de definitie van mensenrechten?
- Fundamentele rechten die noodzakelijk zijn om een menswaardig leven te leiden
o Fundamenteel: hoger niveau, hoog in hiërarchie
o Wij: mensen
o Beschikken over rechten t.o.v. de staat
o Nodig voor menswaardig leven
o Bewaren van welbepaalde standaarden
o Beschermingsmechanismen: Onze rechten vs. de plichten van de staat/overheid; machtsmisbruik/willekeur
voorkomen, soevereiniteit van de staat beperken
o Menswaardig: dit begrip evolueert, hetgeen men aanziet als menswaardig gaat met de tijd veranderen (bv.
vandaag de dag is toegang hebben tot elektriciteit essentieel)
Meer en meer kan men spreken van een horizontale werking
¬ Als persoon eisen dat anderen (individuen, bedrijven) in hun activiteiten (in het buitenland) de mensenrechten
respecteren
¬ Ook andere entiteiten dan de staat/overheid beschikken over verplichtingen inzake mensenrechten (bv. VUB)
o Er is dus zowel een verticale als horizontale werking
¬ Definitie van mensenrechten: fundamentele rechten van, in beginsel, het individu, waarover deze beschikken en
die hen beschermen tegen willekeur en machtsmisbruik van hoofzakelijk de overheid en in mindere mate andere
actoren, met als doel het individu zich menswaardig te laten ontplooien
¬ De mensenrechten kunnen anders worden ingevuld naargelang de plaats, ruimte en tijd
¬ Men verwijst naar mensenrechten als overkoepelend concept i.p.v. grondrechten, publieke rechten, etc.
Page 1 of 60
,4. Kenmerken van de mensenrechten
4.1 Discriminatieverbod
¬ Beschikken over de rechten dankzij het ‘mens-zijn’
o Het volstaat mens te zijn om te beschikken over mensenrechten
o ‘Zonder discriminatie naar geslacht, ras, rijkdom, geloof’… omdat ze allen mens zijn
¬ Het vertrekpunt is de menselijke natuur, zonder onderscheid
¬ Dit verbod is inherent aan/een van de belangrijkste mensenrechten
¬ Verbod heeft soms bepaalde nuances
o Onderscheid kan worden gemaakt in uitzonderlijke, welomschreven en redelijke gevallen
¬ Bevat het beginsel van gelijkheid
4.2 Beschermingsmechanisme t.o.v. de staat
¬ Beschikken over deze rechten t.o.v. de overheid
¬ Het is de grens waarbinnen de overheid legitiem functioneert
o Wanneer ze de mensenrechten schendt, schendt ze het kader van het legitiem handelen
o In dit geval kunnen de mensen reageren via alle mogelijke democratische wijzen, bv. verkiezingen, opstanden,
revolutie, stakingen, …
¬ Mensen geven a.d.h.v. mensenrechten een kader aan de overheid waarbinnen ze mogen functioneren
o Het kader bestaat voornamelijk uit onthoudingsplichten
→ “Mag niet dit niet doen” bv. folteren, interveniëren in privéleven, …
→ Meeste 1ste generatie mensenrechten situeren zich in dit domein
¬ Positieve verplichtingen/maatregelen
o Vragen van de staat om iets wel te doen, bv. investeren in bepaalde zaken, vragen bepaalde maatregelen te
nemen teneinde dat het recht op leven wordt gerespecteerd
→ Wetgeving uitwerken, afspraken maken, …
o De mogelijkheden van de staat zijn sterk afhankelijk van haar financiële mogelijkheden
→ Bv. in bepaalde landen kan geen recht op onderwijs worden geleverd met toegang tot elektriciteit, en toch
bevinden deze zich in hetzelfde mensenrechtenkader als deze die dat wel kunnen
Art. 2 BUPO-verdrag (1966)
¬ Toelichting welke verplichtingen de staat opneemt
¬ Iedere staat die partij is bij dit verdrag verbindt zich de in dit verdrag erkende rechten te eerbiediging en aan ieder
dat zich op haar grondgebied bevindt deze rechten te waarborgen, zonder onderscheid (discriminatie)
¬ Eerbiedigen
○ Staat neemt zelf maatregelen om rechten niet te schenden, staat mag rechten zelf niet schenden
¬ Verzekeren
○ Staat moet maatregelen nemen zodanig dat andere de rechten niet schenden (bv. personen die zich op het
grondgebied, of onder de rechtsmacht van de staat bevinden)
→ Extraterritoriale werking: Staten kunnen verplichtingen hebben buiten hun eigen grondgebied
• Bv. wegsturen van schip met vluchtelingen in volle zee, waarna dit schip zinkt, is een schending van
hun mensenrechten
○ De staat is niet enkel verantwoordelijk voor zijn eigen handelen
¬ Is ook terug te vinden in andere verdragen
¬ Soms heeft men situaties waar de mensenrechten tijdelijk opgeschort worden, bv. in noodsituatie zoals aardbeving
kan het recht op onderwijs, het recht op leven niet (in dezelfde mate) gegarandeerd worden waardoor ze tijdelijk
terzijde kunnen worden gelaten, dit onder welbepaalde voorwaarden
○ Art. 15 EVRM voorziet wanneer de mensenrechten kunnen worden opgeschort
4.3 Horizontale verhouding van mensenrechten
¬ Staat los van de verplichting van de staat tot het verzekeren van de mensenrechten
¬ Ook andere actoren dienen de mensenrechten te respecteren
¬ Bv. mogelijke aansprakelijkheid van EU bij de export van producten buiten de EU die mogelijks schadelijk zijn
Page 2 of 60
,¬ Probleem: sommigen hebben zowel rechten als plichten
○ Is niet te vinden in Europees systeem, wel in het Afrikaans mensenrechtensysteem
→ Eenzelfde individu heeft zowel rechten als verplichtingen
• Kinderen hebben rechten t.o.v. de overheid, zowel als hun ouders, alsook plichten t.o.v. hun ouders
(voor hen zorgen wanneer ze oud zijn)
4.4 Toezichtsysteem
¬ Enkele mensenrechten kunnen enkel worden bekeken vanuit de overheid, bv. het recht op eerlijk proces
¬ Deze systemen zijn gericht tegen de overheid
¬ Kan zijn dat de overheid zelf de rechten schendt, ofwel dat ze niet voldoende onderhanden heeft genomen om te
vermijden dat anderen mensenrechten schenden
4.5 Duur van de werking van de rechten
¬ Rechten kunnen doorwerken tot na de dood, bv. recht op privacy
4.6 Universeel
¬ De rechten zijn, inherent, onvervreemdbaar en universeel
5. Bronnen van de mensenrechten
¬ De overheid, gecreëerd door het individu, geeft juridische waarde aan de rechten die het individu heeft afgestaan
¬ Het is de overheid die, via wetgeving, de juridische inhoud geeft aan de rechten, opdat het individu zich kan
beroepen op deze rechten, door te verwijzen naar rechtspraak, wetgeving, etc.
¬ Verdragen, ARB’s
¬ Staat komt tussen in internationaal recht
¬ De verschillende visies op de mensenrechten
o Juridische visie: Consensualisme: Geen recht zonder tussenkomst van de staat
→ Het is degene wie ons de mensenrechten geeft, die zelf de mensenrechten gaat schenden om haar eigen
belang te verwezenlijken (zoveel mogelijk macht bekomen)
→ Ze schendt de rechten en richt tegelijk ook de entiteiten op die toezicht houden op deze mensenrechten
• Om deze reden zijn de standaarden en het toezicht op deze standaarden soms zwak
→ Dit creëert een zeker spanningsveld
o Filosofische visie: men beschikt over de rechten zonder meer
Slechts enkele mensenrechten staan los van de wil van de staat (ius cogens)
- Natuurrecht benadering: recht gecreëerd door de staat, en andere rechten die hier nog boven staan, en
hiërarchisch dus nog belangrijker zijn dan gewone regels van internationaal recht
- Het zijn essentiële regels: verbod op rassendiscriminatie, verbod op foltering, etc.
- Men mag absoluut geen wetten creëren in strijd met deze hogere normen
6. Menselijke natuur van mensenrechten
- Oorspronkelijke benadering
o Mensenrechten zijn individuele rechten
- Recentere benadering
o Groepsrechten: omdat ze een groep vormen, beschikken ze elk over mensenrechten, bv. een individu, die
behoort tot een minderheidsgroep die over welbepaalde rechten beschikken, door het feit dat ze deel
uitmaken van de groep
o Collectieve rechten: de groep als dusdanig beschikt over het recht, niet het individu van de welbepaalde groep,
bv. zelfbeschikkingsrecht van een volk
o Mogelijks ontwikkeling rechten voor dieren?
o Link tussen milieu en mensenrechten? Recht op gezonde leefmilieu, ‘De omgeving als dusdanig heeft rechten’
bv. in Latijns-Amerika heeft de natuur rechtspersoonlijkheid, rechten
Ondanks de menselijke natuur van de mensenrechten kunnen vennootschappen beschikken over mensenrechten, bv.
inzake privacybescherming.
Page 3 of 60
, 7. Nuancering van de definitie van mensenrechten
De verschillende mensenrechtenverdragen geven geen expliciete definitie van wat mensenrechten zijn.
Redenen hiervoor:
- Mensenrechten zijn evolutief van aard
o Dit door de menselijke natuur van mensenrechten
o De doelstelling van menswaardig te kunnen leven veranderd naargelang de plaats, tijd en ruimte
o Hetgeen essentieel is qua levensomstandigheden evolueert
- De cataloog van mensen rechten breidt zich uit met de tijd, door haar evolutief karakter
Oefening voor volgende week:
UVRM, een van de eerste grote fundamentele teksten aangenomen als de standaard van 1948. Lees dit en stel de
vraag, indien de tekst vandaag was opgesteld, wat zou men hier anders formuleren, wat zou men erbij in opnemen?
Wat ontbreekt er?
UVRM 1948.pdf
Art. 22 Inzake maatschappelijke zekerheid en Art. 25 inzake recht op levensstandaard: Mogelijkheid tot toevoeging
van recht op degelijk milieu
Art. 26 inzake recht op onderwijs: Hogeschool/Universitair onderwijs ook kosteloos maken gezien men in vergelijking
met vroeger meer belang hecht aan hogere studies op de arbeidsmarkt. Toegang tot elektronische middelen
(pc/tablet) door middel van bv. waarborg verschaft/georganiseerd door de staat, indien courant gebruik bij
onderwijsinstelling.
Page 4 of 60
