Samenvatting victimologie: academiejaar 2022-2023
HOOFDSTUK 1: OORSPRONG EN CONCEPTEN
1. Geschiedenis
A. OORSPRONG
Vic;mologie:
- De wetenschappelijke studie over de omvang, de aard en oorzaken van (het criminele)
slachtofferschap, de gevolgen ervan voor de betrokken personen en de reac;es daarop door
de samenleving, meer specifiek de poli;e en de strafrechtsbedeling alsook de vrijwillige en
welzijnswerkers (WSV).
- Wordt vaak beschouwd als een subdiscipline:
• Psychiatrie, rechten, sociaal werk.
• Echter criminologen grootste invloed.
• Een essen;eel component van daderstudies binnen de criminologie en werd zo integraal
onderdeel van criminologische wetenschappen.
Léopold Szondi: genotropisme (jaren 1930).
- Theorie: wederkerige aantrekking van dezelfde/gelijkaardige recessieve genen die menselijk
gedrag beïnvloeden (ins;nct).
Ted Bundy (1946-1989): zeker 36 slachtoffers in de jaren 1970.
- Slachtofferselec;e:
• Een zaak van opportuniteit.
• Hij beweerde dat hij een slachtoffer kon herkennen door de wijze waarop ze door de
straat loopt, hoe ze haar hoofd houdt, haar lichaamshouding,…
• Onderzoek beves;gt dat slachtoffers bepaalde typische lichaamstaal hebben, zeker de
wijze waarop gewandeld wordt
• Psychopaten herkennen slachtoffer accurater
Eerste vermelding ‘vic;mologie’
- Mendelsohn, 1947: ;jdens presenta;e van een paper.
- Wordt gezien als de spirituele vader van de slachtofferbeweging.
- Ook Werthem (1949) pleit voor een “crime vic;m-centred” wetenschap.
• Vooral toespitsen op moord.
Eerste systema;sch onderzoek naar het slachtoffer van een misdrijf door von Hen;g (1941, 1948).
- “The Criminal and his Vic;m” (1948). Deel 4: “The Vic;m’s contribu;on to the genesis of the
crime”
• Kri;ek op eendimensioneel beeld binnen criminologie.
“The law considers certain results and the final moves which lead to them. Here it makes a clear-cut
dis8nc8on between the one who does and the one who suffers. Looking into the genesis of the
situa8on, in a considerable number of cases, we meet a vitcim who consents tacitly, co-operates,
conspires or provokes. The vic8m is one of the causa8ve elements” (p. 436).
1
,Aantal theore;sche studies:
- over slachtoffertypes, de rela;e tussen slachtoffer en dader en de rol die slachtoffers spelen
bij bepaalde criminaliteitsfenomenen.
Aantal empirische studies:
- Moord, verkrach;ng, diefstal, slagen en verwondingen, fraude, afpersing,…
- Mar;n Wolfgang: “vic;m precipitated criminal homicide” (1957).
• 588 moordzaken tussen 1948-1952 in Philadelphia
• 26% VP cases waarbij slachtoffer eerste was om geweld te plegen.
- Menachem Amir: “Vic;m precipitated forcible rape” (1967).
• Ac;eve ‘bijdrage’: drankje aanvaarden van een vreemde, meerijden met een vreemde.
• Passieve “bijdrage”: niet sterk genoeg reageren op seksuele toenaderingen.
• Voorbeelden: alcohol, “reputa;e”, woonplaats, ontmoe;ngsplaats,…
• GEEN excuus voor dader.
Vic;m precipita;on of vic;m-blaming?
- Vooral de in de jaren 1970 VP meer en meer gezien als vic;m-blaming
VP-onderzoek heel bijgedragen aan twee belangrijke criminologische theorieën:
- Lifestyle theorie (Hindelang et al., 1978)
- Rou;ne ac;vi;es theorie (Cohen & Felson, 1979)
Kern van deze pioniers: slachtoffers van misdrijven.
- Jaren 1950-1960
- Ook ;jdens jaren 1970-1980 door het ontstaan van professionele hulpverlening voor
slachtoffers van misdrijven.
1979: oprich;ng van de World Society of Vic;mology
B. EVOLUTIE
Geleidelijke verbreding ;jdens de jaren 1970 van de onderzoeksfocus.
- Gelijkenissen met oorlogsslachtoffers, gevangenen in kampen en bepaalde types van agressie
en discrimina;e (Nazisme, Apartheid).
- Criminologen bestuderen andere misdrijven/fenomenen: wipeboordencriminaliteit,
milieucriminaliteit,…
• Wie is hier het slachtoffer en quid percep;e?
Ook binnen de WSV discussies over het onderzoeksobject van vic;mologie.
- Verschil tussen wetenschappelijke vic;mologen en humanis;sche hulpverleners.
Tweespalt tussen vic;mologen: beperken tot slachtoffers van misdrijven of ook andere slachtoffers?
- Zie defini;e vic;mologie door World Society of Vic;mology (WSV)
- Prominent debat in de jaren 1970-1980, maar eind jaren 1990-2000 grotendeels verdwenen
(zie UN Declara;on).
UN Declara;on of Basic Principles of Jus;ce for Vic;ms of Crime and Abuse of Power (1985)
- Unaniem goedgekeurd in de Algemene Vergadering.
- Doel: minimumstandaarden waaraan staten dienen te voldoen om slachtoffers op te vangen.
2
,Was een compromis.
- Ontwikkelde landen: vic;ms of crime
- Ontwikkelingslanden: vic;ms of abuse of power moeten zelfde rechten hebben als de eerste
categorie.
- Veel meer voorzieningen voor eerste categorie dan voor tweede.
Zie:
- 11. Where public officials or other agents ac;ng in an official or quasiofficial capacity have
violated na;onal criminal laws, the vic;ms should receive res;tu;on from the State whose
officials or agents were responsible for the harm inflicted.
- 19. States should consider incorpora;ng into the na;onal law norms proscribing abuses of
power and providing remedies to vic;ms of such abuses.
1. Van “penal victimologie” naar algemene victimologie
Penal victimologie
• Slachtoffer van misdrijven staat centraal.
• Afbakening van slachtoffer.
• Bayley 1991: penal victimology
1. They have suffered a loss a some significant decrease in well-being unfairly or undeservedly
and in such a manner that they are helpless to prevent the loss and
2. The loss has an identifiable cause and
3. The legal or moral context of the loss entitles the sufferer of the loss to social concern.
Wordt interactionist victimology genoemd.
General Victimologie
- Geen beperkingen, geen exclusie van schade zoals consumentenbedrog, vervuiling,
arbeidsgerelateerde gevaren en ziektes, politiegeweld, discriminatie, armoede en oorlog
(Elias, 1986).
- Wordt ook assistance-oriented victimology genoemd.
Human Victimologie
- Akkoord met algemene victimologie, maar sluiten ongelukken, natuurrampen en “daden van
God” uit.
Pro verbreding:
- Als victimologie werkt op preventie en verbetering van leed, dan geen beperkingen op type
van leed (armoede, HIV,…)².
- Artificiële grenzen leiden tot prioriteiten: de een is erger dan de ander.
- Verbreding van de onderzoeksfocus binnen criminologie volgen.
Contra verbreding:
- Verlies van objectiviteit
• Abuse of power => ideologisch/normatief
- Te breed onderzoeksdomein
- Te politiek
• Zie onderzoek naar slachtoffers die law and order politici misbruiken (Elias 1986).
- Human victimologie: kwalitatief onderscheid?
• Quid werkgerelateerde incidenten.
- Iedereen kan zich slachtoffer voelen
3
, 2. Van micro tot macrovictimologie
- Slachtofferenquêtes worden heel populair in de jaren 1970.
• Verschuiving van individuele studies naar slachtoffers bij specifieke misdrijven naar
onderzoek naar het volume van slachtofferschap, de socio-demografische
karakteristieken van slachtoffers.
3. Van theoretische naar toegepaste victimologie
- 1975-2000
- Vroege victimologie zocht causale oorzaken van slachtofferschap en verklaringen van
slachtofferschap.
- In de jaren 1970 kritiek op VP -> er ontstaat een nieuwe focus binnen victimologie.
• Helpen en ondersteunen van slachtoffers.
• Ontstaan van een politieke beweging, te zien in de aard van het onderzoek: van
louter academisch naar humanistische beweging (politiek activisme).
C. CONCEPTEN EN DEFINITIES
Slachtoffer:
- “Vic8ms mean persons who, individually or collec8vely, have suffered harm, including physical
or mental injury, emo8onal suffering, economic loss or substan8al impairment of their
fundamental rights, through acts or omissions that are in viola8on of criminal laws, including
those proscribing abuse of power” (UN Declara;on)
• Passief, klaagcultuur, persoonlijke verantwoordelijkheid?
• “By the social construc;on of law itself, all crimes have a vic;m.”
• Misdrijven zonder slachtoffers?
Wie is “het slachtoffer”?
- Resultaat van onze eigen ‘mores’, cultuur, percep;e, persoonlijke afweging.
• Discussie: pros;tu;e = verkrach;ng?
• Consent versus Zweden, Frankrijk, UK, EU?
Vic=misa=on (vic=misa=e slachtofferschap)
= De gebeurtenis waarop of het proces waarbij iemand een slachtoffer wordt of schade wordt
berokkend aan een slachtoffer.
Vic=malisa=on
= Het proces waarin de samenleving de schadelijdende par;j de status van slachtoffer geel.
Devic=malisa=on
= Zie het debat inzake pros;tu;e.
Secundaire vic=misa=e
- De no;e dat door een inadequate of ontoereikende behandeling van slachtoffers binnen de
strafrechtsbedeling slachtoffers hun slachtofferschap een tweede keer herbeleven.
- Denk aan ongevoelige opmerkingen bij aangile bij de poli;e.
4
