Katholieke Universiteit Leuven
Tandheelkunde – Bachelor jaar 1
Cariologie
Literatuur- en hoorcollegesamenvatting
– Hoorcolleges
– Boek A: Nanci A. Ten Cate’s Oral Histology, 9th edition, 2017.
– Boek B: Fejerskov O, Nyvad B, Kidd E. Dental Caries. The Disease and its
Clinical Management, 3rd edition. Wiley Blackwell, 2015.
Inhoudsopgave:
Hoorcollege 1: Inleiding .................................................................................................................................. 2
Hoorcollege 2: Embryologie, histologie en tandontwikkeling (deel II) ............................................................. 7
Hoorcollege 3: Klinische aspecten van cariëslaesies ...................................................................................... 13
Hoorcollege 3: Pathologie van cariës (deel I) ................................................................................................. 19
Hoorcollege 4: Pathologie van cariës (deel II) ................................................................................................ 21
Hoorcollege 5: Cariëslaesie en zijn biologische determinanten ...................................................................... 26
Hoorcollege 5: De- en remineralisatie van de cariës laesie ............................................................................ 26
Hoorcollege 6: Fundamenten van cariësdiagnose.......................................................................................... 30
Hoorcollege 6: Visueel-tactiele cariësdiagnose .............................................................................................. 32
Hoorcollege 7: Visueel-tactiele diagnose van cariës (deel II) .......................................................................... 36
Hoorcollege 8: Aanvullende methodes voor cariësdiagnose .......................................................................... 41
Hoorcollege 8: Bijkomende diagnostische methodes .................................................................................... 44
Hoorcollege 9: Pulpa-dentinal complex & minimal invasive caries removal techniques ................................. 46
Hoorcollege 10: Behandeling van cariës ........................................................................................................ 49
Hoorcollege 11: Secundaire cariës ................................................................................................................. 55
1
, Week 1:
Hoorcollege 1: Inleiding
Boek A: Hoofdstuk 5 / Boek B: Hoofdstuk 1
Gezondsheidswaarde is gestegen:
Mensen letten beter op hun voedsel, sporten meer en spenderen meer tijd met hun familie. FDI zegt
dat orale gezondheid en essentieel component is van een goede gezondheid en goede orale
gezondheid een fundamenteel mensenrecht is.
> Verleden: “extension for prevention” > verkleurde groefjes met klein beetje cariës, hele
groef boren en vulling leggen, want is een plek met cariësrisico.
> Nu: “minimally invasive dentistry” > wachten met boren, preventieve maatregelen
opleggen, want boren betekend tooth death spiral
De last van orale ziekten wereldwijd:
Wereldwijd is orale ziekte de 4de duurste ziekte om te behandelen. Tandcariës treft de meeste
volwassen en 60 tot 90% van de schoolkinderen. Parodontitis is een belangrijke oorzaak van
tandverlies bij volwassen. Mondkanker is de 8ste meest voorkomende kanker en de duurste om te
behandelen. Orale infectie is gerelateerd aan vele systemische aandoeningen van prematuur
geboorte tot hart- en vaatziekten.
De esthetische rol van tanden:
Tanden spelen belangrijke rol bij ons uiterlijk, en manier van communiceren. Mensen die tanden
missen, prothese hebben kunnen slechter spreken. Maar ze gaan ook andere vermijden uit
schaamte.
The tooth death spiral:
Situatie waarbij patiënt een tand met verkleurde groefjes heeft. De patiënt heeft last van een
verkleurd groefje, geen cariës, komt door voedsel. Deze tand moet niet geboord worden, door de
verwarring zullen veel tandartsen wel boren en een vulling leggen.
Situatie waarbij patiënt amalgaan vulling verwijderd wil hebben, omdat het niet meer mooi is,
esthetische reden. Maar is niet nodig want wordt hierdoor alleen maar meer tand weggeboord, wat
verminderde tandstructuur oplevert.
> Rond de vulling kan er secundair cariës optreden, doordat de binding tussen tand en vulling
niet perfect gesloten is. Tand moet opnieuw geboord worden en nieuwe vulling moet gelegd
worden, vaak is pulpa dan ook al aangetast waardoor kanaalbehandeling noodzakelijk is.
Hierdoor wordt de tand broos, fragiel en zwak. Hierdoor moet op de tand een kroon
geplaatst worden, onder deze kroon kan zich weer cariës ontwikkelen doordat patiënt niet
gemotiveerd wordt om wat te doen tegen cariës. Uiteindelijk moet tand getrokken worden
en wordt een implantaat geplaatst.
Minimale interventie: bestaat uit vier stappen
1.) Risicofactoren identificeren: eet de patiënt tussen
maaltijden, snoept de patiënt veel etc.
2.) Herhaling van risicofactoren voorkomen: preventieve
maatregelen implementeren om risicofactoren te
verminderen
3.) Cariës diagnose en behandeling indien van toepassing:
minimale invasieve tandheelkunde, hierna een recall
4.) Controle volgens de risicofactoren van de patiënt: om te
controleren en te behandelen
2
, Week 1:
Hoorcollege 1: Tandstructuur de basiskennis
Boek A: Hoofdstuk 5 / Boek B: Hoofdstuk 1
1.1 Glazuur:
Glazuur is het meest gemineraliseerde weefsel in het lichaam, bestaande uit meer dan 96%
anorganisch materiaal (mineralen in de vorm van kristallen). Glazuur is een niet-vitale, ongevoelige
structuur en heeft geen regeneratieve eigenschappen. Het is doorlatend, ionische uitwisseling kan
optreden tussen het glazuur en de omgeving van de mondholte.
1.2 Dentine:
Volwassen dentine bestaat voor ongeveer 70% uit anorganisch
materiaal (hydroxyapatiet), 20% organisch materiaal (collageen
type I) en 10% water. Dentine is gemineraliseerd, elastisch,
avasculair weefsel dat de centrale pulpakamer omsluit. Het is
permeabel door opeengepakte tubuli die de volledige dikte van
dentine doorlopen en die cytoplasmatische verlengingen van
odontoblasten behouden. Dentine heeft intiem contact met de
pulp (dentine-pulp complex), wat zorgt voor gevoeligheid. Er is
sprake van constante vorming en dentine heeft
regeneratiecapaciteit.
1.3 Pulpa:
Ondanks onderscheidende histologische kenmerken, zijn dentine en pulpa embryologisch en
functioneel verwant en moeten samen worden beschouwd. Deze eenheid wordt geïllustreerd door
de klassieke functies van pulp.
• vormend, omdat het de dentine produceert dat de pulpa omringt.
• voedzaam, omdat het de avasculair dentine voedt.
• beschermend, omdat het zenuwen draagt die de dentine zijn gevoeligheid geven.
• herstellend, omdat het in staat is om indien nodig nieuwe dentine te produceren.
1.4 Ondersteunende weefsels:
De tand is met de kaak verbonden door een gespecialiseerd ondersteuningsapparaat dat bestaat uit
het alveolaire bot, het parodontale ligament (PDL) en het cementum, die allemaal worden
beschermd door het tandvlees. Cementum is een hard, gemineraliseerd en avasculair bindweefsel
dat de wortels van tanden bedekt. Het zorgt voor fixatie van de tand op het bot via PDL, en het heeft
ook een regeneratieve functie gerelateerd aan parodontale weefsels. Parodontaal ligament:
bindweefsel tussen de tand (cementum) en het alveolaire bot. Het werkt als schokdemper en heeft
ook een sensorische functie.
> Sommige dieren hebben geen
parodontaal ligament, het nadeel is dat
tanden sneller afbreken. Alleen is geen
probleem want dentitie wordt om de
twee weken vervangen.
> Mensen hebben maar twee dentitie, de
tweede dentitie is er om de groei van de
kaak te compenseren.
3
, 1.5 Radiografie voor cariësdiagnose:
XR-apparatuur bestaat uit een buis die straling uitzendt, dit gaat door
de tand en komt terecht op een film. Veel straling gaat geabsorbeerd
worden door het glazuur omdat het een soliede structuur is.
Radiopaak is een orgaan of weefsel dat röntgenstraling niet tot
nauwelijks doorlaat, lichtere structuur. Bij de pulpa is er geen
mineralisatie, is een zacht weefsel, weinig straling wordt
geabsorbeerd. Radiolucent is een orgaan of weefsel dat meer straling
doorlaat dan de omgeving, donkerdere structuur.
Week 1:
Hoorcollege 1: Embryologie, histologie en tandontwikkeling (deel I)
Boek A: Hoofdstuk 5 / Boek B: Hoofdstuk 1
2.1 Tandontwikkeling: embryonale fase
Tanden ontstaan uit zowel ectoderm als mesoderm. Na ongeveer 37 dagen van intra-uteriene
ontwikkeling, vormt zich een ononderbroken band van odontogeen epitheel rond de boven- en
onderkaak (pharyngeale of orale epitheel). Tijdens de morfogenese (tijdens deze fase krijgt de tand
zijn vorm) worden verschillende histologische fasen waargenomen: knop, kap en bel. Op een later
moment van de bel-fase beginnen de cellen te differentiëren en gaan ze glazuur en dentine
produceren (differentiatie fase). Mineralisatie van deze harde weefsels begint ook in deze fase.
Verschillende signaalmoleculen induceren deze histologische modificaties. Na de vorming van de
kroon beginnen de wortels zich te ontwikkelen en duwt de tand richting het tandvlees totdat deze
volledig is doorgebroken
2.2 Ontwikkeling van de blijvende tand:
De tanden van het melk- en blijvende gebit worden op dezelfde manier gevormd, maar op
verschillende tijdstippen. Het gehele melkgebit wordt gestart tussen 6 en 8 weken embryonale
ontwikkeling; het opeenvolgende blijvende gebit (van incisieven tem premolaren) wordt gestart
tussen week 20 in utero en 10 maanden na de geboorte; en de blijvende molaren tussen week 20
utero (eerste kies) en 5 jaar (derde kies). Afwijkingen in dit ontwikkelingspatroon resulteren in
ontbrekende tanden of de vorming van extra tanden.
4
