Samenvatting
Samenvatting Essential Psychotherapies
- Instelling
- Universiteit Gent (UGent)
Samenvatting Essential Psychotherapies 3th edition Psychologische modellen van hulpverlening
[Meer zien]Voorbeeld 8 van de 100 pagina's
Voorbeeld 8 van de 100 pagina's
In winkelwagenGekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
4 beoordelingen
Door: nathalie_feyaerts • 1 jaar geleden
Door: sophievdb • 4 jaar geleden
Door: claeselke • 5 jaar geleden
Door: larabrh • 6 jaar geleden
Voorbeeld van de inhoud
Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882Hoofdstuk 1: Hedendaagse problemen in
psychotherapie: theorie, praktijk en onderzoek: een
referentiekader voor vergelijkende studie (p. 3)
1.1. Inleiding (p. 3)
Essentiële psychotherapieën:
• Niet: de populaire tijdelijke therapieën
• Wel: de therapieën die de conceptuele en klinische kern vormen van psychotherapeutische
training, praktijk en onderzoek. Er zijn hierbij twee categorieën:
o Gefundeerde en historisch erkende therapieën
Bijvoorbeeld:
Freudiaanse psychoanalyses, existentieel-menselijke therapieën, person-centered en
experimentele modellen, gedrags- en groepstherapie
o Recente therapieën met blijvende kracht die een sterke invloed uitoefenen op theorie,
praktijk en onderzoek
Bijvoorbeeld:
Relationele, cognitieve, familiale, koppel, korte en integratieve therapieën en een
functioneel-contextuele benadering van gedragstherapie
Alhoewel er honderden verschillende “psychotherapieën” zijn, kunnen we ze in een twaalftal types
onderverdelen omdat ze vaak afgeleiden zijn van bestaande therapieën. Deze zullen we in de diverse
hoofdstukken bespreken.
Drie opmerkingen bij de inhoud van het boek
• Wij gaan uit van een interactie tussen theorie, praktijk en onderzoek die onze kennis bevat van
empirisch ondersteunde behandelingen en technieken, maar ook van die aspecten van de
psychotherapeutische relatie die een effect hebben op de slaagkans van de therapie.
• Ondanks de waarde die wij hechten aan het zoeken naar overkoepelende principes, die niet
vasthangen aan één therapie, zijn wij wel van mening dat het belangrijk is een relatief
onderscheid te maken tussen verschillende psychotherapeutische benaderingen/scholen.
Feldman zegt hierbij duidelijk dat men de kern, sterktes en zwaktes van diverse therapieën dient
te kennen, alvorens men overgaat op integratie van diverse technieken.
• De voorkeur voor een bepaalde therapie is zeer persoonlijk en hangt af van persoonlijkheid
therapeut (Gurman)
1.2 De evolutie van psychotherapie en van de essentiële
psychotherapieën (p. 4)
Er zijn een aantal belangrijke veranderingen in de psychotherapie sinds 1995:
8
,Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
• Gestalt therapie1 en transactionele analyse (analyse van het uitschrijven van levensverloop en
daarop onbewust terugkeren tijdens het leven) hebben wel invloed gehad op de huidige
modellen, maar zijn nu minder prominent aanwezig.
• Er is een sterke groei geweest van gedrags- en cognitieve therapie.
Bijvoorbeeld: Mindfulness, meditatie... Dit wordt ook wel als de “third wave” van
gedragstherapie gezien.
• De postmoderne benaderingen hebben niet echt een diepe indruk nagelaten op de algemene
praktijk van de individuele psychotherapie, maar meer op koppel- en familiegeoriënteerde
therapie. Een aantal kenmerken van het sociaal geconstructioneerde filosofische standpunt van
deze benaderingen zijn:
o Nadruk op het construeren van de realiteit in plaats van het te zien als een objectieve
entiteit
o Relativeren van de expertrol van de therapeut
o Cliënten niet bekijken in termen van hun pathologie
o Minder relevantie toekennen aan traditionele diagnose
o De rol van sociale en culturele context benadrukken in het begrijpen van het lijden van
de mensen
De diverse therapieën verschillen op diverse dimensies.
Bijvoorbeeld: hun epistemologische blik (introspectief (= zelfreflectie) of extraspectief
(= wat buiten jezelf is), hun realiteitsbegrip, blik op het leven...
1.3 Een referentiekader voor de vergelijking van
psychotherapieën (p. 5)
Wij hebben de auteurs bepaalde richtlijnen opgelegd voor het voorstellen van hun model van therapie.
Op deze manier wordt het makkelijker voor de student om deze met elkaar te vergelijken. Hieronder
sommen we de opeenvolgende componenten op die in elk hoofdstuk zullen terugkomen.
• Historische achtergrond
• Persoonlijkheidsconcept
• Psychologische gezondheid en pathologie
• Proces van klinische assessment
• Praktijk van de therapie
• Therapeutische relatie
• Curatieve factoren
• Toepasbaarheid en ethische overwegingen
• Onderzoek evidentie
• Casus illustratie
• Huidige en toekomstige trends
In puntje 1.4 tot en met 1.14 van dit eerste inleidende hoofdstuk geven wij iets meer uitleg over deze
diverse componenten (om de richtlijnen per component te kennen zie kaders in hoofdstuk 1).
1
Gezien gestalttherapie werkt vanuit de ervaring (awareness), hoort het bij de groep van experiëntiële therapie. De
Gestalttherapie werd in de jaren 1940 ontwikkeld door de psychiater Fritz Perls en zijn vrouw, Laura Perls. Samen
ontwikkelden zij de beginselen van de Gestalttherapie.
9
,Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
1.4 Historische achtergrond (p. 6)
Definitie psychotherapie
Het informationele en intentionele gebruik van technieken (+relatiefactoren) afgeleid van erkende
psychologische principes, begrepen en uitgevoerd door gekwalificeerde personen met ervaring met de
bedoeling individuen te assisteren in het veranderen van karakteristieken zoals gevoelens, waarden,
attitudes en gedragingen die door de therapeut als onaangepast worden beschouwd (rekening houden
met het perspectief van de cliënt). Het is een proces en niet gewoon een ervaring die leidt tot de
gewenste resultaten. Dus psychotherapie staat niet gelijk aan ouders die een nieuwe opvoeding
hanteren voor hun kinderen.
Deze definitie geeft aan dat de ontwikkeling van een historische achtergrond noodzakelijk is om een
impliciete kijk op de wereld te begrijpen. Het is ook interessant om te begrijpen waarom bepaalde
methoden in bepaalde periodes opkomen. De intellectuele, economische en politieke context waarin
benaderingen ontstaan, geven vaak betekenisvolle aanwijzingen over de sociale, wetenschappelijk en
filosofische waarden die klinische confrontaties schetsen.
Bijvoorbeeld
Tot voor kort werden alle dominante modellen afgeleid van drie visies: psychoanalyse,
humanisme en behaviorisme. De laatste jaren echter hebben twee nieuwe krachten de
psychotherapie beïnvloed: systeem-georiënteerde methodes houden meer en meer rekening
met de context en integratieve en korte therapeutische methodes zorgen voor meer effectiviteit
en efficiëntie.
1.5 Het persoonlijkheidsconcept (p. 8)
Opmerking
Alle benaderingen willen een aspect van de persoonlijkheid of problematisch gedrag veranderen/
verbeteren, maar niet alle therapieën bevatten een persoonlijkheidsconcept en niet alle theorieën van
persoonlijkheid bevatten een veranderingstheorie.
Bijvoorbeeld 1
Het vijf-factoren model van de persoonlijkheid bevat vijf dimensies (neuroticisme2, extraversie,
openheid tot ervaring, conscientieusheid3 en altruïsme4), maar hieraan is geen component van
verandering gekoppeld.
Bijvoorbeeld 2
De gedragstherapie, die het gedrag van mensen bestudeert, is niet gekoppeld aan een
persoonlijkheidstherapie.
Kenmerken van het persoonlijkheidsconcept
Persoonlijkheid is niet zomaar een verzameling van individuele karakteristieken of onsamenhangende
gedragingen, maar is…
2
Neuroticisme is een tendens tot emotionele instabiliteit of stabiliteit, die met bepaalde tests kan worden gemeten, vaak
een zelfrapportage vragenlijst. Neuroticisme wordt gewoonlijk begrepen als een schaal, niet als een absolute toestand. In de
populatie zullen de scores de normale (of Gauss) curve benaderen.
3
de mate waarin iemand zich georganiseerd en doelgericht gedraagt
4
de mate waarin iemand het belang van anderen boven zijn eigen belang stelt
10
,Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
1. Gestructureerd, georganiseerd en geïntegreerd (1). Deze constructie veronderstelt een graad
van consistentie en stabiliteit in personaliteitsfunctionering.
2. Gedragingen kunnen uiteraard variëren naargelang de situatie. Dit is te wijten aan het feit dat
gedrag een functie is van de interactie tussen persoonlijkheid en situationele factoren (2).
3. De persoonlijkheid ontwikkelt door de ervaringen in kindertijd en tijdens adolescentie. Het
wordt beïnvloed door biologische en sociale invloeden (3).
Er zijn theorieën waarbij persoonlijkheidstheorie en veranderingsfactoren aan elkaar gekoppeld zijn.
Bijvoorbeeld
De psychoanalyse benadrukt de onbewuste aspecten van het menselijk functioneren door de
interactie tussen het id, het ego en het superego(persoonlijkheidsfactoren). Een verandering kan
mogelijk gemaakt worden door deze zaken te bestuderen en in evenwicht te brengen.
1.6 Psychologische gezondheid en pathologie (p. 9)
Er kan veel mislopen in de ontwikkeling van persoonlijkheid door biologische en psychosociale factoren.
Zo kan er ongewenst gedrag ontstaan door de interactie tussen een bepaalde persoonlijkheid en een
bepaalde situatie.
Alhoewel sommige theorieën geen taal/labels gebruiken die mensen als afwijkend beschouwen, praten
ze toch over wat aan de oorzaak ligt van het afwijkende gedrag. Dus alhoewel sommige theorieën de
gezondheid niet beoordelen op basis van externe criteria, zullen ze wel wijzen op de gevolgen van
gedrag in termen van het welzijn van de persoon.
Psychologische “ziektes” kan men moeilijk categoriseren/begrenzen. De DSM (Diagnostic and Statistical
Manual of Mental Disorders) hebben getracht een duidelijk overzicht te maken, maar dit is niet evident.
Een therapie kan zijn esthetische en morele waarden blootleggen, door de manier waarop men mentale
gezondheid en pscyhologisch welzijn conceptualiseert.
Bijvoorbeeld:
Een psychoanalist zal het ideaal van de genitale persoonlijkheid blootleggen, de humanist de
zelf-geactualiseerde persoon en de cognitieve gedragstherapie de objectieve
probleemoplossende mens.
Dit alles maakt duidelijk dat de persoonlijkheidstheorie, pathologie en doelen van de therapie niet
neutraal zijn, maar ingebed worden in een structuur die bepaalt wat het meest belangrijk is om te weten
en te veranderen in een individu (of groep). Ookal zijn er dus benaderingen die beweren dat ze neutraal
zijn in wat gezond en ongezond gedrag is, moeten deze bevestigen dat sommige cliënten meer streven
dan anderen.
Manieren om persoonlijkheid en pathologie te begeleiden, zijn dus gelinkt aan de onderliggende
theorie. Het kan bijvoorbeeld zijn dat vragen naar dromen, meer oplevert dan het stellen van directe
vragen om de persoonlijkheid te doorgronden. Dit linken zullen we in de rest van de hoofdstukken
telkens moeten doen.
11
,Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
1.7 Proces van klinische assessment (= evaluatie) (p. 10)
Kern
De praktische zaak van een goede theorie (ideeën in verband met de ontwikkeling van persoonlijkheid
en psychologisch disfunctioneren inbegrepen) wordt duidelijk als de therapeut probeert om zicht te
krijgen op het stabiliteitsprobleem (het blijven bestaan van de problemen) en het
veranderingsprobleem (hoe kunnen problemen wijzigen).
Zoals in de definitie van psychotherapie al is aangehaald, dient de therapeut actie te ondernemen om
begrip te krijgen van de aard en de parameters van de problemen, symptomen... die zich voordoen.
Men is vooral geïnteresseerd in de stappen die de patiënt of zijn omgeving hebben genomen om hun
problemen op te lossen. Daarom zal de therapeut rekening houden met de culturele context waarin
problemen zich kunnen voordoen. Deze spelen een belangrijke rol in de definitie en strategie van het
probleem.
De klinische assessment hangt af van de benadering die de therapeut volgt, maar bevat steeds een face-
to-face klinisch interview. De meerderheid van de therapeuten benadrukt een direct contact tussen
therapeut en patiënt, maar anderen geven ook aandacht aan conversaties met familie of
gestructureerde interviews.
Een gestandaardiseerde psychiatrische diagnose krijgt in de ene benadering meer aandacht dan in de
andere. De meeste psychotherapeuten volgen de traditionele diagnosevorming van de DSM. Dit vooral
omdat ze zo onder andere financiële hulp kunnen krijgen. Deze gestandaardiseerde diagnoses kunnen
een bruikbare oriëntatie geven in het algemeen, maar elke methode heeft toch ook een eigen,
verfijndere manier ontwikkelt om het probleem van elke patiënt beter te begrijpen.
Sommige nieuwe benaderingen willen niet labelen en geven aan dat het niet zo strikt is in de
werkelijkheid. Immers deze labels werden gevormd op basis van wat de Westerse wereld al of niet als
afwijkend beschouwt. Voor deze types van therapeuten zijn het niet de diagnoses, maar de problemen
waarmee mensen geconfronteerd worden, die het belangrijkst zijn.
De voornaamste dimensie waarop klinische assessments verschillen is de intra versus interpersoonlijke
dimensie. De ene heeft het over wat er binnenin het individu omgaat, de ander over de sociale
interactie. Uiteraard is een combinatie van beiden te verkiezen boven een of-of situatie.
1.8 De praktijk van de therapie (p. 12)
Psychotherapie is niet alleen een wetenschappelijk en waardevol actieplan, maar maakt ook onderdeel
uit van de omringende cultuur. Het is een bron van onze gewoontes en wereldvisies en toont dus ook
dat hij belangrijk is buiten de interacties tussen cliënt en therapeut. Het is dus niet enkel een klinisch,
wetenschappelijke bron van informatie, maar is ook in de praktijk van alledag van belang.
Bijvoorbeeld:
Mensen kunnen verwijzen naar complexen, geconditioneerde responsen, verwaarlozing,
onderdrukte herinneringen.... Hiermee toont men aan dat psychotherapie gebruikt wordt om zin
te geven aan hun leven en hun geloofssysteem te vormen.
Psychotherapie en de context beïnvloeden elkaar wederzijds. Tegenwoordig zijn er twee culturele
fenomenen die de praktijk van psychotherapie beïnvloeden, namelijk het gezondheidssysteem en de
medicalisering.
12
,Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
Het gezondheidssysteem wou de kosten zo laag mogelijk houden. In antwoord hierop ontstonden er in
de psychotherapie meer en meer korte therapieën die doelgericht en probleemoplossend waren. Dit
is een voorbeeld van hoe een economische verandering de praktijk doet veranderen en omgekeerd
(versterking).
Opmerking:
Het is niet omdat men zich meer richt op korte therapieën, dat de lange als slecht worden
beschouwd en dus niet meer worden ingevoerd. Zo is het dat in Duitsland de overheid
psychoanalyse (een lange therapie) onder sociale verzekering/zorg plaatst.
De moderne psychotherapie (op het eind van de 20ste eeuw) startte met fysici zoals Freud, die uiteraard
de nadruk legden op medicatie als oplossing. Voor sommige mentale stoornissen zoals depressie,
bipolaire stoornis, schizofrenie ... kende dit een groot succes en zo kwam het dat een aantal psychologen
trachtten het privilege te verkrijgen om voorschriften uit te schrijven. Ook de producenten van
medicijnen hebben bijgedragen aan de medicalisering van de maatschappij. Doch is gebleken dat om
voor een effectieve onder controle houding/oplossing van de stoornis te dienen, dit dient gecombineerd
te worden met therapie (farmacotherapie in combinatie met psychotherapie). Bij depressie
bijvoorbeeld is 3/4e een placebo-effect. Ook andere meta-analyses (een overkoepelende studie van
diverse kwantitatieve studies) geven aan dat korte cognitieve, of gedragstherapieën het even goed
kunnen doen dan medicatie, en dat zonder bijwerkingen.
1.9 De therapeutische relatie en het standpunt van de
therapeut (p. 15)
Recent gaat er veel aandacht naar het zoeken naar empirisch ondersteunde behandelingen (zie notities
les 1). Dit is belangrijk voor beleidsvorming, maar men focust te veel op de technieken en te weinig op
andere zaken, zoals de therapeutische relatie.
- Echter, de relatiekenmerken zijn vaak belangrijker voor het resultaat dan de kenmerken van de
gebruikte techniek.
- De ene therapeut past daarom beter bij de ene benadering dan bij de andere. Wil hij veel
controle, of laat hij een actieve rol over aan de cliënt?
- Een therapeut kiest niet voor een bepaalde techniek omwille van hun wetenschappelijke status,
maar worden meer beïnvloed door hun eigen klinische ervaring, persoonlijke waarden, filosofie
en levenservaringen.
- De technieken kunnen de relatie ‘therapeut-patiënt’ veranderen. Immers elke techniek hoort
bij een bepaalde theorie, maar ze kunnen ook geëxporteerd worden naar een ander
referentiekader. Dit noemt men assimilatieve integratie. De technieken verliezen hun
effectiviteit niet als ze geëxporteerd worden, maar hen introduceren is ook al een vorm van
communicatie met de patiënt. En het antwoord van de patiënt hierop moet steeds in rekening
gebracht worden.
13
,Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
1.10 Curatieve factoren of
veranderingsmechanismen/genezingsfactoren (p. 16)
Kern
De huidige discussie in het onderzoek van psychotherapie draait rond de vraag of verandering
voornamelijk wordt veroorzaakt door specifieke ingrediënten van de therapie (modernisme) of door
algemene factoren die in alle therapieën aanwezig zijn.
Specifieke factoren
Bijvoorbeeld:
Biofeedback, interpretatie, empathische respons... worden door de therapeut gebruikt met als
doel de situatie van de cliënt positief te beïnvloeden. Deze specifieke-ingrediënt-benadering
komt overeen met het medische model (één soort medicatie lost één probleem op), maar in
plaats van medicatie, gebruikt men een psychologische techniek. Op deze manier creëert men
een psychologisch equivalent van een biologisch of fysisch effect. Voorstanders hiervan zijn
vooral de EST-beweging (empirisch ondersteunde technieken). In deze specifieke-ingrediënt-
benadering is de motivering van de voorstanders dat het ethisch deplicht is patiënten te
informeren in de aanwezigheid van behandelingen.
Algemene factoren
In plaats van het opzoeken van verschillen tussen therapieën, zal deze beweging de
gemeenschappelijkheden bestuderen.
In deze algemene-factoren-benadering heeft Wampold een contextueel model gevormd. Hij
geeft hierin aan dat het doel van specifieke ingrediënten het vormen is van een coherente
behandeling waarin de therapeut zelf gelooft, wat een overtuigende motivering brengt voor de
cliënten. Met andere woorden, hij vindt dat deze specifieke ingrediënten niet onafhankelijk van
de context kunnen bestudeerd worden. Daarom praat hij over een algemene-factoren-model die
rekening houdt met de context (in zijn boek The Great Pyschotherapy Debate).
Uit onderzoek is gebleken dat vier factoren bijdragen tot therapeutische effectiviteit:
- Cliënt-factoren:
Positieve motivatie, verwachting tot verandering...
- Therapeut-factoren:
Empathisch vermogen, mogelijkheid om een goede band op te bouwen...
- Strategisch proces:
Feedback, cliënten confronteren met het probleem...
- Gestructureerde kenmerken van de behandeling:
Aanwezigheid van een coherent theoretisch framework voor interventies...
14
, Psychologische modellen van hulpverlening 2016-2017 5552888882
1.11 Toepasbaarheid en ethische overwegingen (p. 18)
Om de toepasbaarheid te bekijken, doet men best onderzoek naar behandelingsefficiëntie (bepaalt
door gerandomiseerde klinische processen) en behandelingseffectiviteit (studies in praktische settings).
We kunnen de toepasbaarheid niet zomaar bepalen door verklaringen van individuele patiënten.
Psychotherapie is immers complexer dan dat. Nieuwe therapieën maken zelden alleen bescheiden en
matige claims van effectiviteit, maar ook waarschuwingslabels voor die consumenten waarvoor de
therapie niet helpt of zelfs gevaarlijk kan zijn, of suggereren dat alternatieve benaderingen meer
geschikt zijn onder bepaalde omstandigheden.
Er is een rechtlijnig verband tussen het aantal methoden en de ethische complexiteit. Uiteraard zijn er
ook een aantal algemene ethische kwesties, waarmee elke therapeut rekening moet houden:
vertrouwen, respect voor persoonlijke grenzen in verband met seksueel contact en relaties... De nieuwe
therapieën (zoals koppel- of familietherapie) dienen ook rekening te houden met het afwegen van de
belangen van de cliënten ten opzichte van elkaar en andere zaken.
Ook de ethische kwesties in verband met cultuur zijn belangrijk. De therapeut moet immers rekening
houden met ras, etniciteit, sociale klasse, geslacht, geaardheid, religie... en moet zijn activiteiten hieraan
aanpassen. Multiculturalisme en feminisme hebben dan ook een grote invloed gehad op de
psychotherapie. Vele boeken en rapporten over het belang van aandacht voor de cultuur in therapieën
zijn verschenen. Naast cultuur, krijgt ook spiritualiteit en religie meer aandacht in therapie. Denk maar
aan de uitgave Psychology of Religion and Spirituality van de American Psychological Association.
1.12 Onderzoeksevidentie (p. 20)
1.12.1 Psychotherapeutisch proces en onderzoek naar de resultaten (p. 21)
- Meta-analyse: ‘Werkt de therapie?’
In dit onderzoek vergelijkt men de efficiëntie van een therapie met een controlegroep, een
andere therapie of met andere behandelingsmogelijkheden zoals medicatie. Uit dit onderzoek
zijn twee belangrijke bevindingen gekomen:
o Een psychotherapie is meer effectief dan niet behandeld worden. Vier van de vijf
mensen zullen beter worden aan de hand van de therapie.
o Diverse psychotherapieën verschillen niet veel in effectiviteit.
- Proces-onderzoek: ‘Wat houdt de therapie in?’
Men kijkt hier bijvoorbeeld naar de oorsprong van de technieken die gehanteerd worden. Een
onderdeel van dit onderzoek is het process-to-outcome onderzoek, dat nagaat hoe therapie
werkt, aan de hand van het koppelen van procesvariabelen met verandering.
1.12.2 Evidence-based practice: de wetenschap en praktijk van psychotherapie (p.
21)
De psychotherapeuten geven kritiek op de onderzoekers dat ze de complexe realiteit van het geven van
therapie niet kennen en de onderzoekers geven kritiek op de psychotherapeuten dat ze praktijken
aangaan met een gebrek aan empirische rechtvaardiging. In beiden schuilt jammer genoeg waarheid.
15
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper 5552888882. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 53340 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen