MIGRATIE, INTEGRATIE EN DIVERSITEIT
Overzicht colleges.
Les 1: Introductie les - afspraken & kernbegrippen
Les 2: Diversiteit en racisme
Les 3: Migratie, vluchtelingen en klimaat (zelfstudie)
Les 4: Integratie en nationalisme
Les 5: Vrije meningsuiting & godsdienst (zelfstudie)
Les 6: Dekolonisatie
Les 7: België als migratieland
Evaluatie.
Schriftelijk examen: 3 open vragen (gesloten boekexamen) op computer. Casus bespreken,
definities daarbij integreren.
Te kennen:
• Alles wat in de colleges wordt behandeld (live of lesopname) alsook de bijhorende
powerpoint presentaties
• Aanvullende secundaire literatuur zoals wordt aangegeven door de docenten
LES 1. KERNBEGRIPPEN VAN DE CURSUS
A. Migratie van mensen
Definitie
Algemene definitie: “(tijdelijke) verplaatsing van de ene plaats naar de andere door mensen”
Plaats? Kan veel betekenen zoals (1) Binnenlandse migratie (bv. platteland stad)
(2) Buitenlandse migratie (van de ene staat naar een andere, i.e. over staatsgrenzen
heen)
Migratie is van alle tijden, maar in dit vakken kijken we naar het recente verleden (ruwweg
vanaf de 19de eeuw) tot vandaag.
The UN Migration Agency (International Organization for Migration) defines a migrant as any
person who is moving or has moved across an international border or within a State away
from his/her habitual place of residence, regardless of
(1) the person’s legal status;
(2) whether the movement is voluntary or involuntary;
(3) what the causes for the movement are;
(4) or what the length of the stay is.
1
,! Migratie als parapluterm (erg breed), maar let wel: ‘2de generatie migranten’ (‘3de
generatie migranten’, etc.) vallen in principe buiten deze definitie (omdat ze zelf het proces
niet hebben beleefd)
(1) Ongeacht ‘legale status’
Legale migratie: migratie die niet in strijd is met de juridische kaders op internationale orde
of in de context van de natie bestaat
Vb 1. ‘geautoriseerde migratie’: EXPAT = hoogopgeleide migranten.
Veel discussie hier rond omdat het te maken heeft met het brengen en concentreren
van rijkdom
Vb 2. Erasmus: tijdelijke migratie
Vb 3. Gastarbeiders: wijst om een zeers specifiek statuut. Zullen we later uitgebreider
bespreken. Zeer geconcentreerd binnen een specifiek gebied, ie. waar er een tekort
was aan arbeiders. Tijdelijke migratie, seizoensgebonden.
Illegale migratie: is strijd met juridische kaders. ‘Ongeautoriseerde migratie’. Migratie blijft
niet per se illegaal, mogelijkheid op asielaanvraag: wordt die goedgekeurd ben je niet meer
illegaal, wordt het afgekeurd moet je terug naar (meestal) lang van herkomst
(2) Vrijwillig of onvrijwillig
De bovenvermelde voorbeelden zijn allemaal vormen van vrijwillige migratie; de ene
duidelijker dan de andere. Zo zouden we kunnen argumenteren dat een gastarbeider door
slechte economische mogelijkheden in eigen land, zich gedwongen voelde om te emigreren.
Toch is het op papier (officieel) een vrijwillige migratie.
Andere casussen zijn duidelijk onvrijwillig zoals:
Vb 1. Trans-Atlantische handel in slaafgemaakte personen (16de-19de eeuw).
Gepushed door arbeidsterkort in de kolonies. Men gaat opzoek naar
arbeidskrachten elders.
Vb 2. USSR onder Jozef Stalin.
Organiseerde onder meer massadeportaties van Koreanen, Tsjetsjenen, maar
ook koelakken (relatief welvarende boeren en landbezitters die als ‘vijanden’
van het communisme werden beschouwd). Verplichte verplaatsing.
Vb 3. Holocaust.
Grootschalige deportaties (voornamelijk, maar niet alleen Joden)
Heel ingrijpende vormen van gedrongen mingratie waarvan we vandaag nog steeds de
gevolgen ervan kennen.
Maar bij migratie kan ook indirecte dwang spelen: (=/ dictators enz)
=> Droogte, hongersnood, oorlog, overstromingen, aardbevingen ...
! Belangrijke recentere categorie: ’climate refugees’ (klimaatvluchtelingen)
2
,(3) Ongeacht oorzaak
- Arbeidsmigratie: werk-gedreven. Voorbeelden: gastarbeiders, seizoenarbeiders maar ook
‘expats’
- Asielzoekers: vluchtelingen tgv oorlog, discriminatie (op grond van ras, geloof, seksuele
oriëntatie, politieke overtuiging,...), klimaat, ...
Doorgaans zijn deze migranten dus erg afhankelijk van juridische procedures
(erkende vluchtelingen krijgen asiel, niet-erkende vluchtelingen worden uitgewezen)
! Uitzondering: momenteel krijgen vluchtelingen uit Oekraïne in ons land automatisch
asiel (tot 3 jaar)
Intermezzo. Asielrecht
Pas grondiger geregeld na WO2 (na gebrek aan reactie in jaren 1930 en ‘40 op de
Jodenvervolging) via internationale verdragen.
Context.
WOII als gamechanger:
1) Nood aan een krachtige reactie op de totale ontsporing van nationalisme, racisme en
internationaal conflict. Tijdens de naoorlogse periode geloofde men enorm in een
vorm van internationale samenwerking.
2) Tijdens de oorlog weinig verplichtingen van natiestaten om de joodse vluchtelingen
op te vangen, scholing, job, huizing te voorzien…; men wilde dit in de toekomst
voorkomen.
3) Na overwinning nog veel chaos, veel ‘misplaced persons’ = oorlogsvluchtelingen
zonder papieren die nog niet gesetteld waren.
Om dit allemaal te regelen is men aan internationale verklaren gaan werken waarbij de
rechten van vluchtelingen moesten gewaarborgd worden
- Verenigde Naties: ‘verklaring’ van de Universele Rechten van de Mens (1948) =>
Morele autoriteit
- Raad van Europa: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de
Fundamentele Vrijheden (EVRM)
- VN-vluchtelingenverdrag van 1951 (= ‘de Conventie van Genève’) oorspronkelijk
specifiek bedoeld voor aanpak kwestie ‘displaced persons’ ten gevolge van de oorlog
in Europa. Nadien universelere toepassing.
Internationale verdragen regelen veel, maar de afzonderlijke natiestaten hebben doorgaans
het laatste woord (kunnen zelf kiezen of ze verdragen ratificeren of niet). Wereld blijft
verdeeld in begrensde natiestaten met eigen rechtstelsels en jurisprudentie. Dat merken we
ook als we internationaal willen reizen.
Reizen en toerisme is gebonden aan juridische overeenkomsten. Europeanen hebben
het gemakkelijk en kunnen met ID binnen de EU reizen maar als je buiten deze
grenzen gaat heb je een passpoort nodig. Een passpoort is een zeer specifiek
instrument, zo heeft niet elke paspoort niet dezelfde recht op verplaatsing (DU
meeste en Afghanistan minste).
3
, (4) Ongeacht duur
Tijdelijk (vb. seizoenarbeider, expats,...) versus permanent.
Niet altijd voorzienbaar: bijvoorbeeld de zogenaamde ‘Gastarbeiders’ in België die
uiteindelijk hier zijn gebleven.
Definitie van The UN Migration Agency toegepast op Vlaanderen/België
19de eeuw: vele Vlamingen = zelf migrant vanwege hongersnoden, armoede & werkloosheid.
Bestemmingen o.a.:
• Wallonië (mijn- en industriebekkens)
• Noord-Frankrijk (idem)
• Verenigde Staten (een nieuw bestaan in de ‘Nieuwe Wereld’)
• Kolonies: Santo-Tomas in Guatemala (ca. 1844-54) => Vlamingen zonder job of
status, gestuurd met fake beloftes om lokale armoede op te lossen
Migreren kon toen zonder veel restricties of procedures. Geen paspoorten, veel minder (en
minder gecontroleerde) grenzen. Dit had te maken met een dominantie liberale ideologie
van de elites (burgerij). Als mensen zich vrij kunnen verplaatsen, dan zullen ze zich vrij kunne
verplaatsen naar daar waar werk is, dan zullen de arbeidskosten zo laag moeilijk zijn want
dat is de concurrentie hoog. Het vrij verkeer van mensen houdt de lonen laag.
Kapitaal en mensen laissez-faire. Vrij verkeer van mensen goedkope arbeidskrachten!
Eerste Wereldoorlog (1914-1918): 1 miljoen Belgische vluchtelingen naar het (toen neutrale)
Nederland (100.000 bleven tot 1918 daar). Ook 100.000en naar Frankrijk en Engeland.
=> niet zo warme welkom want hoe blijer mensen daar zijn, hoe langer ze zullen
willen blijven
Pas na WO2: België vooral immigratieland
• ‘Gastarbeiders’ (Polen, Italië, Spanje, Marokko, Turkije,...)
• Uit de voormalige kolonie Congo (terug naar de kolonies)
• Brussel als Europese hoofdstad (euroambtenaren, NGO’s, lobbyisten,...)
• Sinds 1989: Oost-Europa + rest van de wereld (hyperdiversiteit, vooral in de grote
steden)
Migratiecrisis?
Europese vluchtelingencrisis
Sinds 2013: sterke toename van migranten voornamelijk uit Afrika en het Midden-Oosten via
Middellandse Zee naar Europa (ongeautoriseerd), voornaamste (maar niet enige) oorzaak:
burgerloog in Syrië (meer dan 4 miljoen vluchtelingen).
4
