Algemene Psychologie
Academiejaar 2020-
2021
Dagonderwijs
Luna Vannieuwkerke
,Inhoudstafel
1. Kennis maken met de psychologie ............................................................................................ 5
1.2. Definitie van de psychologie ............................................................................................. 5
1.3. De geschiedenis van de psychologie................................................................................. 5
1.3.1. De verre voor geschiedenis. ....................................................................................... 6
1.3.2. De meer directe voorgeschiedenis ........................................................................... 6
1.3.3. De psychologie als wetenschap van het bewustzijn ............................................... 8
1.3.3. De behavioristische revolutie .................................................................................... 9
1.3.4. Nieuwe klemtonen in Europa .................................................................................... 10
1.3.5. Amerika en de herontdekking van het innerlijke.................................................. 12
1.3.6. Hedendaagse stromingen in de psychologie........................................................... 13
2. Het zenuwstelsel: de hardware van het psychisch functioneren .................................... 15
3. De waarneming: constructie van een aangepast wereldbeeld........................................... 16
3.1. Het waarnemingsproces in vogelvlucht .......................................................................... 16
3.1.1. De lange weg van de prikkel tot waarneming ......................................................... 17
3.1.2. Drie psychologische activiteiten ............................................................................. 18
3.2. Waarnemen is selecteren................................................................................................ 19
3.2.1. De verschillende zintuigen ....................................................................................... 19
3.2.2. Het waarneembare spectrum .................................................................................. 20
3.2.3. De minimumintensiteit van de prikkels .................................................................. 20
3.2.4. De differentiële gevoeligheid ................................................................................. 21
3.2.5. De selectieve aandacht ............................................................................................ 21
3.3. Waarnemen is structureren ........................................................................................... 22
3.3.1. Figuur achtergrond.................................................................................................... 22
3.3.2. Structureringsfactoren ........................................................................................... 23
3.3.3. Herkennen van Gestalten ......................................................................................... 26
3.3.4. Waarnemingsconstanties ......................................................................................... 27
3.3.5. Waarnemingsillusies.................................................................................................. 29
3.3.6. Culturele verschillen in het structureringsproces............................................... 31
1
, 3.4. Waarnemen is interpreteren .......................................................................................... 32
3.4.1. De rol van de vroegere ervaringen .......................................................................... 33
3.4.2. De dynamisch-affectieve ingesteldheid ................................................................ 33
3.4.3. Invloed vanuit de bredere situatie ........................................................................ 34
4. Het geheugen: persoonlijke reconstructie van het verleden ........................................... 36
4.1. De vele betekenissen van het woord ‘geheugen’ .......................................................... 36
4.1.1. Automatische en bewuste nawerking van geheugeninhouden .............................. 37
4.1.2. Verschillen in tijdsduur en capaciteit .................................................................... 38
4.2. De inprenting .................................................................................................................... 42
4.2.1. Structurering van het materiaal ............................................................................. 43
4.2.2. Passende cues of ophaalwijzen ............................................................................... 45
4.3. Latentieperiode ................................................................................................................ 47
4.3.1. Beschrijving van het vergeetproces ....................................................................... 47
4.3.2. Waardoor vergeten we? ........................................................................................... 49
4.3.3. Vergeten als probleem en als pluspunt .................................................................. 51
4.4. De reproductie ................................................................................................................. 52
4.4.1. Het oproepen van herinneringen ............................................................................. 52
4.4.2. Geheugenvorming (paramnesie).............................................................................. 53
5. Leerprocessen: de automatische nawerking van vroegere ervaringen ............................ 55
5.1. Soorten leerprocessen......................................................................................................... 55
5.2. Klassieke conditionering .................................................................................................. 57
5.2.1. Het eigenlijke conditioneringsproces ..................................................................... 57
5.2.2. Bijkomende processen .............................................................................................. 59
5.2.3. Een cognitieve interpretatie van de Klassieke conditionering ........................... 63
5.2.4. Toepassingen van klassieke conditionering ........................................................... 64
5.3. Operante conditionering ................................................................................................. 66
5.3.1. Leren door gissen en missen .................................................................................... 67
5.3.2. Een cognitieve interpretatie van operant leren ................................................... 69
5.3.3. Operante conditioneringsmechanismen ................................................................. 73
5.3.4. Toepassingen van operante conditionering ........................................................... 78
5.4. Modeling............................................................................................................................. 83
5.5. Priming ............................................................................................................................... 84
2
,6. Denken en intelligentie: het inzichtelijk oplossen van problemen ................................... 86
6.1. De bouwstenen van het denken....................................................................................... 87
6.2. Het denken in actie .......................................................................................................... 87
6.3. Valstrikken bij het denken ............................................................................................. 87
6.3.1. Tendentieuze input .................................................................................................... 87
6.3.2. Inschattingsfouten ................................................................................................... 88
6.3.3. Subjectieve invloeden .............................................................................................. 89
6.4. Het intelligentieonderzoek ............................................................................................. 89
6.4.1. Een korte historiek ................................................................................................... 89
6.4.2. Intelligentie: een moeilijk te vatten begrip ......................................................... 89
6.4.3. Berekeningswijze van de testuitslag...................................................................... 90
6.4.4. Structuur van de intelligentie ................................................................................. 95
6.4.5. Andere soorten intelligentie ................................................................................... 97
7. Motivatie: de innerlijke sturing van het gedrag ................................................................ 101
7.1. Precisering van de vraagstelling .................................................................................... 101
7.1.1. De complexiteit van de menselijke motivatie ....................................................... 101
7.1.2. Hoe psychologen daarmee omgaan ........................................................................ 102
7.2. Algemene motivatietheorieën ...................................................................................... 103
7.2.1. De psychodynamische theorie van Freud ............................................................. 104
7.2.2. De neobehavioristische theorie van Hull ............................................................. 108
7.2.3. De humanistische behoeftetheorie van Maslow.................................................. 110
7.2.4. De zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan ...................................................... 112
7.3. Omzetting van behoeften in correcte motieven ........................................................ 115
7.4. Specifieke motivatiemodellen ....................................................................................... 115
8. Emoties: affectieve reacties die kleur geven aan onze ervaringen ............................... 116
8.1. De plaats van emoties in het gedrag............................................................................. 116
8.1.1. Emoties, gevoelens en stemmingen ......................................................................... 116
8.1.2. Op het snijpunt van cognitie en motivatie ............................................................ 116
8.2. Autonome lichaamsveranderingen bij emoties............................................................ 117
8.2.1. De belangrijkste lichaamsveranderingen .............................................................. 117
8.2.2. Biologisch nut van de autonome lichaamsveranderingen .................................... 121
8.2.3. Stress en stresshantering..................................................................................... 122
3
, 8.3. De psychologische aspecten van emoties ................................................................... 125
8.3.1. Het belevingsaspect van emoties .......................................................................... 126
8.3.2. Expressie van emoties ............................................................................................ 127
8.4. Theorieën over emoties ................................................................................................. 131
9. persoonlijkheid: je unieke combinatie van trekken .......................................................... 132
9.1. Situering en definitie ..................................................................................................... 133
9.1.1. Het hypothetisch construct persoonlijkheid ....................................................... 133
9.1.2. De kern van de definitie ......................................................................................... 133
9.1.3. Enkele aanverwante begrippen .............................................................................. 134
9.2. Historische evolutie van de persoonlijkheidstheorieën ........................................... 135
9.2.1. De klassieke persoonlijkheidstheorieën .............................................................. 136
9.2.2. De constructieleer .................................................................................................. 139
9.2.3. De huidige visie op persoonlijkheidsleer ............................................................. 142
9.3. Biologische en neurologische inzichten ....................................................................... 147
9.3.1. Aangeboren of aangeleerd? ................................................................................... 147
9.3.2. tweelingenstudies.................................................................................................... 149
9.3.3. Neuropsychologische achtergrond ....................................................................... 150
4
,Algemene Psychologie
1. Kennis maken met de
psychologie
Psychologie is een gedragswetenschap, ze bestudeert in wezen elk gedrag dat mensen (of
dieren) kunnen stellen.
Psychologie: “de leer van de geest” → ‘Psyché’: Grieks voor ‘geest’
Functieleer: de studie van de menselijke functies (denken, waarnemen, geheugen,
motivatie, emoties, fantaseren,…)
1.2. Definitie van de psychologie
Algemene psychologie: bestuderen van algemene processen en niet van de afwijkende, het
is de wetenschappelijke studie van het gedrag en de mentale activiteiten van de individu.
De specifieke invalshoek van de psychologie is dat ze het gedrag bestudeert op het niveau
van het individu. Daarbij staan de factoren binnen de persoon zelf of in zijn onmiddellijke
omgeving centraal.
Biologen: gaan opzoek naar bepaalde lichaamsprocessen die het gedrag kunnen verklaren.
Sociologen: verwijzen naar maatschappelijke invloeden.
Geesteswetenschappen: de literatuur- en de cultuurstudie, voor hen was het vooral
belangrijk om te begrijpen hoe het denken, voelen en handelen van de mens in elkaar zit.
Natuurwetenschappelijke aanpak: zij hoopten via experimenten en objectieve metingen,
tot een eenduidige verklaringen te komen van het waarom van bepaalde gedragingen.
1.3. De geschiedenis van de psychologie
1879 → het jaar waarin Wilhelm Wundt het eerste psychologisch laboratorium oprichtte
in Leipzig.
5
,1.3.1. De verre voor geschiedenis.
Psychologie is zo oud als de mens zelf.
De opkomst van de filosofie betekende een hele vooruitgang in het zoeken naar kennis en
inzicht.
3 bekendste filosofen van in die tijd (het Oude Griekenland):
Socrates Plato Aristotel
es
Nieuw was vooral de expliciete manier waarop ze zich met allerlei vragen inlieten en de
systematiek die ze aanbrachten in hun inzichten.
1.3.2. De meer directe voorgeschiedenis
Ontwikkeling in de filosofie
2 stromingen zijn van bijzondere betekenis geweest, omdat ze het belang onderstreepten
van één van de pijlers van de moderne wetenschap.
➢ Rationalisme (René Descartes): de waarde van het logisch denken, Ratio.
➢ Empirisme (John Locke): het grote belang benadrukt van de zintuigelijke
waarneming, Empirie.
René Descartes (rationalist): vertrekkend van een methodische twijfel, de rede is de
enigste manier om tot kennis te komen.
Het bestaan van het denkende subject → congito ergo sum = ik denk, dus ik ben.
6
,Uit het rationalisme vloeide het dualisme voort.
Descartes maakte een scherp onderscheid tussen ‘res cogitans’ = het
denkende vermogen of de geest, en het ‘res extensa’ = alles wat
uitgebreidheid vertoont, wat ruimte inneemt, de materie.
Alleen de materie kon volgens hem onderzocht worden, de geest
daarentegen leent zich niet tot wetenschappelijke onderzoek. Hij vond
het bovendien totaal overbodig om de geest eerst via de omweg van de
zintuigelijke waarnemingen te onderzoeken, aangezien hij beter
rechtstreeks, via het denken zelf, bestudeerd kon worden.
John Locke (empirist): geloofde dat de mens ter wereld kwam als een
‘tabula rasa’, een onbeschreven blad. Het menselijke bewustzijn is bij de
geboorte als een lege ruimte, die pas later gaandeweg gevuld wordt met
de vele indrukken die we opdoen via de zintuigen. Er zijn geen
aangeboren ideeën, in tegenstelling tot Descartes die vond dat mensen
geboren werden met aangeboren ideeën.
In tegenstelling tot de ziel, is het bewustzijn immers wel toegankelijk voor observatie.
John Stuart Mill (een latere empirist) stelde dat men zich moet baseren
op vaststellingen die ook door andere gecontroleerd kunnen worden, en
bovendien moeten alle beweringen experimenteel getoetst kunnen
worden.
Francis Bacon, John Locke & John Stuart Mill → empiristen
René Descartes → rationalist
Impulsen vanuit de natuurwetenschap
Succesvolle opgang van de natuurwetenschappen had een dubbele impact op het ontstaan
van de psychologie:
➢ Eerste gevolg: filosofen begonnen zich vragen te stellen over hoe kennis tot stand
komt en in hoeverre die betrouwbaar is.
7
, ➢ Tweede gevolg: de wetenschappers botsten, door hun ontdekkingen, soms zelf ook
op vragen waar men vroeger nooit bij stil had gestaan en die totaal buiten hun eigen
wetenschapsdomein vielen.
Er ontstond ook een nieuw onderzoeksgebied, namelijk de psychofysica. (o.a. de Wet van
Weber)
➢ Nieuwe ontdekkingen = nieuwe vragen.
1.3.3. De psychologie als wetenschap van het
bewustzijn
Wundt en het structuralisme
Wilhelm Wundt: vader van de wetenschappelijke psychologie, de eerste
die zich met reden ‘Psycholoog’ kon noemen.
In 1879 richtte hij een laboratorium op voor experimentele psychologie
in Leipzig.
Vooral de studie van de waarneming.
Nieuw was vooral de introductie van de experimentele methode. In plaats
van de te onderzoeken fenomenen op hun beloop te laten en ze te bestuderen zoals ze
zich spontaan aandienen, vond hij het beter ze zelf uit te lokken, om op die manier in meer
gecontroleerde omstandigheden te kunnen onderzoeken.
Edward Titchener (leerling van Wundt): probeerde om de Europese
psychologie in Amerika ingang te doen vinden. Het hoofddoel van de
experimentele psychologie was volgens hem de structuur van de geest te
analyseren. Een methode die hij daarbij graag gebruikte was de
‘introspectie’ → letterlijk: naar binnen kijken.
In Europa duidde men de nieuwe wetenschap, vanwege haar experimentele
aanpak en haar onderzoeksobject, meestal aan met de term
‘experimentele bewustzijnspsychologie’. In Amerika sprak men
naderhand, wegens de nadruk die Titchener legde op het analyseren van de structuur van
het bewustzijn, over het ‘Structuralisme’.
Het functionalisme
M’n wou wel de methoden, maar beslist niet de inhoud van de structuralistische
bewustzijnspsychologie overnemen. In plaats van de structuur van het bewustzijn te
8
, onderzoeken, richtte men de blik liever op de werking of de functie ervan → de wijze
waarop individuen te werk gaan om zich aan te passen aan nieuwe situaties.
Zo ontstond het functionalistische bewustzijnspsychologie, het tegenovergestelde van
het structuralistische bewustzijnspsychologie.
De klinische term ‘bewustzijn’ werd vervangen door het meer dynamische mental
activities.
De functionalisten gingen bij de studie van mentale activiteiten ongeveer op dezelfde
manier te werk als de structuralisten → via experimenten en introspectie.
Naderhand ging men die introspectiegegevens (vaak het resultaat van retrospectie)
steeds meer aanvullen met externe observaties van het gedrag.
De volgende stap was het inschakelen van dierenproeven.
Voor de functionalisten bleven die dierenproeven slechts een middel om iets meer te
vernemen over wat er zich in de geest van de mensen afspeelt wanneer die met een
probleem geconfronteerd worden.
1.3.3. De behavioristische revolutie
In Rusland was er al een heel nieuwe beweging op gang gekomen, de reflexologie, rond het
werk van Ivan Pavlov, de ontdekker van het conditioneringsproces.
John Broadus Watson: Stichter van het Amerikaanse behaviorisme.
Watson stelde, wil zij een objectieve, experimentele tak van de
natuurwetenschappen worden, dan moet zij iedere verwijzing naar niet-
waarneembare mentale activiteiten resoluut afwijzen en enkel het
uitwendig waarneembare gedrag bestuderen. Alle innerlijke processen
dienen volledig buiten beschouwing gelaten te worden, niet alleen als
onderzoeksobject, maar ook in de theorievorming.
Volgens Watson hebben ze immers geen enkele reële impact op het feitelijke
gedragsverloop. Alleen wat mensen en dieren doen, hun uiterlijke waarneembare
responsen (R), op de actueel inwerkende stimuli (S) zijn van betekenis.
In de geconditioneerde reflex van Pavlov vond hij de sleutel voor zijn nieuwe psychologie.
Alle gedragingen kun je volgens hem uiteindelijk herleiden tot reeksen aaneengeschakelde
S-R-verbindingen.
Empirisme: ‘je kan alleen zeker zijn van datgene wat je kan zien’. Het enige wat je kan
zien van de menselijke psyché is het gedrag → het enige waar je zeker van kan zijn is het
gedrag, het behavior → is dus geen bewustzijnspsychologie.
9
