18/20 behaald met deze zeer goede en uitgebreide samenvatting!! Het bevat alle powerpoints, afbeeldingen, notities uit de les en het volledige handboek. Dit is allemaal mooi verwerkt tot één geheel.
1. Pscyhologie: een palet vol theorieën .................................................................................................................. 6
Wat is psychologie?............................................................................................................................................. 6
Het studieonderwerp of object van de psychologie ....................................................................................... 6
Een poging tot definiëring ............................................................................................................................... 6
Typeren van een wetenschap adhv drie factoren ........................................................................................... 7
Theorieën ............................................................................................................................................................ 7
Functies van theorieën .................................................................................................................................... 7
Kenmerken van psychologische stromingen ....................................................................................................... 8
Geschiedenis van theoretische stromingen .................................................................................................... 8
Evidence based of nadruk op effectiviteit ....................................................................................................... 9
Mensbeelden bij theoretische stromingen ..................................................................................................... 9
Indelingen van theoretische stromingen .......................................................................................................... 10
Drie niveaus van mensbeelden in de psychologie ........................................................................................ 10
Hoe gebruik je mensbeelden en theorieën? ................................................................................................. 12
Algemene systeemtheorie (AST) ....................................................................................................................... 12
Vijf uitgangspunten van AST ......................................................................................................................... 13
De AST kenmerkt zich door dynamisch denken ............................................................................................ 14
Werken met AST ........................................................................................................................................... 14
Biopsychosociaal model .................................................................................................................................... 15
BPS-model (George L. Engel, 1977) ............................................................................................................... 15
BPS-model: uitgangspunten (den Boer, 2003) .............................................................................................. 16
Emergente eigenschappen ............................................................................................................................ 16
BPS-model: zenuwstelsel als afzonderlijk niveau?! ...................................................................................... 16
Aanvulling.......................................................................................................................................................... 16
Medische versus klinische psychodiagnostiek .................................................................................................. 17
3. Behaviorisme ..................................................................................................................................................... 18
Typering ............................................................................................................................................................ 18
Basisuitgangspunten ..................................................................................................................................... 18
Geschiedenis – een korte inleiding en grondleggers .................................................................................... 18
Mensbeeld .................................................................................................................................................... 20
Indeling – mensbeeld .................................................................................................................................... 21
Indeling BPS ................................................................................................................................................... 21
Leerprocessen – verschillen in complexiteit ..................................................................................................... 22
1
, Habituatie en sensitisatie .............................................................................................................................. 22
KLassiek conditioneren ................................................................................................................................. 22
Operante conditionering ............................................................................................................................... 24
Model-leren .................................................................................................................................................. 28
Nieuwe ontwikkelingen in de leerpsychologie.................................................................................................. 29
De cognitieve interpretatie – gevolgen ......................................................................................................... 29
Extra: vermijdingsleren en aangeleerde hulpeloosheid ................................................................................ 29
Toepassingen van leerpsychologie in hulpverlening en opvoeding .............................................................. 30
Kanttekeningen ................................................................................................................................................. 31
4. Humanistische psychologie ............................................................................................................................... 32
Typering van de humanistische psychologie en Rogers .................................................................................... 32
Uitgangspunten ............................................................................................................................................. 32
Geschiedenis ................................................................................................................................................. 33
Geschiedenis humanistische psychologie: motivatietheorie van Maslow .................................................... 34
Geschiedenis humanistische psychologie: een frisse wind ........................................................................... 34
Geschiedenis humanistische psychologie: Carl Rogers ................................................................................. 35
Geschiedenis humanistische psychologie: Carl Rogers: jaren 60 en daarna ................................................. 36
Geschiedenis humanistische psychologie: culturele en maatschappelijke omstandigheden bij de
theorievorming ............................................................................................................................................. 36
Geschiedenis humanistische psychologie: schoolvorming ........................................................................... 37
Mensbeeld in humanistische psychologie .................................................................................................... 37
INdeling van de humanistische psychologie ................................................................................................. 38
THeorie van Rogers ........................................................................................................................................... 38
ROgers: persoonlijkheidstheorie ................................................................................................................... 38
Rogers: drie grondhoudingen ....................................................................................................................... 40
De benadering van Gendlin ........................................................................................................................... 42
Nieuwe ontwikkelingen: uitwaaiering en positieve psychologie ...................................................................... 42
Rogeriaanse hulpverlening ............................................................................................................................ 42
Procesgerichte gesprekstechniek .................................................................................................................. 43
Positieve psychologie .................................................................................................................................... 44
Psychische stoornissen...................................................................................................................................... 45
Toepassingen in hulpverlening en opvoeding ................................................................................................... 45
Gordonmethode............................................................................................................................................ 45
Gentle teaching ............................................................................................................................................. 46
Validation-methode ...................................................................................................................................... 47
Motiverende gespreksvoering ...................................................................................................................... 47
Kanttekeningen ................................................................................................................................................. 48
2
,5. Cognitieve psychologie...................................................................................................................................... 49
Typering ............................................................................................................................................................ 49
Uitgangspunten cognitieve psychologie ....................................................................................................... 49
Geschiedenis cognitieve psychologie ............................................................................................................ 49
Mensbeeld in cognitieve psychologie ........................................................................................................... 51
Indeling van cognitieve psychologie ............................................................................................................. 52
Cognitief functioneren: theorieën over cognitie............................................................................................... 52
Waarneming en cognitieve schema’s ........................................................................................................... 53
Geheugen: het klassieke onderzoek ............................................................................................................. 54
Cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget ................................................................................................. 56
Persoonlijkheid .............................................................................................................................................. 57
Nieuwe ontwikkelingen ..................................................................................................................................... 58
Nieuwe ontwikkelingen: sociaal constructivisme ......................................................................................... 58
Nieuwe ontwikkelingen: mindfulness ........................................................................................................... 59
Verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................................. 59
Het depressiemodel van Beck ....................................................................................................................... 59
Verklaren van psychsiche stoornissen .......................................................................................................... 60
Praktische toepassingen van de cognitieve psychologie in hulpverlening en opvoeding ................................. 60
Geven van voorlichting: psycho-educatie ..................................................................................................... 60
Cognitieve psychotherapie ............................................................................................................................ 60
Cognitieve psychotherapie ............................................................................................................................ 61
Cognitieve psychotherapie: RET .................................................................................................................... 61
Cognitieve psychotherapie: RET .................................................................................................................... 62
Cognitieve prothesen .................................................................................................................................... 63
Kanttekeningen ................................................................................................................................................. 64
Het lichamelijk aspect ................................................................................................................................... 64
Hoofdstuk 6: Systeemtheorie ............................................................................................................................... 64
Typering ............................................................................................................................................................ 64
Basisuitgangspunten ..................................................................................................................................... 64
Geschiedenis van de systeemtheorie ............................................................................................................ 65
Geschiedenis van de systeemtheorie ............................................................................................................ 66
Geschiedenis van de gezinstherapie ............................................................................................................. 66
Mensbeeld in de systeemtheorie .................................................................................................................. 67
Indeling van de systeemtheorie .................................................................................................................... 67
Theorieën uit de systeemtheorie ...................................................................................................................... 67
De strategische stroming in de gezinstherapie ............................................................................................. 67
Systeemtheorie bij strategische stroming (opsomming uitgangspunten) .................................................... 68
3
, De ecologische systeemtheorie .................................................................................................................... 69
Nieuwe ontwikkelingen na de strategische stroming ....................................................................................... 70
De onderkant van het gezin .......................................................................................................................... 71
De bovenkant van het gezin .......................................................................................................................... 71
Nieuwe stromingen als reactie op de kritiek ................................................................................................ 72
Verklaren van psychische stromingen – strategische stroming ........................................................................ 72
Voorbeeld schizofrenie in de strategische stroming ..................................................................................... 72
Verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................................. 72
Praktische toepassingen van de systeemtheorie in hulpverlening en opvoeding ............................................ 73
Hulpverleningsstrategieën en technieken uit de strategische stroming ...................................................... 73
Expressed emotions-concept ........................................................................................................................ 73
Psycho-educatie ............................................................................................................................................ 73
Multisystemische hulpverlening: drie hulpverleningsvormen uit de jeugdhulpverlening............................ 74
Kanttekeningen ................................................................................................................................................. 74
Samenvatting – tot slot ..................................................................................................................................... 74
Hoofdstuk 8: biologische psychologie ................................................................................................................... 75
Uitgangspunten ................................................................................................................................................. 75
Geschiedenis ..................................................................................................................................................... 75
Ontwikkeling neurowetenschappen dankzij de technologische vooruitgang .................................................. 76
Mensbeeld ........................................................................................................................................................ 76
Indeling.............................................................................................................................................................. 77
Biologische theorieën: erfelijkheid en hersenen .............................................................................................. 77
Erfelijkheid .................................................................................................................................................... 77
Hersenen - Het geheel en bouwstenen......................................................................................................... 79
Hersenen – informatieoverdracht................................................................................................................. 83
Hersenen – de architectuur van de hersenen ............................................................................................... 84
Hersenen – de hersenontwikkeling en factoren die de rijping beïnvloeden ................................................ 88
Hersenen – plasticiteit .................................................................................................................................. 89
Hersenen – plasticiteit + aanmaak nieuwe cellen ......................................................................................... 89
Hersenen - Linker- en rechterhersenhelft / hemisfeer ................................................................................. 90
Verklaren van psychische stoornissen .............................................................................................................. 90
Praktische toepassingen medicatie ................................................................................................................... 91
psychofarmaca .............................................................................................................................................. 91
Placebo-effect: rol van overdracht................................................................................................................ 92
Psychofarmaca en DSM-5-TR ........................................................................................................................ 92
Overige toepassingen .................................................................................................................................... 92
Kanttekeningen ................................................................................................................................................. 93
4
,Hoofdstuk 2: Psychoanalyse ................................................................................................................................. 94
Waarom is psychoanalyse belangrijk voor sociaal werk? ................................................................................. 94
Sigmund Freud .................................................................................................................................................. 94
Jacques Lacan .................................................................................................................................................... 94
Kliniek van de hysterie: van hypnose naar vrije associatie ............................................................................... 95
Kliniek onder overdracht: analytische kuur ...................................................................................................... 95
Het symptoom................................................................................................................................................... 95
De grondregel van de vrije associatie ............................................................................................................... 95
Vrije associatie wordt het aangrijpingspunt voor de weerstand ...................................................................... 96
Gespreksvoering binnen sociaal werk ............................................................................................................... 96
De overdracht als drijvende kracht van de kuur en als middel van de weerstand (weerstandsfenomenen in de
overdracht)........................................................................................................................................................ 97
Overdracht en tegenoverdracht ....................................................................................................................... 97
Overdracht .................................................................................................................................................... 97
Tegenoverdracht ........................................................................................................................................... 97
Overdracht: het verlangen van de analyticus en het “sujet supposé savoir” ............................................... 98
Sociaal werk ...................................................................................................................................................... 98
Lacan: “Gardez-vous de comprendre” .............................................................................................................. 98
Gespreksvoering binnen sociaal werk: begrijp niet al te vlug!.......................................................................... 99
De overdracht als plaats waar de behandeling kan plaatsvinden: relevantie voor sociaal werk...................... 99
Typering van de psychoanalyse....................................................................................................................... 100
Basisuitgangspunten ................................................................................................................................... 100
Geschiedenis van de psychoanalyse ........................................................................................................... 101
Indeling van de psychoanalyse .................................................................................................................... 101
OVerdracht en tegenoverdracht ................................................................................................................. 102
5
,1. PSCYHOLOGIE: EEN PALET VOL THEORIEËN
WAT IS PSYCHOLOGIE?
HET STUDIEONDERWERP OF OBJECT VAN DE PSYCHOLOGIE
Onenigheid over de definitie
Het studieonderwerp van een wetenschap wordt het object genoemd
Geen eenduidigheid over het object / studieonderwerp:
• Extern: tussen de psychologie en andere (mens)wetenschappen
→ De psychologie kent van oudsher veel raakvlakken met andere mens- en sociale wetenschappen
• Intern: verschillende theoretische stromingen binnen de psychologie + de daarmee samenhangende
methode waarmee kennis wordt verworven
→ Veel meningsverschillen tussen psychologen
Rivaliserende beschrijvingen en verklaringen over eenzelfde onderwerp
Makkelijk is het als het object al in de naam van de wetenschap besloten ligt (bv: kunstgeschiedenis, wiskunde
en scheikunde → bestuderen van chemische processen)
→ Moeilijker bij wetenschappen die de mens bestuderen (mens- of sociale wetenschappen)
Psychologie is extern niet goed afgebakend van andere wetenschappen → bijna alle psychologische
onderwerpen worden ook in andere wetenschappen bestudeerd
→ Leidt tot rivaliserende beschrijvingen en verklaringen
VOORBEELD: VERSCHILLENDE WETENSCHAPPELIJKE VRAGEN OVER ADHD
De psycholoog:
• Wat ervaart een kind dat gediagnosticeerd is met ADHD?
→ De persoonsspecifieke persoonlijke beleving van de klachten
De arts:
• Welk tekort of teveel aan neurotransmitters veroorzaakt ADHD?
• Welke medicijnen werken?
De socioloog:
• Is er sprake van een toename van ADHD in vergelijking tot 50 jaar geleden?
• Zo ja, hoe is dat te verklaren vanuit veranderingen in de maatschappij?
EEN POGING TOT DEFINIËRING
“Psychologie is een wetenschap waarbij zowel het gedrag van mensen wordt bestudeerd als de gevoelens en
gedachten die mensen hebben bij het ervaren van hun gedrag en de omstandigheden waarin dat plaatsvindt
(Rigter, 2004, p. 23).”
6
,Eén van de meest recente stromingen in de psychologie is de biologische psychologie, waarbij er gekeken
wordt er naar de biologische bepaaldheid.
Psychologie: beschrijving en verklaring van het object op individueel niveau
Sociologie: groepsverbanden
→ Sociale psychologie: psychologie die zich bezighoudt met groepen
Biologische of medische wetenschappen: biologische bepaaldheid van gedrag
TYPEREN VAN EEN WETENSCHAP ADHV DRIE FACTOREN
1. De soorten vragen en problemen (het object)
2. De methoden en theorieën
a. Dynamisch spel tussen twee factoren
b. Gevolg: grenzen tussen wetenschappen liggen niet vast
3. Het maatschappelijk draagvlak van een wetenschap
a. Af te leiden uit de weerklank die een wetenschap vindt in de maatschappij
b. Maatschappelijke betekenis van een wetenschap is af te leiden uit hoe sterk persoonlijke
theorieën gekleurd worden door wetenschappelijke kennis
c. Westerse wereld = gepsychologiseerde wereld (ibidem)
→ De manier waarop de burger maatschappelijke verschijnselen ervaart wordt mede bepaald
door psychologische theorieën
d. Maatschappelijk draagvlak ligt niet per definitie vast
→ “Het zijn niet de patiënten die ziek zijn, het is de maatschappij die ziek is”
THEORIEËN
Psychologie wordt een veelkoppig monster genoemd (ze kent vele gezichten)
Theorieën = referentiekaders
• Bieden interpretaties waarmee verschijnselen bekeken en verhelderd worden
• Grote verscheidenheid
o Specifieke onderwerpen (bv: jaloezie bij pubers)
• Verschillende theorieën
o Eenzelfde verschijnsel wordt verschillend beschreven en verklaard
→ Bv: anorexia nervosa wordt zowel verklaard vanuit het functioneren van het gezin,
traumatische ervaringen, karaktertrekken, invloed van maatschappelijke schoonheidsideaal
en erfelijke aanleg
FUNCTIES VAN THEORIEËN
1. Systematiseren of ordenen
• Afgeleid van het Griekse theoria (= beschouwing)
• Ordenende functie op niveau van beschrijving: eerste stap is een systematische weergave van wat er
wordt waargenomen
• Wetenschappelijke kennisverwerving verloopt volgens expliciete regels:
o Duidelijk en controleerbaar
o Herhaalbaar of repliceerbaar
7
, → Herhaalbaar: als bepaald experiment bepaalde uitkomst heeft, moet die in een nieuwe
experiment dezelfde uitkomst hebben
• Bij systematiserende functie is waarschuwing op zijn plaats
→ Menselijke waarneming wordt gekleurd door behoeften, emoties en kennis
• Wetenschappelijke waarneming is theoriegeladen (= hun referentiekader bepaalt wat ze zien, waar ze
de nadruk op leggen en wat ze verwaarlozen)
2. Verklaren en voorspellen van gedrag
• Bv: gehoorzaamheidsexperiment: de resultaten kunnen verklaard worden door aan te geven dat ze in
specifieke omstandigheden bereikt worden → gehoorzame persoon moet bv extreem afhankelijk zijn
van de opdrachtgever → op grond daarvan kan voorspeld worden dat in een experiment waarin de
proefpersonen minder afhankelijk zijn, zij ook minder gehoorzaam zullen zijn
3. Heuristische functie
• Een theorie is nooit af, zij levert weer nieuwe ideeën op
KENMERKEN VAN PSYCHOLOGISCHE STROMINGEN
• Een stroming heeft een geschiedenis
• Een stroming heeft een mensbeeld (drie verschillende mensbeelden)
GESCHIEDENIS VAN THEORETISCHE STROMINGEN
HISTORISCHE ONTWIKKELING
Om geschiedenis van theoretische stromingen te verduidelijken, wordt vergelijking gemaakt met geschiedenis
van (Nederlandse) politieke partijen
• Theoretische stromingen hebben hun wortels in oude filosofische tradities en nieuwe
maatschappelijke ontwikkelingen
• Filosofische tradities zijn te herleiden tot de “oude Grieken”
• 1889: Eerste Internationale Congres voor de Psychologie in Parijs
• Opvatting Europa: er moet eerst een theorie zijn, daarna praktische toepassingen
• Opvatting VS: kennis moet dienstbaar zijn voor concrete maatschappelijke doelstellingen
• Ontstaan van meerdere stromingen
→ Bestonden uit groepen wetenschappers met eigen, specifieke vraagstellingen en
onderzoeksmethoden
→ Binnen de stromingen ontstond schoolvorming
CULTUURHISTORISCHE BEPAALDHEID
Altijd invloed van cultuur en tijdstip van ontstaan
OP ELKAAR REAGEREN
Stromingen reageerden op elkaar
Het behaviorisme verwaarloosde de cognitieve eigenschappen van mensen
→ Ontstaan van nieuwe stroming waar dit aspect bestudeerd wordt: cognitieve psychologie
8
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lukavandenbunder. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,99. Je zit daarna nergens aan vast.
