Inleiding in de criminologie
Inleiding
- Sellin criminologie is een ‘bastard science’
- Goethals Ze heeft geen eigen materieel en formeel onderwerp multidisciplinaire aanpak,
integrale discipline (allesomvattend)
- Tom Daems Criminologen bekijken de wereld vanuit verschillende hoekpunten en zijn daardoor
goed geplaatst om te nuanceren, om te kaderen, om in te voelen, om bruggen te bouwen.
- Anthony Bottoms criminologie richt zicht op het waarborgen van orde, bescherming, veiligheid,
vertrouwen en de voorwaarden voor samenwerking
- rechtsmoralist Duff De meeste activiteiten die we als crimineel labelen, zijn zo gedefinieerd
omdat ze door de maatschappij als schadelijk worden ervaren of omdat hun criminalisering zou
helpen om toekomstige schade aan belangrijke belangen te reduceren.
- Er zijn twee hoofdkenmerken (empirisch gegronde, wetenschappelijke aanpak, en focus op
criminaliteit)
- En twee grote projecten, het governmentele en Lombrosiaanse project
Inleidend deel: wat is criminaliteit en wat is criminologie
Hoofdstuk 1: criminologie als ‘een huis met vele kamers’
onderscheid tussen het ‘materieel’ en het ‘formeel voorwerp’ van een wetenschap
materieel voorwerp studieobject, verwijst naar het onderwerp of de studiematerie van de
wetenschappelijke analyse of wetenschapsbeoefening.
formeel voorwerp de wijze waarop de wetenschap wordt bedreven betreft de methode, en
daarmee samenhangend naar de achterliggende theorie.
- deelaspecten vormen criminologische deeldomeinen, zoals
1) de criminografie die een statistische en kwalitatieve beschrijving geeft van de criminaliteit,
beschrijvende tak van de criminologie
2) de etiologische criminologie die de oorzaken van criminaliteit en onveiligheid bestudeert en op
zoek gaat naar verklaringen
3) de rechtssociologie die (onder meer) de processen van criminalisering en decriminalisering
beschrijft
4) de penologie die de toepassing van straffen als antwoord op criminaliteit bestudeert
5) de politiestudies of politiewetenschappen die het functioneren van de politie bestuderen (law
enforcement)
6) de preventie die bestudeert hoe criminaliteit te voorkomen
7) de victimologie die specifiek focust op het slachtoffer(schap)
1
, Criminologie bestudeert dus criminaliteit en de reactie erop. De vraag “wat verstaan we onder
criminaliteit” is echter iets moeilijker om te beantwoorden.
1.1. IN WEZEN BETWIST?
Dia 7 puntje 1
- Het concept ‘criminaliteit’ is in wezen betwist (Gallie, 1956)
normatief: Een normatieve uitspraak schrijft voor hoe iets zou moeten zijn. Deze uitspraak is
waardeafhankelijk, hij is niet juist of onjuist, maar volgt uit de waarden en normen van degene die de
uitspraak doet. Criminologische kringen hebben ervoor gekozen om de nauwe verwevenheid tussen
criminologie en normatieve kwesties te ontkennen ondanks de vaststelling dat veel hedendaagse
samenlevingen ‘criminaliteit’ als term gebruiken om hun wantrouwen en afkeuring uit te drukken.
complex: iedereen heeft een mening, men moet juridische, criminologische, politieke en andere
maatschappelijke opvattingen omtrent criminaliteit doorworstelen, alsook morele perspectieven en
het beeld dat de media ophangen over criminaliteit.
1.2. DE LEGALISTISCHE DEFINITIE VAN CRIMINALITEIT MET HAAR BEPERKINGEN EN DE
CONSTRUCTIVISTISCHE REACTIES EROP
Dia 7 puntje 2 tot 18
- Strafrechtelijke definities van criminaliteit stellen een “anker” (Reiner, 2016), maar dit enkel op een
mechanische wijze.
- Het concept criminaliteit wordt beschreven als een daad of een nalatigheid, die wordt beschouwd
als een misdrijf dat wordt bestraft via het strafrecht.
We kunnen criminaliteit dus definiëren als het gedrag dat door het strafwetboek en door andere
strafwetten strafbaar wordt gesteld.
BEPERKINGEN VAN STRAFRECHTELIJKEDEFINITIES VAN CRIMINALITEIT
1) De legalistische benadering gaat niet dieper in op de ware aard van criminaliteit, ze geeft enkel
aan dat een misdrijf een misdrijf is omdat het strafrecht dit zo vooropstelt.
2) Strafrechtelijke definities zijn dynamisch (dynamisch relativisme). Ze kunnen verschillen over tijd
en gedragingen kunnen gecriminaliseerd en gedecriminaliseerd worden, waarbij bepaalde misdrijven
op een bepaald ogenblik uit dit strafwetboek kunnen verdwijnen.
3) Ze zijn onduidelijk. Zo kan gedrag tegelijkertijd crimineel zijn én in strijd met civiel recht (vb.
'onachtzaamheid’) en kunnen dezelfde feiten zowel via een strafrechtelijke als via een civiel
rechtelijke procedure behandeld worden.
4) Ze kunnen verschillen tussen landen. Een goed voorbeeld van dergelijk relativisme zijn de
verschillen tussen landen op gebied van cannabis (in sommige landen volstrekt illegaal, anderen
doen aan legalisering en regulering). Voorts hebben strafrechtelijke definities de neiging om
schadelijke activiteiten van ‘de machtigen’ (personen, bedrijven of overheden) te verwaarlozen of
zelfs negeren (inclusief zware mensenrechtenschendingen).
5) Ze bestraft soms gedragingen die voordelig kunnen zijn voor sociale vooruitgang. Zo werd Martin
Luther King bijvoorbeeld meerdere keren aangehouden en veroordeeld tot een gevangenisstraf voor
zijn rol in de burgerrechtenbeweging in de jaren 1960.
2
,ANDERE PROBLEMEN MET STRAFRECHTELIJKEDEFINITIES
1) Burgers of experten weten niet precies wat crimineel is Het snelle tempo waarin verschillende
jurisdicties nieuwe strafbaarstellingen uitvaardigen heeft bijgedragen aan deze onduidelijkheden.
2) Strafrecht bevat twee verschillende onderdelen volgens Stuntz (2001) Het 1e heeft betrekking
op een klein aantal kernmisdrijven. Het tweede zou volgens hem dan al de rest omvatten (hetgeen
dat minder aandacht krijgt), Al het overige dat in het strafrecht is opgenomen
3) Verschil tussen formele en daadwerkelijke criminalisering (Lacey, 2009) op papier anders dan in
de werkelijkheid, het is niet voldoende om naar de boeken alleen te kijken.
4) Onmogelijkheid om het strafrecht op inhoudelijke wijze te definiëren Ashworth (2000):
strafrecht = een verloren zaak vanuit principieel oogpunt. Het EHRM gebruikt enkel formele en
procedurele bepalingen om het strafrecht van het burgerlijk recht te onderscheiden
CONSTRUCTIVISME: VAN PROBLEMATISERING VAN LEGALISME TOT NIHILISME
- Vanaf de jaren ‘60 problematiseren constructivisten strafrechtelijke definities (constructivisme is
een groep van kennistheorieën die de nadruk legt op het feit dat kennis tot stand komt door een
actieve constructie, eerder dan een passieve representatie van de werkelijkheid) Criminaliteit is
het gevolg van de interactie tussen samenleving, daders, andere burgers, media en
vertegenwoordigers van het strafrechtssysteem
- Soms hebben ze de grenzen van de legalistische benadering uitgedaagd tot het uiterste gedreven
Vb. volgens Hulsman (1986) kent criminaliteit geen ontologische realiteit, criminaliteit ligt volgens
hem niet aan de basis van het strafrechtelijk beleid, maar is er daarentegen het product van.
- sommige constructivisten (bv. postmodernisten) vervallen in relativisme en nihilism Zij gaan
ervan uit dat er geen grote universele waarheden zijn, maar enkel kleine persoonlijke waarheden:
percepties gevormd door iemands culturele en sociale achtergrond Omwille van hun nihilistisch
en relativistisch karakter werden ze bekritiseerd en zelfs verworpen door criminologen die overtuigd
zijn van het bestaan van een ontologische realiteit. Hiermee wordt bedoeld dat we de wereld
rondom ons, tot op zekere hoogte, waarheidsgetrouw kunnen waarnemen en onderzoeken
1.3. ALTERNATIEVE DEFINITIES EN CONCEPTEN
- procedurele, legalistische en ‘mechanische’ definities van criminaliteit vaak worden door
criminologen beschouwd als ontoereikend Daarom hebben enkele criminologen met
uiteenlopende epistemologische en politieke opvattingen alternatieve definities van criminaliteit
voorgesteld, zonder rekening te houden met de bestaande wettelijke normen
Sellin (1938): criminaliteit = gevolg van conflicterende gedragsregels
Schwendigers (1974): misdrijven beschouwen als schendingen van mensenrechten
Hirschi en Gottfedson (1990): daden van geweld of fraude die worden ondernomen uit
eigenbelang
Andere wetenschappers: ‘deviantie’ i.p.v. ‘criminaliteit’: alle gedragen die de normen van groepen
vertreden/afwijken
3
, HET BEGRIP “CRIMINALITEIT” AFSCHAFFEN?
- Vele criminologen vertrekken vanuit strafrechtelijke definities
- Vooral kritische criminologen pleiten voor de afschaffing van het criminaliteitsbegrip volgens
Christie is criminaliteit een geschil tussen aanwijsbare partijen aanleiding tot het ontstaan van de
herstelgerichte benadering binnen de criminologie, ook sommige positivisten pleiten hiervoor vb.
Gottfredson ondersteunt “crime-free criminology”
- Zemiologen (vb. Hillyard en Tombs) willen criminaliteit vervangen door schade. Zemiologie = studie
van sociale schade Zij lanceerden het voorstel het begrip criminaliteit te vervangen door sociale
schade en tegelijkertijd het beleid meer toe te spitsen op schadebeperking
- Greenfield en Paoli kiezen middenweg: strafrechtelijke definities + erkenning centraliteitschade +
pleidooi voor beleidsevaluatie. Zij pleiten voor een systematische en empirische inschatting van de
verschillende soorten schade die voortvloeien uit de verschillende gecriminaliseerde gedragingen.
MATERIEEL VOORWERP: DE CRIMINOLOGIE BESTUDEERT:
1) het fenomeen criminaliteit en onveiligheid, met inbegrip van de fenomenen (de kwantitatieve en
kwalitatieve vormgeving) ervan (criminografie), alsook de samenhang met sociaal-structurele en
individu gebonden kenmerken (etiologie)
2) de processen van benoeming van criminaliteit (waarom en hoe bepaalde vormen van gedrag
‘gecriminaliseerd’ of ‘gepenaliseerd’ worden en andere niet, of juist ‘gedecriminaliseerd’)
3) de wijze waarop de samenleving tegen deze criminaliteit ageert via preventie, misdaadbestrijding,
bestraffing, nazorg, andere private reacties, repressie, bestraffing, bijvoorbeeld door middel van de
analyse van de instituties als politie, gevangeniswezen, alternatieve bestraffing, herstelbemiddeling,
etc. (In de VS ook bekend als criminal justice studies)
PROBLEMEN BIJ HET MATERIEEL VOORWERP
1) Definitie van criminaliteit is problematisch
2) Vele criminologen bestuderen niet alleen statelijk gedefinieerde criminaliteit, deviantie is een
alternatieve term
HET FORMELE VOORWERP VAN DE CRIMINOLOGIE
- Het formele voorwerp van een wetenschapsdomein verwijst naar de wijze waarop de wetenschap
wordt bedreven. De criminologie is zowel een Multi paradigmatische als een multidisciplinaire
wetenschap
PROBLEMEN BIJ HET FORMEEL VOORWERP
1) Multidisciplinariteit Inzichten en methoden uit diverse wetenschappen, integratie van
zogenaamde basiskennissen omtrent het materieel voorwerp, zonder dat er gepleit wordt om tot
een condensatie van het formele voorwerp te komen, criminologie wordt synthesewetenschap, een
kruispunt van diverse disciplines, omtrent criminaliteit.
2) Interdisciplinair volledige integratie van diverse disciplines, hij beschikt over de theoretische en
methodische achtergrond vanuit meerdere disciplines om deze toe te passen op het eigen materieel
voorwerp. Eigen wetenschappelijk criminologisch onderzoek en theorievorming verricht de
criminoloog dan niet, hij ontleent en brengt samen. Interdisciplinariteit is moeilijk te realiseren.
4