Christophe Busch is criminoloog en directeur van het Hannah Arendt instituut. Hij is expert in het thema
collectief geweld.
Deze les gaat over collectief geweld dat bestuurd wordt in het domein van Holocaust studies, maar ook in het
domein van genocide studies en terrorisme studies. Collectief geweldsfenomenen kunnen dus een specifieke
invulling kennen. In deze les gaat het vooral over dadergedrag. Met andere woorden gaan we kijken hoe het
komt dat in casussen van collectief geweld gewone mensen in staat zijn om deel te nemen aan buitengewoon
geweld. Het gaat hier dan natuurlijk hoe het denk en handelingskader van mensen afglijdt en natuurlijk in de
gewelddadige praktijk wordt omgezet.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Beginnen doen we met de zoektocht naar wat de formule is van collectief geweld. We gaan dus kijken hoe
mensen kunnen deelnemen in een terroristische aanslag of genocidaal proces.
Wat we op deze foto zien, heet het Lichtenberg effect. Dat is wanneer een bliksem inslaat op een bepaald
object, mens... dan zien we dat die elektriciteit zijn weg zoekt, vaak een weg die goed geleid, en gaandeweg
ontrafelen er zich een paar patronen.
Lichtenberg heeft dit fenomeen voor het eerst beschreven en is eigenlijk heel inspirerend geweest. Zijn
aforisme pochte quotes die hij te boek stelden. Één van die quotes was: ‘de meeste mensen moeten om iets te
vinden, weten dat het er is’.
Dit is ook eigenlijk de zoektocht naar wat de oorzaak/bron is van collectieve geweldsprocessen. Collectief
geweld ontstaat door een samenspel van actoren en factoren. Daarnaast is het ook een heel contextueel
specifiek samenspel. Binnen de analyse van de verschillende geweldscontexten zien we een aantal patronen en
fenomenen die terugkeren. Dit is ook de rode draad van vandaag: hoe krijgen we op een complex samenspel
van factoren greep zodat we collectief geweld beter kunnen gaan begrijpen, niet om dit te verschonen maar
wel om preventief of via interventie te kunnen reageren.
, De vraag is dus wat de formule is van collectief geweld en hoe dat complex samenspel in elkaar zit. Beginnen
doen we met beelden van de Holocaust. In aanloop van WOII zal het nationaal socialisme een bepaald
ideologisch referentiekader gaan verspreiden (er is een rassenbegrip...). Dit zal leiden tot een
vernietigingspolitiek. Binnen de oorlogscontext zullen de nazi’s vanaf 1942 doorschieten in een extreem
vernietigende praktijk.
Op het einde van WOII komt er een boom in daderfotografie en daderbeelden. Dit heeft alles te maken met de
periode van juli 1944 tot mei 1955 waarin zowel langs het Westelijke en Oostelijke front concentratiekamp na
concentratiekamp bevrijd wordt. De eerste concentratiekampen worden langs de oostelijke kant bevrijd door
de Sovjets (Bv. Lublin). Wanneer de geallieerden troepen terecht komen in de concentratiekampen, storten ze
op een humanitaire ramp.
Omwille van de fronten die Centrum Duitsland naderen, gaan nazi’s alle kampen in de periferie gaan evacueren
en gaat men slachtoffers op dodenmarsen plaatsen richting de kampen in het centrum van Duitsland. Het
gevolg hiervan is een super overbevolking, de verspreiding van epidemieën, geen voedsel....
Het resultaat is dat je naast een gewoon vijandsbeeld dat je hebt in een oorlogscontext, er ook een demonisch
daderbeeld komt van de nazi’s. Wanneer je als geallieerde soldaat zo’n kamp bevrijd, dan denk je dat zij die dat
gedaan hebben, totale onmensen zijn. Het zijn mensen die kwaadaardig geboren zijn, geen empathie hebben...
of een pathologie hebben.
Dit beeld dat ontstaat wordt enorm bekrachtigd door de ontdekking van de kampen op het einde van de
oorlog. Verschillende geallieerden gaan dit fotografisch vastleggen. Onmiddellijk in de na – oorlogse golf wordt
de gehele wereld geconfronteerd met de fotografie die men maakt in de bevrijdingsmaanden. Dit zorgt
opnieuw voor een demonisch daderbeeld. De geallieerden zullen in een proces van visuele denazificatie deze
beelden overal ter wereld verspreiden.
Eén van de grote problemen hiermee is dat de dader vereenzelvigd wordt met de daad. Als we daar een
hedendaagse vertaalslag rond maken, dan zien we dat iemand die een moord pleegt ook een moordenaar is.
Toch is dit slechts 1 element van je identiteit. Wanneer je een massale moord organiseert, zoals in
terroristische processen, dan ben je een massamoordenaar. Vaak wordt dan de daderidentiteit herleid tot de
gruwel die we zien.
Dit is heel menselijk en dit is ook omdat de vormen van collectief geweld die we hier bespreken uitzonderlijk
groot/problematisch zijn, wat maakt dat de dader wordt gezien als een afgeleid product van zijn daad.
Het wordt moeilijk wanneer we dit bestuderen en zien dat veel van deze niet ‘mad or bad’ zijn en tal van
andere kenmerken in hun identiteit hebben (vader, familieman...). Dit zorgt dat de beelden van normaliteit
moeilijk te rijmen zijn met de daad waarvoor ze verantwoordelijk zijn. Een tweede aspect dat van belang is, is
dat we bij collectief geweld heel vaak gaan kijken naar de uitvoerders van het geweld. Toch is daderschap veel
breder dan enkel de uitvoerders: er zijn organisatoren, rekruteerderders, ideologen.... Al deze verschillende
rollen zijn cruciaal om een breed proces van collectief geweld in gang te trekken.
We vangen de studie van daderschap dus aan op een verkeerde maar evidente manier doordat we denken dat
daders ‘mad or bad’ zijn omwille van de gruwel daden die we ontdekken op dat moment. Echter zal onderzoek
een gehele weg leggen vanaf 1945 tot vandaag. Er zullen een aantal nieuwe wijzen van kijken naar daderschap
bijkomen. Vandaag zien we enerzijds een zeer geïnformeerd en genuanceerd daderbeeld, maar anderzijds ook
een grote verschuiving van de dader naar het proces van de daderschap (moving away from perpetrators in the
way of perpatration). Vroeger dacht men dat daderschap iets was dat in een persoon aanwezig was en dus een
disproportioneel kenmerk was.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper PraetLennert. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
