Samenvatting politicologie 2022-2023
Hoofdstuk 1 Wat is politiek?
1.1 Inleiding
Politicologie als integratiewetenschap
De politicologie is een integratiewetenschap waarin inzichten en methodes uit zusterdisciplines
(sociologie, psychologie, recht, geschiedenis,...) als ondersteuning gebruikt worden voor de studie
van politieke verschijnselen en processen.
Wat is het studiedomein van de politicologie?
“wat is politiek” m.a.w “wat is het studiedomein van de politicologie?”
→ Fundamentele vraag, maar zeker niet evident
o Fundamenteel want raakt aan essentie v discipline, afbakening, inhoud
o Niet evident want moeilijk te omschrijven
→ weinig criteria die het mogelijk maken om een correcte
definite aan een slechte te onderscheiden.
Omschrijving van politiek is het onderwerp van politicologische en politieke discussies
Omschrijving is het onderwerp van politicologische discussies
→ Vb:“moeten we besluitvorming in een turnclub ook bestuderen?”
Omschrijving is het onderwerp van politieke discussies
→ Wat politiek is, is volgens veel definities net datgene wat door de staat, door de overheid
geregeld mag, kan of zelfs moet worden
De essentie van politiek is dat er geen eensgezindheid over is
Het behoort tot de essentie van politiek dat er geen eensgezindheid is over wat politiek is. De meest
eenvoudige van alle definities van politiek → politiek = alles wat te maken heeft met het besturen
van een samenleving
Hoe je politiek omschrijft heeft een grote impact !
Er zijn duizende definities want je kan het op zeer veel manieren zien.
BV.: Als je je engageert voor een gemeenschap doe je in principe ook aan politiek.
1.2 Wat is politiek? Op zoek naar een omschrijving
1.2.1 Oorsprong van het begrip
Politiek is (de hoogste menselijke activiteit in) de samenleving
Hoe je politiek omschrijft heeft vaak een direct gevolg met hoe de politici het beleid volgt. Rol van de
vrije markt verschuift.
• De term ‘politiek’ is afkomstig van het Oudgriekse politeia of politeia (politika), dat verwijst
naar alles wat betrekking heeft op de polis, op de burgerlijke samenleving, op het leven als
burger in de samenleving en op het bestuur van de gemeenschap.
, • Het adjectief politikos (met betrekking op de burger of de polis) staat tegenover idiotikos
(privé, individueel).
o Politikos: leven van burgers in een gemeenschap (beslissingen samen met andere
burgers over samenleving)
o Idiotikos: diezelfde burger in zijn privéleven (beslissingen van jouw gezin bv..
avondeten)
‘De mens is een politiek (sociaal) dier’ (volgens Aristoteles):
‘zoön politikon’ (een mens) kan enkel in polis/gemeenschap geluk vinden als het omringt is door
mensen
→ Politiek als hoogste menselijke activiteit (gaat boven letteren, oorlog, …)
1.2.2 Bevolking op een territorium?
Territorialisering van de politiek (en de samenleving)
Politiek heeft betrekking op een samenleving die verbonden is aan een territorium (zoals staten, de
EU,..)
Er zijn ook niet-territoriale verenigingen waarbij je je kan aansluiten (bv. de katholieke kerk,
studentenclub).
Wie lid is van een territoriaal gebonden samenleving moet alle regels volgen die op dat
territorium gelden.
- Regels gelden voor iedereen
- Regels regelen veel versch levensdomeinen
(Hieraan ontsnappen = weggaan uit dat territorium)
Samenvattend: Onderscheid tussen territoriaal en niet-territoriaal:
Territoriaal (=stuk grondgebied) Niet-territoriaal
= territoriaal lidmaatschap = organisatorisch lidmaatschap
= alle regels gelden voor iedereen & = kan vrijblijvend zijn & minder omvattend
regelen levensdomeinen zijn naargelang welke soortorganisatie
= als men aan regels wil “ontsnappen” moet = regels vatten niet alle aspecten van leven
men verhuizen naar ander territorium
= territorialisering van politiek is geenfeit,
maar een historische evolutie die ook weer
kan omslaan
Politiek als activiteit om in de samenleving bindende collectieve beslissingen te nemen
Politiek heeft vereiste van 2 zaken:
1) (onafhankelijk) territorium (dit element is telkens minder belangrijk geworden door
grensoverschrijdende problemen, bv. Corona)
2) bevolking/samenleving
→ politiek= activiteit via dewelke in de samenleving bindende collectieve
beslissingen worden genomen waarmee men problemen vreedzaam probeert op te lossen
,1.2.3 Van nachtwaker naar nanny
Afspraken over wat de politiek mag of moet doen
Minimal state (19de Eeuw) = mensen moeten vrij gelaten worden. De staat moet zo klein mogelijke
zijn en zo weinig mogelijk doen (slechts een aantal ‘verzorgende’ taken) en komt alleen tussen als
het strikt noodzakelijk is. (kleine politiek)
Nanny state (nu) = een staat die van het prille geboorte van een mens tot je je laatste adem
uitblaast heeft een taak te vervullen heeft. De staat heeft de taak van een nanny. (vb. kind en gezin)
alles wordt geregeld door de staat van pensioen tot kinderbijslag (grote politiek). De overheid draagt
levensland zorg voor haar mensen.
Afhankelijk van de behoefte aan politiek in een samenleving, neemt politiek een andere vorm aan. Er
is dus een grote variatie aan politieke systemen, daarom is een classificatie handig. Die classificaties
worden bestudeerd door een politicoloog
• Bij een minimal state moet de politiek zich niet moeien met bv. cultuur, sport,.. Politiek is
heel beperkt
• Bij een Nanny state moet de overheid tussen komen om een goed draaiende staat te
hebben. De staat wordt uitgevoerd door de ambtenarij, ambtenaren voeren het beleid uit.
1.3 Geschiedenis
De mens als burger van de samenleving
Politiek verwijst naar het Griekse POLIS (=collectieve zaken) (6de-5de E VC) = stadstaten, zelfstandige
politieke gemeenschappen → geordende samenleving waarin de mens tot volle ontplooiing kon
komen.
Mens was lid van de polis maar moest ook deelnemen aan het publieke leven in de gemeenschap =
ZOÖN POLITIKON
Zoön politikon ↔ idiotes (= iemand die niet bezig is met het verbeteren van de polis)
Iedereen moet op zijn manier bijdragen aan de samenleving
Plato:
• boeken: Politikos en Politeia
• Gelooft sterk in arbeidsverdeling: iedereen in belang van de hele samenleving eigen
vaardigheden en talenten optimaal kunnen ontwikkelen
• iedereen moet op zijn eigen manier bijdragen tot de staat
• De staat = organisch geheel, waarin iedereen een specifieke plaats heeft
, • burgers moeten zichzelf zien als een del van een groter geheel en de regels van dat geheel
respecteren
• vrije wil < staatsbelang
• ze werken enkel voor algemeen belang, enkel bezig met het goede bestuur van de staat
Politiek stelt ons in staat om echt menselijk te leven
Aristoteles:
‘De mens is een sociaal dier’
• Eudaimonia: eudemonisme; goede leven
→ Goed volwaardig leven waarin alle menselijke capaciteiten worden kunnen beleefd
om zo alle morele deugden te ontwikkelen
→ dit is enkel mogelijk door te leven in een politieke gemeenschap
→ Als je enkel je eigen zaken belangrijk vindt, leef je niet volwaardig
• Politiek is niet onvermijdelijk en is hoogste menselijke activiteit, dat ons onderscheidt van
andere soorten
• Geldt enkel voor vrije mannen, niet voor vrouwen en kinderen, … voor degene die geen
functie hadden in de politiek
• Polis is een morele en politieke gemeenschap, gericht op autonomie en zelfbestuur, waarin
de directe democratie als waarde en doel op zichzelf belangrijk is
→ Meesterwetenschap
• zoektocht naar de Goede Samenleving
• naar het nastreven van het goede leven dmv. deelname aan de publieke zaak in de
context van de polis
• politiek is ALTIJD gebaseerd op dialoog, het is een sociale activiteit volgens Aristoteles
Aristoteles meende dat zonder ingreep van buitenaf zullen politieke gemeenschappen zich spontaan
ontwikkelen. Volgens deze filosoof was een volwaardig menselijk enkel mogelijk binnen een
politieke gemeenschap. De politiek is volgens hem dus niet berekend, maar laat mensen toe om
volwaardig te leven. Politiek is voor hem de zoektocht naar een goede samenleving altijd gebaseerd
op dialoog.
Politiek als uitdrukking van het republikeinse regime
Machiavelli
• handleiding voor de vorst (il principe)➔staat symbool voor politiek = macht
o Hoe krijg je Macht?
o Hoe kan je Macht behouden?
• ≠ met aristoteles : macht zeer belangrijk
• Machiavellisme (gewetenloos & onbeschaamd)
Politiek als techniek voor de instandhouding van de macht
Il principe
- wat moet je doen om macht te verwerven en te behouden (je moet geliefd en gevreesd
worden)
