SAMENVATTING WETENSCHAPPELIJK DENKEN
1STE BA BIOMEDISCHE WETENSCHAPPEN
2022-2023
CONTACT 1
1. Denkniveaus
- Vrijblijvende/triviale vragen=
opnieuw bijzondere inhoud
- Niveau W en G= specifieke versie
van universele vragen
- Niveau D= vragen worden gesteld
1.1. Het denken: Niveau D
- Gericht op het zoeken naar de waarheid en op de grondslagen van onze kennis van de
wereld en de werkelijkheid
- Vak: filosofie en wijsbegeerte (oudste academische discipline)
o De filosofie houdt zich bezig met fundamentele vragen en tracht daarbij een
standpunt in te nemen.
- Wetenschappelijk denken betreft zowel het denken over de wetenschap als denken in de
wetenschap.
o ‘Wat is waarnemen?’: dagelijks leven= vrijblijvende vragen ; in wetenschappelijke
context: andere betekenis
- Wetenschappelijke kennis is een ongewone vorm van kennis –
- Wetenschappelijke waarnemingen zijn onalledaagse gebeurtenissen
1.2. De waarneming
- Waarneming = (deels) begrensd door technologische en theoretische vooruitgang
- Wetenschap speelt zich af op de grens van de (theoretische) waarneming
- Tast het onbekende af op zoek naar nieuwe inzichten
-
1.2.1.De kunst: Niveau K
- Kunst bezit een eigen historische ontwikkeling
- Illustratie van bepaalde ontwikkelingen op niveau D en G
- Kunstenaars kunnen (zoals wetenschappers) de wereld op een onalledaagse manier
weergeven en ervaren
- Complexe concepten in het wetenschappelijk denken kunnen op niveau K via een andere
weg begrijpelijk gemaakt worden
- René Magritte « Ceci n’est pas une pipe » (1898-1967)
- Surréalisme
- Vraagstuk rond de relatie tussen waarneming en werkelijkheid
- Hoe waarheidsgetrouw de pijp ook geschilderd is, zal het nooit een echte pijp zijn, maar een
tekening ervan.
1
,- Waarnemingen zijn niet altijd waar
o Wetenschappelijke technieken zijn beperkt
o Beperking door enkel onze wereld en niets rondom
o Beperking door menselijk waarnemings- en bevattingsvermogen
o Beperking tot eigen kennis: je hebt nooit alle kennis
1.2.2. De natuurwetenschap: Niveau W
- 1) Wat je ziet hangt af van hoe (de manier waarop) je kijkt
- Wat je waarneemt wordt veranderd door het feit dat je de waarneming doet
- Bv. Elektronenmicroscopische foto van een geïsoleerde cel
o Afbeelding is bewerkt om in beeld te kunnen brengen = bewerkte werkelijkheid
o Cel is dood en niet meer in leven
o Wat je ziet is niet de cel zelf, maar een schaduwbeeld, gevormd door de elektronen.
o Het resultaat van de waarneming is dus afhankelijk van de gekozen methode
- 2) Wat je ziet hangt af van je voorkennis
- Je moet al weten wat het was
- 3) Het waarnemen is beperkt tot de wereld rondom ons = FOUT
o Macroscopisch – Microscopisch
o Elementair (atomen, kerndeeltjes, golven)
o Mathematisch – Theoretisch
o Bv.: Priemgetallen (reeks natuurlijke getallen is oneindig)
o Bv.: Fractals: eindeloze herhalingen van wiskundige formules + bewerkingen; kunnen
simuleren via computers met formules; kunnen nieuwe werkelijkheid creëren
2. Definities wetenschap (IN EIGEN WOORDEN)
- Einstein: Wetenschap als existerend geheel is het meest objectieve dat de mens kent. Maar
als activiteit, als doel waarnaar gestreefd wordt is zij even subjectief en psychologisch bepaald
als iedere andere vorm van menselijk handelen. Dat gaat zover, dat de vraag ‘wat is het doel
en de betekenis van de wetenschap?’ door verschillende volkeren in verschillende tijdperken
steeds verschillend beantwoord wordt”
- Het verzamelen van kennis door bestudering van een verschijnsel; wetenschappers zoeken
naar verklaringen en proberen bewijzen te vinden”
- “Alle kennis die we hebben rond een bepaald gebied en de systematische manier waarop we
verdere kennis hierond kunnen verkrijgen”
- Wetenschappelijke activiteit of wetenschapsbeoefening; elke wetenschapper houdt zich in
meerdere of mindere mate bezig met beredeneren, meten, registreren, waarnemen, en
experimenteren, ordenen en interpreteren, begripsvorming en verwoording, afleiding en
voorspellen, hypothesevorming en -toetsing, evaluatie en planning
- De wetenschappelijke producten van deze activiteit is de wetenschappelijke kennis. De
wetenschappelijke kennis vormt (slechts) een reconstructie van een deel van de werkelijkheid,
opgebouwd met een welbepaalde methodiek. Deze reconstructie is systematisch in de zin dat
men steeds tracht series gelijkvormige vragen te beantwoorden en lacunes in de kennis op te
vullen.
2
,3. WD in praktijk
- Het academisch wetenschapsbedrijf:
o Wie: Professoren/docenten zijn leidinggevende (senior), onderzoekers
o Zelfstandig Academisch Personeel (ZAP)
o Wat: Lezen, ontwerpen, schrijven en verdedigen van onderzoeksprojecten
o Binnenhalen van projectfinanciering voor het onderzoek (personeel en materiaal)
o Projectcoördinatie en -administratie
o Supervisie van het onderzoek en de resultaten
o Opleiding jonge onderzoekers (master & PhD studenten)
o Onderzoek doen en resultaten rapporteren
o Hoe: Het werk aan de “bench”, in het labo, wordt meestal verricht door technici,
studenten, PhD studenten, assistenten en postdocs
- Academische vrijheid met betrekking tot onderzoek omvat de vrijheid te bepalen
o wat onderzocht wordt (het voorwerp), en hoe dit onderzocht wordt (de methode)
o welke resultaten beoogd worden
o wanneer het onderzoek beëindigd is
o en wanneer en op welke wijze onderzoeksresultaten bekend worden gemaakt
- Academische vrijheid houdt in dat wetenschappers niet mogen worden gedwongen
uitspraken te doen die ze wetenschappelijk niet voor hun rekening kunnen nemen (omdat ze
hun onderzoeken niet compleet zelf doen
- Het is geenszins een absolute vrijheid = Academische terughoudendheid = niet ethisch
- Hoe jezelf oriënteren in deze nieuwe omgeving?
o Research clusters
- De hedendaagse realiteit
o Verreweg de meeste wetenschappers zijn niet actief binnen academische instituten
o Veel ‘wetenschap’ wordt beoefend aan industriële laboratoria (research &
development), militaire instituten, ziekenhuizen, of organisaties die een brug slaan
tussen beleid en de academische/fundamentele wetenschap
o Deze buiten de typische academische setting beoefende wetenschap heeft (deels)
andere karakteristieken en doelstellingen > toepassingsgericht
o Bv.: nanobodies uit kamelen, De vraag is niet waarom kamelen deze specifieke kleine
afwijkende antilichamen ontwikkelden, maar wel hoe de eigenschappen van deze
antilichamen kunnen gebruikt worden voor toepassingen in de geneeskunde en ook
hoe deze eigenschappen gecommercialiseerd kunnen worden ; nuttig voor medische
beeldvorming en kankertherapie; kunnen doorheen hersenbarrière
o Het gaat dan niet alleen om het reconstrueren van de werkelijkheid maar
voornamelijk om de constructie ervan
o Onderzoek is voornamelijk gericht op een economische of maatschappelijke
finaliteit
4. Academisch wetenschappelijk onderzoek
- wil nieuwe diepgaande verbanden ontdekken die een veelheid van verschijnselen verklaren
(theorie).
- wordt ondersteund door empirische gegevens verkregen door experimenten,
bronnenonderzoek, veldonderzoek of andere manieren, en de zo nauwkeurig mogelijke
beschrijvingen daarvan
- kan voorspellingen doen en stelt zich daarmee bloot aan eventuele weerlegging
(Falsifieerbaarheid of falsificeerbaarheid)
3
, - maakt resultaten en gegevens openbaar en geeft inzicht in de gebruikte methoden zodat
anderen het onderzoek kunnen controleren en eventueel herhalen (reproduceerbaarheid)
- publiceert uitkomsten van het onderzoek en nieuwe inzichten in een overzichtelijk
wetenschappelijk artikel in een wetenschappelijk tijdschrift of presenteert deze op
congressen
- geeft aan welke beperkingen er zijn aan de geldigheid van veronderstellingen, methoden en
resultaten.
o Bv.: Waarom kookt 100 graden?
o Waarnemingen en resultaten zijn beperkt door de context van het onderzoek(manier
van toedienen, concentratie, verschillend proefdiermodel)
o en de ‘normale’ omstandigheden(1 atmosfeer, op zeeniveau, zuiver water, met
voldoende nucleatiekernen)
- controleert de reproduceerbaarheid van eerder verkregen resultaten van andere
onderzoekers en herhaalt experimenten en andere vormen van onderzoek. (wetenschap
zuivert zichzelf)
- bouwt voort op werk van anderen maar pleegt geen plagiaat en citeert correct met
bronvermelding
- is neutraal en objectief en niet gebonden aan een bepaalde ideologie, commerciële
onderneming, politiek of godsdienst
- Streeft niet in eerste instantie naar geldelijk gewin
- is een sociale en rationele activiteit: resultaten worden vaak in groepsverband verkregen, en
altijd in overleg beoordeeld, aanvaard of afgewezen
- Onderzoekers in een vakgebied zijn doorgaans georganiseerd in nationale en internationale
gemeenschappen, die regelmatig wetenschappelijke congressen organiseren ter bespreking
van onderzoek.
5. De wetenschappelijke methode
- Met de wetenschappelijke methode wordt de algemene werkwijze in de wetenschap
aangeduid, die is gebaseerd op waarneming, meting, voorspelling, experiment, verificatie
en falsificatie
- Deze methode wordt voorgesteld als een "empirische cyclus", ofwel een cyclische interactie
van het opstellen van hypothesen, het doen van voorspellingen, het toetsen door
waarneming en het evalueren van hypothese en resultaten
- Elke wetenschap ontwikkelt echter haar eigen theorieën en methoden en technieken
- Vereenvoudigde empirische cyclus (EIGEN VOORBEELD)
o Observatie: het waarnemen en verzamelen van
empirische feiten
o Inductie: het formuleren van een algemene
veronderstelling op basis van observaties; van
specifiek naar algemeen
o Deductie: formuleren van specifieke toetsbare
hypotheses; van algemeen naar specifiek (van
theorie naar hypothese)
o Toetsen: het toetsen van de hypothese door middel
van een experiment
o Evaluatie: de resultaten van het experiment
waarnemen en evalueren door middel van
falsificatie of verificatie
4
