Sociologie: Het sociologische speelveld (de essentie)
Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
-Sociologie = samenlevingskunde = studie van de maatschappij
Socius: bondgenoot
Logie: kunde
-Vanwaar komt het begrip sociologie? => het begrip is twee keer uitgevonden
Emmanuel Joseph Sieyès (FR, 18de-19de eeuw)
o Schreef het eerder al in een manuscript, maar nooit uitgegeven
o Later een boek: ‘Wat is de derde stand’
Derde stand is nergens vertegenwoordigd in de staat
Nood aan volkssoevereiniteit
o Normatieve manier van denken over de samenleving/sociologie (hoe samenleving hoort
te zijn)
Auguste Compte (FR, 18de-19de eeuw)
o Heruitvinding van de term sociologie => wetenschappelijke, objectieve benadering
o Empirische manier van denken over de samenleving/sociologie
-Sociologen willen meer weten over
Hoe mensen samenleven in allerhande sociale verbanden (gezinnen, verenigingen, steden, …)
Kenmerken v/d samenlevingsverbanden
Door welke wetmatigheden ons samenleven gestuurd wordt
1. Een beeld van een titel (nl. het sociologische speelveld)
-Spellen die we spelen, zijn afspiegelingen v/d manieren waarop we samenleven => samenleving is
speelveld waarop die spellen zich afspelen
-Samenleving is speelveld met spelregels en speles
Samenlevingsspel
o Binnen de lijnen lopen spelers die aan het spel mogen deelnemen
o Buiten het speelveld staan spelers die niet kunnen spelen, omdat ze bv. geblesseerd zijn,
of uit vorm
o Nog andere mogen niet meespelen omdat ze werden uitgesloten wegens zware inbreuk
op spelregels
Spelregels
o Anders dan in de rechtbank gelden in de samenleving geen formele en procedurele
vereisten om van geldige regel te kunnen spreken
o In een gemeenschap van mensen telt een regel als die als een regel erkend wordt
Posities
o Objectieve plaats die iemand in een geheel inneemt (bv. beroepsposities)
o Tussen al die posities bestaat een taakverdeling = arbeidsdeling (kan veranderen)
Rollen
o Wijze waarop samenleving verwacht dat sommige beroepen zich gedragen (bv.
kunstenaar moet creatief zijn)
Status
o Ondanks lagere waardering zijn sommige beroepen even belangrijk voor goede werking
vd samenleving
Communiceren en interageren
Formele en informele leiders
o Er bestaat een taakverdeling en een hiërarchie tss posities
o De formele leiders zijn diegenen die via officiële kanalen op die posities terechtkomen
o Spelers moeten zich nuttig maken (bv. ontslagen als je niet voldoende productief bent)
Ruimte rond het speelveld
o Ondernemers, politici, religieuze leiders, … bepalen achter de schermen hoe deelnemers
aan het maatschappelijke spel zich gedragen
o De tribune = meest geschikt om de positie v/d socioloog te kenschetsen
Neutrale waarnemers die alles van op een afstand bekijken
Analyse en beschrijving en verklaringen van gebeurtenissen in het
maatschappelijke speelveld
1
, Positionaliteit
o = geheel van positiegebonden rollen, voorkeuren, ervaringen en eigenschappen die een
mogelijke invloed kunnen hebben op neutraliteit van hun onderzoek
o Van hedendaagse wetenschappers wordt verwacht dat ze zich bewust uitspreken over
hun positionaliteit
o Bv. zwarte onderzoekers leggen zich sneller toe op onderzoek van onderdrukking van
minderheden
-We verlaten speelveld en smijten ons op sociale werkelijkheid => je hebt pas vrijheid wanneer er
spelregels zijn
Spelregels zorgen voor zekerheid en voorspelbaarheid die mensen nodig hebben om hun eigen
leven te leiden
2. Het dagelijkse leven door de sociologische lens
-Er gaan allerlei regelmatigheden schuil achter onze 1e waarnemingen, maar dat is niet altijd de
realiteit
Om die achterliggende werkelijkheid te lezen is een sociologische lens vereist
o Lens is een professioneel instrument dat het mogelijk maakt om een beeld te vormen vd
structuur vd zichtbare sociale werkelijkheid
o Bv. Surveys, observaties, diepte-interviews …
De beelden die deze instrumenten voortbrengen, zijn op zichzelf bekeken nutteloos
o We moeten ook kunnen verstaan wat we zien, of, nauwkeuriger verwoord, betekenis
kunnen geven aan wat we waarnemen
o Sociologische lens is alleen maar nuttig als ze wordt gehanteerd door iemand die de
waarnemingen kan interpreteren (door iemand die de sociologische verbeelding bezit)
o Charles Wright Mills noemt dit de sociological imagination
-Mills beschreef sociologie als the vivid awareness of the relationship between experience and the
wider society
Iemands individuele ervaringen staan in verband met maatschappelijke krachten en ruimere
historische context
Jouw eigen verhaal is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale structuren en mensen die voor
jou kwamen
Mills ziet 3 componenten van de sociologische verbeelding
o Geschiedenis (hoe komt samenleving tot stand en hoe verandert ze)
o Biografie (welke mensen leven in de samenleving)
o Sociale structuur (hoe houden instituties de maatschappelijke orde in stand)
-Om sociologische verbeelding te kunnen toepassen, moet aan belangrijke voorwaarde voldaan zijn:
“The sociological imagination necessitates above all, being able to think ourselves, away from the
familiar routines of our daily lives in order to look anew”
De sociologische verbeelding houdt het vermogen in om van perspectief te wisselen door
afstand te nemen vd actuele toestand en een alternatief standpunt in te nemen
Sociologische kennis overstijgt de schijnbare vanzelfsprekendheden vh dagelijkse leven,
waardoor nieuwe perspectiefen mogelijk worden
Dus dagelijkse werkelijkheid moet in ruimere historische en sociale context worden geplaatst
(door afstand te nemne van vanzelfsprekendheden zoals routines)
1) Selectieve waarneming
-Routineus denken (common sense) en handelen (gedrag) zijn zo diep ingebed in dagelijkse leven dat
zij enige geldige waarheid schijnen uit te maken
Middel om ons staande te houden in de vele situaties waarmee we dagelijks geconfronteerd
worden
Zo kan je gemakkelijk deelnemen aan sociale verkeer, zonder al te veel tijdverlies en zonder
telkens voor verrassingen te staan
-Common sense brengt met zich mee dat we de stortvloed aan informatie in een sociale context zullen
reduceren, ordenen en interpreteren vanuit onze eigen positie in de wereld
Onze waarneming wordt selectief
Beïnvloeden onze waarneming
o Fysische en sociale beperkingen
2
, We zijn gebonden aan materiële en sociale ruimte: we kunnen niet alles en
iedereen ind e samenleving kennen of op alle plaatsen aanwezig zijn
Nemen de samenleving waar vanuit een bepaalde sociale positie (bv. student-
docent) en daardoor missen we stukken informatie, of kunnen we ze juist
gemakkelijker verkrijgen
o Belangen verdedigen
Verhaal dat wordt verteld, verschilt naargelang positie vd verteller (bv. arbeider
over staken)
Je eigen interpretatie van wat je leest, hangt af van je eigen positie (bv. hoe je
opgroeide)
o Kennis en informatie
Onze waarneming gebeurt vanuit de kennis die we al hebben
Je krijgt andere kijk op bepaalde persoon of toestand wnr je over die persoon of
die situatie iets meer of iets anders te weten bent gekomen (bv. beeld van
priesters na misbruik)
Informatie die je hebt over een persoon of toestand, is bepalend voor wat je
waarneemt
Belangrijke factor daarin is onderwijs
o Voorkeuren en afkeer van personen en toestanden
De positieve of negatieve houdingen zijn niet aangeboren, maar sociaal bepaald
=> worden ons bijgebracht via opvoeding in gezin, op school, op straat, in
verenigingen, via massamedia (verschillen in tijd en ruimte, bv. mode)
Socialisatieproces = proces waarbij individu zich in omgang met anderen de
cultuur van zijn omgeving eigen maakt
2) Referentiekaders
-Referentiekader = vanuit onze eerdere ervaringen bouwen we stapsgewijs een raamwerk op dat onze
latere waarnemingen zal beïnvloeden
Vergelijkbaar met een sociale bril
Met een bepaalde lens waardoor je verschillende kijk krijgt op dezelfde werkelijkheid
-Kenmerken referentiekader/sociale bril
Referentiekader vormt een geheel
o Al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader
o Geen apart referentiekader voor elke specifieke situatie
o Iedereen heeft maar 1 sociale bril, die hij niet naar believen kan afzetten of verwisselen
Is stabiel maar niet onveranderlijk
o Zijn nt statisch
o Veranderingen in onze situatie beïnvloeden na verloop van tijd ook het referentiekader
Er bestaan zoveel referentiekaders als er individuen zijn
o Referentiekader wordt bepaald door opgedane ervaringen en omdat ervaringen voor
geen 2 mensen volledig dezelfde kunnen zijn
Gedeelde referentiekaders
o Ontstaan wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde omstandigheden
opgroeien of werken
o Daardoor hebben zij soortgelijke ervaringen, die dan ook leiden tot de ontwikkeling van
sterk gelijkende referentiekaders
o Gedeelde referentiekaders zijn deel van cultuurpatronen: voor bepaalde groep
kenmerkende combinaties van cultuurelementen (waarden, normen, doelstellingen), bv.
Vlaamse cultuur
3
, -Door die verscheidenheid van referentiekaders reageren we verschillend op hetzelfde gebeuren en
brengen we over een zaak die objectief hetzelfde is, soms zeer uiteenlopende verslagen uit
Onderscheid tss zakelijke en beleefde/gerecipieerde werkelijkheid
Gerecipieerde werkelijkheid stuurt even hard ons handelen als zakelijke werkelijkheid
o Bv. beeld van de werkelijkheid dat aanvankelijk verkeerd is, wordt de echte werkelijkheid
omdat we ons gaan gedragen naar deze opvatting
o Self-fulfilling prophecy: verkeerde beeld van een toestand wordt soms echte
werkelijkheid, omdat we ons gaan gedragen naar onze perceptie v/d realiteit
-Toepassing 1 van self-fulfilling prophecy: Pygmalioneffect
Bv. Hoe verwachtingen die leerkrachten hebben vd schoolprestaties van hun leerlingen, die
schoolprestaties ook beïnvloeden (hoe hoger verwachtingen, hoe betere prestaties)
-Toepassing 2 van self-fulfilling prophecy: stereotypes
Gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over andere groepen die in een bepaalde groep
gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten gebaseerd zijn (kunnen positief of negatief zijn)
o Geïnformeerde mensen hebben minder vooroordelen dan niet-geïnformeerden
o Eens vooroordeel bestaat zal dat enkel maar versterkt worden door meer informatie
Vertonen dezelfde kenmerken: vereenvoudiging, vertekening en veralgemening
Is soms een hulpmiddel in de sociale omgang, omdat het de complexiteit vd sociale omgeving
vermindert
o Wanneer we iemand vanuit bepaalde sociale positie ontmoeten
o Bv. student en docent zien elkaar niet als personen op een examen
Leidt vaak tot ontmenselijking, wanneer de andere wordt herleid tot een negatief gewaardeerd
kenmerk
o Bv. vrouw is emotioneel en kan geen redelijke beslissing nemen, sluwe jood, ..
o Kunnen zo ver gaan dat ze leiden tot genocide (cfr. Untermenschen)
-Samengevat: sociologische verbeelding vraagt dat we onze sociale bril afzetten
Want die bril/referentiekader legt onze sociologische verbeelding aan banden
Onze sociologische bril maakt onze waarnemingen selectief en voedt onze vooroordelen en
stereotypering
o Dit staat haaks op doel van sociologie: streeft naar onbevooroordeelde, neutrale
beeldvorming vd maatschappelijke realiteit en vereist daarom dat we zoveel mogelijk
afstand nemen vd ingesleten routines in het dagelijkse leven
o Wanneer we naar werkelijkheid kijken via sociologische verbeelding kunnen we
routineuze karakter van waarnemingen wegnemen en zo sociale structuren en
cultuurpatronen vastleggen
3) Over sport
-Ook aan de vrijetijdsactiviteit kleeft sociaal gekleurd kaartje
Duidelijk sociaal verschil tussen goedkopere en dure sporten (paardrijden, golfen, skiën)
Sport is een drager van symbolische codes van smaken en leefstijlen
o Zo zouden hogere sporten waarden als distance en finesse uitdrukken
o Lichaamscontact vermeden door hulpmiddelen zoals racket in duurdere sporten
o Sporten populair bij arbeiderscultuur hebben patroon van lijf-aan-lijfgevechten en zouden
zo beter aansluiten bij de arbeiderscultuur
Maar ook al evolutie: bv. handschoenen in boksen
Evolutie is deel van algemene disciplinering vd arbeidersklasse
-Let op: er is geen één universele sociologische verbeelding: sociale werkelijkheid zal op verschillende
wijze benaderd en verklaard owrden door verschillende sociologen
A. Geen monopolie
-Bedenkers ve sociologische theorie dienen zich te realiseren dat alternatieve zienswijze mss meer
verklarende kracht heeft (er zijn meerdere uitleggen mogelijk voor een sociaal fenomeen)
Bv. Civilisatietheorie: stelt dat de grote massa het gedrag vd sociale elites nabootst om zo op te
klimmen op de sociale ladder, maar als boksers handschoenen aandoen is dat niet om hoger op
de ladder te komen
4
