Structuur en morfologie 2022-2023 L. Van Den Abbeele
Structuur & Morfologie
HOOFDSTUK 1 de basis en spanning
Historische context
De dubbele functie van structuur:
Structuur zorgt niet alleen dat een ruimte als object weerstand kan bieden tegen onder meer
de zwaartekracht en de windkracht maar geeft het object ook vorm en is daarbij een onderdeel
van de tektoniek.
- Weerstand bieden tegen alle krachten (verticaal/horizontaal)
- Geeft vorm, de structuur is zichtbaar (vorm van een bic is zo omdat de structuur zo is)
➔ Door dubbele betekenis vervult structuur een rol in de beleving van de architectuur
Tektoniek
Is de leer van architectonische vormgeving in relatie met constructie, techniek en beleving.
‘helder van opbouw
- Samenhang structuur, materiaal en ruimtelijke beleving van gebouw
- Rekening houdend met puur technische vraagstukken als belasting en spanning –
subjectieve maatstaven als ‘menselijkheid’, esthetica en taktiliteit.
Gottfried Semper (1803-1879 Duitse archi)
‘De kunst van het samenvoegen van starre, staafvormige delen tot een onverzettelijk systeem’.
Adolf loos (Oostenrijk) Das Prinzip der Bekleidung
Bij nieuwe bouwen hoefden moderne constructies en materialen niet langer gecamoufleerd te
worden.
VB:
Glaspaleis Heerlen
Gebouw waarbij constructie met paddenstoelkolommen van buitenaf zichtbaar is. Ook bij
naoorlogse Brutalisme ‘eerlijkheid’ (beton). Variant is pseudo-Maaslandse stijl uit jaren 70 en
80, uitwendige betonconstructies opgevuld met baksteen.
Volgens architectuurtheoreticus Jan Peter Wingender in naoorlogse periode weinig ruimte voor
tektoniek met name het oer-Nederlandse materiaal baksteen, hoewel veel gebouwd met
baksteen. Architecten die zich associeerden met arch.tijdschrift Forum zouden zich
gedistantieerd hebben van dit materiaal. Dit zou marginale rol verklaren die de Bossche School
in debat toebedeeld kreeg. Gebouw Piraeus (1994) van Hans Kollhof op het KNS Meiland in
Amsterdam betekende in die zin een renaissance van de Nederlandse baksteenarchitectuur.
1
,Structuur en morfologie 2022-2023 L. Van Den Abbeele
HISTORISCH OVERZICHT
Jagers en boeren 10.000v.c. tot 3000v.c. oud Mesopotamië 6800v.c. tot 600v.c.
Stonehenge Ziggurat van Uruk
Zeer simpele structuur Zeer simpele structuur
Gestapelde blokken met overspanningen, Geen probeersel van overspanning
enige reden waar dit blijft staan Probeert niks & blijft zo tot industriële
Oorspronkelijk houten structuren rond revolutie
(hutjes en balkjes)
Oud Egypte 3300 v.c. tot 332 v.c. Luxor Grieken en Romeinen 3000v.c. tot 500
tempel Tempel van Niké
Gewoon gestapelde blokken,
constructieve binding met
soort staal
Natuursteenblokken op
Gewone natuursteen blokken op kolommen kolommen, weinig verschil
gestapeld met Stonehenge
Grieken en Romeinen 3000v.c. tot 500 Pont Grieken en Romeinen 3000v.c. tot 500
du Gard Pantheon
Soort beton met een mortel Verbeterde techniek in Romeins beton
Obv. Kalk Koepel is enorm gewelf dat fijner en lichter is
Men metselde en vulden delen op naar boven toe, de spatkrachten worden
Werkte met bogen en grote overspanningen naar buiten toe afgeleid
Werkten op drukkrachten
2
,Structuur en morfologie 2022-2023 L. Van Den Abbeele
Middeleeuwen 500 tot 1500 Stadhuis van
Middeleeuwen 500 tot 1500 Saint-Etienne Brussel
kerk
Steunberen, techniek terug
fijner, spitsbogen, drukbogen
onder de knie, spatkrachten
naar funderingen afleiden, nog
Weg kwijt, terug alles in blokken, terug steeds blokken met een soort
overspanningen in 1 blok, terug houten dak, mortel tussen en balken nog
algemene structuren, heel robuust, kleine steeds van hout
blokjes
Renaissance 1500 tot 1800 Tempietto
Teruggrijpen naar
classisisme: Griekse stijl
Begint terug te stapelen,
niet in natuursteel maar
gemetseld pleisterwerk
Weer enkel op drukkrachten
Industriële revolutie vanaf 1750
Verlichte denkers en uitvinders liggen aan de basis van de exponentiële vooruitgang van kennis
en inzichten die leiden tot de ontplooiing van de industriële revolutie en de ontwikkeling van
nieuwe materialen en daarmee gepaarde wijze van bouwen
- Watt
- Newton
- Hooke
- Volta
- …
Moderne tijd 1769 tot heden
Aan basis ligt watt, uitvinder van een soort pomp, de stoommachine. Van opgaande beweging
naar circulaire beweging, plots aandrijving voor een wiel. Een piston (op-neer) onder druk
zetten mbv. Stoom.
1ste functie, leegpompen van mijnschachten.
- Hierdoor dieper graven zonder mogelijke dood.
- Kon veel steenkool & ijzererts, dus energie uit mijnen halen
- Van ijzererts staal maken door verhitting
Hiermee kon men gewapend beton etc. maken
3
, Structuur en morfologie 2022-2023 L. Van Den Abbeele
Bessemer hoogoven:
Eerste over die ijzererts kon verhitten om staal te maken van de vloeibare massa. Dit via
gigantisch vat opgewarmd + gezuiverd. Nog steeds op zelfde manier.
➔ Door staal nieuwe mogelijkheden in archi.:
- Victoria Horta – eigen woning;
Staal bracht nieuwe inzichten en een andere manier van leren ontwerpen. Enkel het try-
and-error systeem, nu denk men eerst na over wat we kunnen bouwen en weet men
bijna zeker dat het zal blijven staan.
- Antoni Gaudi – Sagrada Famillia;
Gebouw ziet eruit als steen maar eigenlijk grotendeel gewapend beton. Wapening dus
staal, wegens goede samenwerking beton (gelijkaardige uitzettingscoëfficiënt)
- Gustav Eiffel- Eiffeltoren:
De eiffeltoren is gebouwd door ingenieur die ook bruggen ontwierp, naar aanleiding v/d
wereldtentoonstelling in 1889. Vanzelfsprekend is dit volledig ontstaan uit gegoten staal.
- Mies van der Rohe – Seagram Building;
- Een v/d vele hoge gebouwen met liften in. Enkel en alleen ontstaan dankzij staal, zitten
vol en ook liften volledig ermee opgebouwd.
- Mies van der Rohe – Neue Nationalgalerie;
Oogt niet complex maar is het wel, het steunt op enkele pilaren en dus veel momenten,
soorten krachten
Vaak; hoe eenvoudiger gebouw oogt, hoe complexer
- OMA – De Kunsthal:
Mix gebruikte materialen die op verschillende punten samenkomen, hierdoor
interessante knopen. Enkel mogelijk door materiaalkennis en achtergrond
bouwmethoden. Architecten moeten zich nu meer verdiepen in materialen en
structuren.
- Office KGDVS – School De wijnpers:
School dat volledig in beton is gebouwd, buitenschil is niet dragend (een façade).
Betonnen binnen schil wel dragend. Gigantische opening middenin het gebouw lost
men op dmv. Overspanning van links naar rechts. Bouwfysica krijgt belangrijke rol.
4
