Begrip “sociale zekerheid”
Beginselen onderliggend aan socialezekerheidsstelsels
Omschrijving van sociale zekerheid in algemeen
Geen eenduidig begrip
“Sociale zekerheid” : heel wat verschillende definities
Bv. Conventie nr. 102
Minimumstandaarden voor sociale risico’s
Bv. Verordening 883/04 betreffende coördinatie van socialezekerheidsstelsels
Verwijst op algemene wijze naar sociale risico’s
Somt voor elk land de nationale regelingen expliciet op
“Sociale zekerheid” gedefinieerd door sociale risico’s op te sommen
Voordeel : op duidelijke wijze verschillende sociale risico’s weergeven
Gevaren
Onvoldoende ruimte voor nieuwe ontwikkelingen of sociale problemen binnen SZ
Bv. zorg als onderdeel van SZ ?
Sociale risico’s kunnen andere invulling krijgen, rekening houdend met nieuwe
maatschappelijke evoluties
Bv. overlevingspensioenen & tweeverdienersgezinnen
Omschrijving die vertrekt vanuit reeks sociale risico’s laat niet toe om
nationaalrechtelijke eigenheid van landen mee te nemen
Voorgestelde werkdefinitie sociale zekerheid
Geheel van regelingen die vorm geven aan solidariteit met personen die geconfronteerd
worden met (dreiging van) gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten n.a.v. het
zich voordoen van een sociaal risico
Omschrijving van “sociale risico’s”
Sociale risico’s waartegen SZ bescherming tracht te bieden
Afwezigheid van inkomen uit arbeid t.g.v. ouderdom
Wegvallen van inkomen door overlijden van partner die inkomen verdient
Afwezigheid van inkomen wegens arbeidsongeschiktheid
Afwezigheid van inkomen wegens werkloosheid
Nood aan medische verzorging
Bijzondere kosten die samenhangen met opvoeden van kinderen
Nood aan dekking van kosten voor verlies aan zelfredzaamheid (“zorg”)
Ontbreken van voldoende middelen om menswaardig bestaan te leiden
Opmerkingen
SZ niet verengen tot loutere compensaties in vorm van geld, ook steeds meer regelingen
waarbij geen bescherming in vorm van geld wordt geboden
“Activeren” van socialezekerheidsuitkeringen
Preventie → herstel → compensatie
Dat we begrip SZ vrij eng opvatten als vooral een geheel van regelingen van uitkeringen in
geld, doet geen afbreuk aan grote waarde van ruimere opvatting van SZ
, Impact van verborgen gelduitkeringen van fiscaliteit mag niet worden onderschat
“Verborgen welvaartsstaat”
Bv. ondersteuning bij kinderopvang in Vlaanderen & België
Solidariteitstechnieken om sociale zekerheid vorm te geven
Korte historiek
In geschiedenis zijn verschillende technieken ontwikkeld met solidariteit als
gemeenschappelijk kenmerk
Familiale solidariteit, liefdadigheid, sociale druk tot sparen & verwerven van eigendom,
burgerrechtelijke aansprakelijkheid
Politiek besef dat overheid voor al zijn burgers moet zorgen → wettelijke bescherming
Solidariteit i.g.v. voorkomen van sociaal risico
Verticale & horizontale solidariteit
Verticale solidariteit : solidariteit tussen hoge & lagen inkomens
Hogere inkomens dragen meer bij dan lagere inkomens
Horizontale solidariteit : solidariteit tussen mensen met laag risico & mensen met hoog risico
Personen die geen risico lopen staan in voor personen die hoog risico lopen
Individuele particuliere verzekeringen : enkel idee van horizontale solidariteit
Liefdadigheid : solidariteitsidee, maar geen publiekrechtelijke regeling
Element van solidariteit & publiekrechtelijk karakter zijn essentieel om regeling als onderdeel
van SZ te kwalificeren
Sociale verzekeringen & sociale bijstand
Sociale verzekeringen
Voor &/of door leden van solidariteitssysteem vrijwillig of verplicht bijdragen afgestaan
Socialeverzekeringssystemen werken doorgaans met specifieke
socialezekerheidsbijdragen, maar financiering van regeling via belastingen ontneemt
regeling daarom nog niet haar socialeverzekeringskarakter
Sociaal risico → subjectief recht op sociale prestatie
Deelname aan socialeverzekeringssysteem is in regel verplicht
Verplichte & publiekrechtelijke karakter
Voorbeelden van landen waar socialeverzekeringsregeling soms niet verplicht is of
op privatieve wijze georganiseerd wordt
Bv. overzeese SZ in België
Opmerkingen
Niet elke publiekrechtelijke & verplichte risicoverzekering is ook sociale verzekering
Bv. verplichte aansprakelijkheidsverzekering voor motorvoertuigen
Vraag in welke mate niet-verplichte regelingen die aansluiten bij & voortbouwen op
verplichte sociale verzekeringen ook als sociale verzekeringen aangemerkt worden
Vraag in welke mate we regelingen die ontstaan zijn als onderlinge verzekeringen als
sociale verzekering kunnen kwalificeren
Sociale bijstand
Socialebijstandsuitkeringen kennen uitkeringen toe aan wie daaraan behoefte heeft
Uit overheidsgelden gefinancierd & toekenning van sociale prestatie is afhankelijk van
middelentoets, waarbij financiële middelen van potentiële ontvanger onderzocht
Algemene sociale bijstand : iedereen die behoeftig is menswaardig bestaan verzekeren
Categorale sociale bijstand : specifieke categorieën zoals ouderen of gehandicapten
Onderscheidende kenmerken tussen sociale verzekeringen & sociale bijstand (P 26 !)
Onderscheid was vroeger duidelijker
, Sociale verzekeringen : sociaal verzekerde hadden subjectief recht op uitkering bij
optreden van sociaal risico, zonder toepassing van middelentoets
Geen middelentoets
Bijdragen
Subjectief recht
Sociale bijstand : discretionair karakter, rekening houden met evaluatie door
overheid & beschikbare bestaansmiddelen van betrokkene
“Behoeftigheid” / middelentoets
Budget (lokaal / centraal)
Discretionaire bevoegdheid
Gemengde uitkeringen (“demogrant”)
Grens tussen sociale verzekeringen & sociale bijstand vervaagd
“Gemengde prestaties” (demogrant)
Demogrante uitkering : eigenschappen van sociale verzekering & sociale bijstand
Andere beschermingstechnieken
Socialecompensatieregelingen
Geheel van regelingen die gemeen hebben dat overheid of gemeenschap erin
uitdrukking geeft aan solidariteit met personen die door overheid blootgesteld werden
aan bijzondere lasten & schade
Door overheid gefinancierd & geen middelentoets
Beantwoorden niet meer aan werkdefinitie van SZ
Bv. bescherming van personen die slachtoffer zijn van terreurdaden in België
Basisinkomen
Stelsels die alle ingezetenen of burgers van overheidswege een periodieke gelduitkering
toezeggen, zonder voorwaarden van werkwilligheid of behoeftigheid te verbinden
Opdeling socialezekerheidsprestaties naar inhoud
Prestaties in natura ↔ prestaties in geld (uitkeringen)
Inkomensvervangende uitkeringen ↔ inkomensaanvullende of kostendekkende uitkeringen
Verschillende vormen van solidariteitstechnieken
2 Belangrijkste stromingen in sociale verzekeringen (P 30 !)
Bismarck (1882) : continentaal
Sociale verzekeringen voor werkenden (werknemers)
Sociale uitkeringen : beginselen van equivalentie & proportionaliteit
Financiering uit socialezekerheidsbijdragen van werkenden & werkgevers
Administratie : werknemers- & werkgeversorganisaties
Categorale socialezekerheidsregelingen
Beveridge (WO II) : Atlantisch
Dekking van gehele bevolking
Uitkeringen zijn forfaitair
Financiering via belastingen
Universele socialezekerheidsregelingen
Beide stelsels komen nergens nog in zuivere vorm voor
Socialezekerheidsstelsels van meeste landen vertonen in praktijk kenmerken van beide
Beginselen toegepast op Belgische context
Omschrijving van Belgische sociale zekerheid
Geen eenduidig begrip
, Definitie in (grond)wetgeving
Belgische GW : recht op sociale zekerheid & sociale bijstand (Art 23 GW)
Bv. toepassingsgebied Wet Handvest Sociaal Verzekerde
Definities in Belgische rechtsleer
Heylen : vrij brede lading
Van Langendonck : SZ als sociaalpsychologisch fenomeen, streefdoel, idee
Sociale zekerheid in licht van Belgische federale staatsstructuur
Bevoegdheidsverdeling tussen federale overheid & gemeenschappen & gewesten
Regels over arbeidsrecht & SZ : federaal (Art 6, §1, lid 5, VI, 12° BWHI)
Gemeenschappen (6e Staatshervorming)
Regeling over gezinsbijslagen
Regeling over Vlaamse sociale bescherming
Regeling over tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden
Bv. rechtspraak GWH over Vlaamse zorgverzekering (Vlaams sociale bescherming)
Terugkoppeling algemene werkdefinitie
Alle regelingen die vorm geven aan solidariteit met personen die geconfronteerd worden
met (dreiging van) gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten, n.a.v. het
zich voordoen van een sociaal risico
Ruimere definitie
Ook prestaties die niet (langer) onder federale begrip van SZ vallen, zoals
gezinsbijslagen & Vlaamse sociale bescherming
Omschrijving van sociale risico’s
Sociale risico’s & welke bescherming Belgische regeling biedt
Ouderdom
Dood van partner die inkomen verdient
Arbeidsongeschiktheid
Werkloosheid
Medische verzorging
Kinderen
Verlies aan zelfredzaamheid (“zorg”)
Menswaardig bestaan
Belgische regeling maakt traditioneel onderscheid tussen verschillende beroepsgroepen
Personeel toepassingsgebied (P 34 – 36 !)
Solidariteitstechnieken in België
Sociale verzekering
Professioneel : verschillende beroepsgroepen hebben verschillende regeling
Principiële opdeling tussen werknemers, zelfstandigen & ambtenaren
Tendens tot harmonisering van professionele socialeverzekeringsregelingen
Bv. toepassingsgebied gezinsbijslagen in Vlaanderen (Art 8 Decreet 2018 Groeipakket)
Universele benadering
Aanvullende socialezekerheidsuitkeringen ter aanvulling van wettelijke
socialezekerheidsprestaties
Sociale bijstand
Uitkeringen toekennen aan wie daaraan behoefte heeft
Belgische SZ kent verschillende regelingen die als sociale bijstand aangemerkt worden
Algemene sociale bijstand : voor alle ingezetenen “maatschappelijke integratie” of “leefloon”
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper moreenc. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,99. Je zit daarna nergens aan vast.