GEZONDHEIDSRECHT
DEEL 1: ORGANISTATIE VAN DE GEZONDSHEIDSZORG
1.1 DE ORGANISATIE VAN DE GEZONDHEIDSZORG IN EEN NOTENDOP
Na overlopen van deze les kan je:
1. Het gezondheidsrecht situeren binnen het ruimere concept gezondheid.
2. De zorgdriehoek duiden en (in de toekomst) toepassen op de lessen
3. De band tussen het gezondheidsrecht en het socialezekerheidsrecht en de rol van elk van de actoren bij de financiering
van de zorg duiden en kritisch beoordelen
4. De nationaalrechtelijke bevoegdheidsverdeling inzake gezondheidsbeleid toelichten en toepassen op specifieke
vraagstellingen.
5. De rol van de EU in het Belgische gezondheidsbeleid toelichten.
1.1.1 GEZONDHEID – GEZONDHEIDSRECHT – ZORGDRIEHOEK
Een eerste stap is uiteraard een domeinafbakening. Wat is het gezondheidsrecht?
GEZONDHEID IS EEN RUIM BEGRIP
Wij hebben wellicht bij gezondheidsrecht enkele associaties bijvoorbeeld bij het begrip gezondheid denk je aan ziekte,
ziekenhuizen, operaties, artsen,… Dit zijn mogelijke associaties. Associaties zijn nog niet noodzakelijk een definitie. En wat is nu
een veelgebruikte definitie voor gezondheid? Wel een veelgebruikte definitie voor gezondheid is de definitie van de
Wereldgezondheidsorganisatie.
Gezondheid is dus ruim
Gezondheid is wellicht ook veel meer dan jouw eerste associaties. Het gaat om meer dan ziekten. Het gaat om meer dan
ziekenhuizen. Gezondheid is gekoppeld aan welzijn. Je voelt onmiddellijk dat die definitie van gezondheid veel te ruim is. Dat je
die definitie niet kan gebruiken om het gezondheidsrecht op te bouwen. Het kan ook gaan over welzijn bijvoorbeeld welzijn in
het onderwijs, welzijn op het werk. Het zijn allemaal zaken waar het gezondheidsrecht wellicht niet over gaat. Dus een afbakening
zal van elders moeten komen en wat je eigenlijk ziet is dat het gezondheidsrecht geen heel duidelijk afgebakend domein is. Er zijn
geen heel duidelijke grenzen zijn van wat er behoort tot het gezondheidsrecht en wat er erbuiten valt.
GEZONDHEIDSRECHT
Er is niet direct een duidelijke afbakening dit zullen we vooral zien wanneer we gezondheidsrecht tegenover welzijnsrecht zetten.
Dan wordt het soms heel vaag. Die afbakening wordt al iets duidelijker wanneer we het concept medisch recht gebruiken. Hier
kunnen we ons al iets meer voorstellen maar gezondheidsrecht is een stuk ruimer het gaat bijvoorbeeld ook over preventieve
gezondheidszorg. Het is dus een rechtsdomein zonder duidelijke afbakening.
1
,Het is ook een rechtsdomeinen dat zich niet beperkt tot één rechtstak. Gezondheidsrecht plukt principes uit het publiekrecht uit
het privaatrecht uit het strafrecht enzovoort. Het plukt daarbij principes daaruit en ontwikkeld ten dele eigen regelgeving maar
vertrouwd ook op het gemeenterecht. Er zijn binnen het gezondheidsrecht heel wat eigen wetgeving en heel wat eigen regels.
Voorbeelden:
− Wet patiëntenrechten die de rechtsverhouding beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg en patiënt regelt.
− Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen waarbij de overheid zegt aan welke kwalificaties een persoon moet voldoen
om een gezondheidszorg beroep te kunnen uitoefenen.
Er is dus een hele reeks eigen regelgeving, maar die is niet volledig dekkend. Soms zal je voor antwoorden op vragen dus niet
terecht in de eigen regelgeving dan zal je In het gemeenterecht moeten kijken.
− In het gemeen publiekrecht: Wanneer het gaat over publiek private samenwerkingen wel, dan zal je er overstap moeten
maken naar het publiekrecht.
− In het gemeen privaatrecht: Er zijn eigen regels rond aansprakelijkheid binnen gezondheidsrecht, maar je zal die moeten
aanvullen met het gemeen aansprakelijkheidsrecht of je zal minstens de verhouding tot het gemeen
aansprakelijkheidsrecht moeten beoordelen.
− In het gemeen strafrecht: Er zijn specifieke strafbepalingen in het gezondheidsrecht, bijvoorbeeld voor de onwettige
uitoefening van de geneeskunde. Maar heel vaak zijn ook gemeenrechtelijke strafbepalingen van toepassing,
bijvoorbeeld 458 van het strafwetboek dus het gemene strafwetboek bevat de regel over het beroepsgeheim en over
schending van het beroepsgeheim. Het gemeen strafrecht bevat regels, over slagen en verwondingen en een arts die
zonder toestemming een medische behandeling uitvoert kan schuldig zijn aan dat gemeenrechtelijke misdrijf.
DUS Je moet altijd eigen regelgeving samenlezen met gemeenterecht
GEZONDHEIDSRECHT VS WELZIJNSRECHT
Zoals reeds gezegd is gezondheidsrecht (GHR) niet een heel duidelijk af te bakenen domein. Dit is vooral duidelijk daar waar het
GHR raakt aan het welzijnsrecht (WZR). Het is immers zo dat op sommige universiteiten en hogescholen niet enkel het vak
gezondheidsrecht bestaat, maar ook een vak welzijnsrecht. Als je Wikipedia opent dan zie je dat er een topic is voor
gezondheidsrecht en een topic voor welzijnsrecht. Dat is natuurlijk verwarrend als we die WHO definitie in onze achter in ons
achterhoofd houden. Deze zegt dat gezondheid een State of wellbeing is.
Wat is het verschil? Prof geeft op een ander unif ook welzijnsrecht. Daarin ziet hij hoe welzijnsvoorzieningen, bijvoorbeeld
voorzieningen voor personen met een handicap, de ouderenzorg, de kinderopvang. Hoe dat die welzijnsvoorzieningen geregeld
zijn, de rechten van die voorzieningen in verhouding tot de cliënten in verhouding tot de overheid. Dat is heel gelijk lopend aan
gezondheidsrecht, maar dan in een ander domein welzijnsvoorzieningen versus gezondheidsvoorzieningen.
Maar waar zit nu precies het concrete verschil tussen gezondheidsrecht en welzijnswerk? Je leest een literatuur, verschillende
mogelijke verschillen. Ze zijn niet allemaal even geloofwaardig, bijvoorbeeld. Er is literatuur die zegt gezondheidsrecht, maakt deel
uit van het publiekrecht, terwijl welzijnsrecht is sociaal. Dat is ten dele waar, maar ook niet volledig waar. Wat het
gezondheidsrecht betreft, hebben we daarnet al gezien. Gezondheidsrecht is niet louter publiek recht gezondheidsrecht bevat
ook aspecten van bijvoorbeeld privaatrecht. Als je gaat kijken naar de rechtsverhouding tussen de beroepsbeoefenaar en de
2
,patiënt, dan spreek je veelal over privaatrecht. Ook voor welzijnsrecht is het niet volledig waar dat dat enkel sociaal recht is. Het
is inderdaad zo dat welzijnswerk binnen het sociaal recht gekaderd wordt. Sociaal recht dat jullie vooral kennen van het
arbeidsrecht en sociale zekerheidsrecht. Wel, eigenlijk is het zo dat sociaal recht bestaat uit arbeidsrecht, sociale zekerheidsrecht
en welzijnswerk. Maar het is niet louter sociaal rechtelijk. Ook welzijnsrecht kent privaatrechtelijke aspecten, publiekrechtelijke
aspecten, strafrechtelijke aspecten, ook In het welzijnsrecht kan zich de vraag stellen naar het beroepsgeheim (strafrecht) of kan
het gaan over de rechtsverhouding tussen een voorziening en cliënt (privaatrecht) = NIET ONDERSCHEIDEND
Je leest soms ook dat gezondheidsrecht curatief is en welzijnsrecht preventief. Dat is eigenlijk niet 100% waar. Ook
gezondheidsrecht kan ingaan op preventieve aspecten van de gezondheid.
En een ander onderscheid dat soms gemaakt wordt, is dat gezondheidsrecht overwegend federale materies en welzijnswet, echt
overwegend gemeenschapsmaterie. Historisch is daar iets voor te zeggen. Het is inderdaad lange tijd zo geweest dat na de eerste
staatshervormingen alles wat het medische betrof federaal gebleven was. Ziekenhuizen waren federaal artsen zijn federaal, de
erkenningen zijn allemaal federaal enzovoort. Terwijl redelijk snel gezegd dus van alles wat welzijnsbeleid is, bijvoorbeeld
voorzieningen voor personen met een handicap, woonzorgcentra, kinderopvang, jeugdzorg,…. Dat maken we allemaal
gemeenschapsmaterie. Lange tijd kon je dat onderscheid min of meer maken.
→ Vandaag is het echter zo dat binnen het gezondheidsrecht of binnen het medische de Gemeenschappen zeker sinds 6 de
staatshervorming heel wat bevoegdheden hebben. En dan schiet er eigenlijk nog maar in determinerende factor over de
BWHI. Als je die erbij neemt, zal je zien artikel 5, ten eerste zal je een onderscheid zien tussen gezondheidsbeleid en ten
tweede bijstand aan personen. Wat wij vandaag de dag gezondheidsrecht noemen veelal samenvalt met wat in dat eerste
deel van artikel 5 staat, terwijl wat wij welzijnsrecht noemen, veelal in dat tweede deel staat. Wat staat er in dat eerste
deel? De organisatie van bijvoorbeeld de ziekenhuizen en de gezondheidszorgberoepen. Wat staat er In het tweede deel?
Armoedebestrijding, jeugdhulp, ouderenzorg,…
Dus het onderscheid gezondheidsrecht/welzijnsrecht kan je eigenlijk op een heel eenduidige, maar banale wijze maken
aan de hand van de BWHI. Het is banaal en soms ook een stukje onlogisch, bijvoorbeeld geestelijke gezondheidszorg valt
onder gezondheidsbeleid maar we zijn heel wat welzijnsactoren die onder bijstand van personen vallen bijvoorbeeld
CAW’s die aan geestelijke gezondheidszorg doen. Andere voorbeeld van de banaliteit en ook de verwevenheid zijn
woonzorgcentra. Woonzorgcentra behoort tot de ouderenzorg en de ouderenzorg is een deel van de bijstand aan
personen = gemeenschapsmaterie. Maar het de medische zorg die daar verleend wordt wel, die behoort toe tot het
gezondheidsbeleid. Dus je zal zien dat we doorheen het vak af en toe wel eens een keer de overstap maken en niet louter
binnen dat eerste artikel of dat eerste deel van artikel 5 BWHI blijven.
DE ZORGDRIEHOEK
Hoe moeten we gezondheidsrecht aan
conceptualiseren?
Gezondheidsrecht is eigenlijk een relatie tussen
3 actoren: de patiënt, de zorgaanbieder en de
overheid. Dat zijn de 3 actoren en tussen die 3
actoren ontstaan relaties:
− een zorgverleningsrelatie
− een zorgrechtrelatie
− en een zorgsturingsrelatie.
In het midden zitten, toezicht en handhaven.
De patiënt: Dit benoemen is toch banaal, het is toch duidelijk wie de patiënt is? je kan toch weinig vragen stellen over de patiënt?
Neem bijvoorbeeld aan beroepsgeheim. Een koppel komt in relatietherapie bij een psycholoog en een partner zegt achteraf iets
tegen de psycholoog in vertrouwen. Ja dan is de vraag natuurlijk, wie is hier mijn patiënt? En ten opzichte van wie moet ik het
3
, beroepsgeheim respecteren? Is de patiënt die persoon die iets in vertrouwen gezegd heeft, of is de patiënt het patiëntsysteem,
het koppel? Ander voorbeeld waarin je toch moet nadenken over het concept patiënt is bijvoorbeeld bij minderjarige
wilsonbekwaamen. Patiënten die niet in staat zijn om hun eigen wil te uiten of patiënten die minderjarig zijn. Hoe ga je daarmee
om? Wat is hun rechtspositie? Ook daar komen we later op terug.
De zorgaanbieder lijkt op het eerste zicht een heel eenduidig concept. In dit concept is het al belangrijk om vanaf het begin binnen
de zorgaanbieder een onderscheid te maken tussen individuele beroepsbeoefenaars, natuurlijke personen, bijvoorbeeld de arts,
de psycholoog, de psychiater, de kinesist en anderzijds zorgvoorzieningen. Binnen die zorgvoorzieningen kan je nog verdere
onderscheiden gaan maken. Bijvoorbeeld, hoe kan je zorg aanbieden? Wat is de rechtspersoon die je kan aannemen? Kan dat
zonder, kan dat met winstoogmerk of moet dat een rechtspersoon zonder winstoogmerk zijn? En wat wil het onderscheid tussen
publieke en private zorgaanbieders: is er een verschil tussen een publiek ziekenhuis of een privaat ziekenhuis. Pas je op het ene
het administratief recht toe en op het andere contractenrecht of niet? Dat is een vraag die je stelt onder de hoofding
zorgaanbieder. Vragen rond bijvoorbeeld publiek private samenwerkingen zijn zaken die onder het concept zorgaanbieder aanbod
komt.
De overheid speelt in die zin een dubbele rol. De overheid is de wetgever. De regelgevende overheid maakt wetten maar
tegelijkertijd is de overheid ook een hele administratie. Zorg is niet iets dat vandaag van onderuit gebeurt. Zorg wordt heel sterk
georganiseerd door de overheid. Ik begin morgen niet zomaar een huisartsenpraktijk. Ik moet daarvoor aan bepaalde kwalificaties
voldoen. Ik begin morgen niet zomaar een ziekenhuis, dus de overheid speelt een grote rol. De vraag is hoe vult de overheid die
rol in? Moeten de overheid een nachtwaker zijn, zoals in de 19e eeuw, of moet de overheid processen en uitkomsten gaan sturen
en gaan meten? Bij de overheid kan je ook nog eens de vraag stellen, wie is de bevoegde overheid? Wie is hier bevoegd? Binnen
België bijvoorbeeld gaat om de gemeenschappen of gaat het om de federale overheid? Wie is het bevoegd in Brussel? Als je gaat
kijken op een ruimer vlak Europa, wat zijn de bevoegdheden van de Europese Unie? In welke mate speelt het EU-recht een rol,
bijvoorbeeld regels rond gezondheidszorg, volksgezondheid of regels rond staatssteun. Wat is de rol van internationaal en
supranationaal recht in deze?
Tussen elk van deze actoren bestaat er rechtsverhouding.
→ De rechtsverhouding waar je zelf het meest bij kunt voorstellen is de zorgverleningsrelatie tussen de arts en de patiënt/
tussen de zorgaanbieder en de patiënt. De zorgaanbieder die ook een andere gezondheidszorg beroep kan zijn, maar
eventueel ook een gezondheidsinstelling, denk aan een ziekenhuis. Wat is de aard van die relatie? Is die contractueel, is
die buitencontractueel. Wat zijn de rechten van elk van de personen in die relatie? Denk aan de wet patiëntenrechten
die aan bod komt. Stel, er gaat iets mis in die relatie. Hoe speelt hier het aansprakelijkheidsrecht? Er zijn ook nog andere
specifiekere vragen die spelen binnen de zorgverleningrelatie bv. wat is kwaliteitsvolle zorg en bestaat er bijvoorbeeld
een zorgplicht? Denk in Antwerpen aan de zaak Jonathan Jacob, waarbij een psychiatrisch ziekenhuis geweigerd heeft
om Jonathan Jacob, psychiatrisch patiënt op te nemen. Wel dat ziekenhuis of althans bepaalde personen binnen dat
ziekenhuis zijn veroordeeld voor schuldig hulpverzuim. Het is de vraag naar de zorgplicht.
→ De relatie tussen overheid en zorgaanbieder noemen we de zorgsturing en de zorg in België wordt behoorlijk gestuurd,
zoals de prof zei, begin je morgen geen huisartsenpraktijk en zeker al geen ziekenhuis. De overheid bepaalt aan welke
voorwaarden je moet voldoen. Voor gezondheidszorgberoepen niet iedereen mag zomaar arts/apotheker/kinesist
worden. Er zijn diplomavereisten, visumplicht, erkenningsvereisten die je allemaal terugvind in de wet uitoefening
gezondheidszorgberoepen. In die wet zal je ook zien dat je niet onwettig de geneeskunde mag gaan uitoefenen dat dat
strafbaar is. Ook voor zorgvoorzieningen zijn er regels. Ik begin niet zomaar ziekenhuis men moet aan bepaalde
voorwaarden voldoen om erkend te worden en vervolgens ook gefinancierd te worden. In de zorgsturingsrelatie is ook
financiering een belangrijke vraag, hoe ga ik de zorg als overheid financieren? Financiering per prestatie? Geef ik een
envelop? Geef ik een forfait, werk ik met subsidies en hoe speelt hierin bijvoorbeeld wat de EU bijvoorbeeld staatssteun
en marktwerking? Andere vraag is de vraag naar programmatie, hoeveel ziekenhuisbedden wil ik in een bepaalde regio
hebben? Ook dat bepaalt de zorgsturingsrelatie.
→ Tot slot is er ook nooit een relatie tussen overheid en patiënt, want ook de overheid en de patiënt staan met elkaar in
relatie, bijvoorbeeld via de financiering van de gezondheidszorg door middel van de sociale zekerheid. En niet alleen via
de sociale zekerheid is er een relatie, die kan je ook de vraag stellen, in welke mate heeft een patiënt een recht op zorg?
En recht op zorg af te dwingen ten aanzien van een overheid. Kan je de overheid aansprakelijk stellen voor wachtlijsten
4
