HOOFDSTUK 3: HET VRIJHEIDS- OF AUTONOMIEBEGINSEL
1. DE SCHADUWZIJDEN
Vrijheid is het hoogste goed. Historisch gezien veel verandering – paar eeuwen terug had men niet zoveel
vrijheid. Niet meer vrij zijn vinden we het ergste wat ons kan overkomen. Vrijheid hangt samen met geluk.
Vrijheid (in deze cursus is synoniem: autonomie) is en blijft een beladen begrip. 2 schaduwzijden:
- Toegenomen vrijheid zorgt niet voor een groter gevoel van vrijheid → vrijheidsgevoel is subjectief
o Beperkingen kunnen worden gelegd aan die vrijheid → allerlei regels waardoor ons
oorspronkelijke vrijheidsgevoel flink getemperd wordt
▪ Bv. je bent vrij een wagen te besturen, maar heel wat beperkingen voor die wagen
de weg op mag
▪ Bij ons is er geen wilde vrijheid – vrijheid wordt in zekere mate beperkt
- Vrijheid kan ook een last betekenen. Vrijheid zorgt ervoor dat je bepaalde keuzes moet maken en
achteraf moet leven met die keuzes. Vrijheid kan dus leiden tot keuzestress. Sommigen vinden
vrijheid daarom hinderlijk omdat het druk met zich meebrengt. Vrijheid kan voor hen leidden tot een
gevoel van onvrijheid
Veronderstelling van vrijheid (Joel Feinberg)
A wilt de zee in maar B houdt hem tegen, C komt tussen beide – C zal zich niet afvragen waarom A de zee in
wilt, wel waarom B hem tegenhoudt
- We vragen geen justificatie/rechtvaardiging voor het handelen van een persoon, wel voor het
verhinderen van handelen van een persoon. De morele bewijslast ligt niet bij iemand die voor een
actie kiest, wel bij degene die hem dat verbied.
o Dit noemt Joel Feinberg in zijn boek “Harm to Others” de veronderstelling van de vrijheid: de
vrijheid is de norm, dwang vereist rechtvaardiging. Zolang er geen redenen zijn om in te
grijpen laten we mensen met rust
▪ We vragen goede argumenten wanneer vrijheden worden ingeperkt daarom ligt de
bewijslast in de schendingsfase ook bij deze partij die tegen de controverse of
interventie is.
2. DRIE SOORTEN VRIJHEDEN
Vrijheid heeft iets te maken met de afwezigheid van dwang. Het kan echter wel zijn dat iemand objectief
gedwongen is en geen keuzevrijheid heeft maar zich niet gedwongen voelt m.a.w. dat er geen innerlijke
ervaren dwang is. Wat vrijheid precies betekent daarover zijn filosofen het niet eens. Sommige filosofen
stellen minimale eisen om te kunnen spreken van vrijheid waardoor die vrijheid snel geschonden raakt.
Anderen stellen hoge eisen om van vrijheid te kunnen spreken waardoor er meer ruimte is voor dwang.
1
,2.1. ZELFBEPALING (NEGATIEVE VRIJHEID)
Zelfbepalingen = vrijheid i/d betekenis van bevrijden – onbelemmerd kunnen doen wat je wilt doen
- Afwezigheid van innerlijk ervaren dwang of externe dwang (jou vrij voelen)
- Geboden en verboden vallen weg
- Het is een negatieve vrijheid
o Begrip afkomstig van Isaiah Berlin → maakt onderscheid tussen positieve en negatieve
vrijheid
- Bv. jongeren die voor het eerst op kot gaan
- Bv. eind van corona pandemie – vrijheid in de zin van zelfbepaling – kunnen bepalen wat je doet
zonder dat daar voorwaarden aan worden onderworpen
- Vele filosofen vinden het ongebonden zijn niet genoeg om te kunnen spreken van vrijheid – voor hun
is zelfbepaling dus zelf kunnen beslissen wat je doet, niet gedwongen worden geen vrijheid
- Kritiek: nep vrijheid, op twee manieren
o Zelfgewilde beslissing kan toch afgedwongen zijn maar mensen voelen dit niet zo aan – ze
ervaren geen innerlijke dwang – mensen voelen zich vrij maar zijn niet vrij bv. een loverboy
▪ Dit is dus wel vrijheid in de zin van zelfbepaling – je hebt zelf gekozen zonder
ervaren van innerlijke dwang, maar je bent de facto wel gedwongen
o Zelf kunnen beslissen en bevrijd voelen maar niet de competenties hebben om iets met die
vrijheid te doen (het kan dus een lege vrijheid zijn) → je moet ook in staat zijn iets te doen
met je vrijheid
▪ bv. moeder van kotstudent zet vuilniszak buiten – de moeder was een beetje
beschaamd – ze kan zich vrij voelen maar je kan je afvragen of ze wel zo vrij is indien
ze niet over de competenties beschikt elementaire menselijke zaken te doen
- Het idee van nudging – mensen sturen maar zonder dat ze het gevoel hebben dat ze worden gestuurd
bv. vlieg in de mannen wc of geen colaflessen meer aan de kassa → je gaat mensen gaan sturen
- Vanwege die kritiek stellen sommige filosofen hogere eisen aan vrijheid, waardoor
vrijheidsbeginsel minder snel geschonden is
Indien je vrijheid ziet in de zin van zelfbepaling, dan zijn vele mensen vrij want het enige wat vereist wordt is
het afwezig zijn van innerlijke gevoel van dwang.
Zelfbepaling heb je je vanaf wanneer je je niet opgedrongen voelt, wanneer je geen innerlijke dwang ervaart
MAAR in die zin is een verslaafde of een kind die zijn ouders volgt ook vrij. Dit botst op onze intuïtie
Zelfbeschikking (zelfdeterminatie ook genoemd) = vorm van vrijheid die voorwaarden vraagt – mensen
mogen zelf kiezen voor welke lifestyle ze gaan, zolang de voorwaarden zijn voldaan – ze moeten ook de
competenties hebben om hun beslissingen te realiseren (het is een conditionele vrijheid)
2
, - 3 voorwaarden
o Redelijkheid = je beslissing moet redelijk zijn – geen irrationele beslissing nemen
o Maturiteit = je moet voldoende rijp zijn om de beslissing te kunnen nemen
o Eigenheid = je moet zelf beslissing hebben genomen, moet je eigen beslissing zijn
▪ Niet enkel gevoel dat je niet wordt gedwongen maar feitelijk niet gedwongen zijn
- Mensen moeten ook over voldoende bagage (competenties en vaardigheden) beschikken om
doelstellingen/keuzes te realiseren.
- Bv. vreemdgaan site zoals Second Love is mogelijk je bent vrij om dat te doen zolang de voorwaarden
maar zijn voldaan en je de competenties hebt je doel te realiseren
- Zelfbeschikking stelt hogere eisen om te kunnen spreken van vrijheid maar spreekt zich niet uit over
de kwaliteit van de beslissing – zegt niet wat je moet doen – is geen normatieve vrijheid
- Kritiek: supermarktvrijheid → schuift geen welzijnsideaal naar voren – je bent vrij zolang je aan die
voorwaarden voldoet
o Invulling van je vrijheid bepaalt iedereen zelf, geen invulling gaat boven het ander (of je je
gezicht vol wilt tatoeëren of je wilt iets studeren dat is hetzelfde)
- Sommigen filosofen vinden dit nog geen vrijheid, ze zeggen dat zelfstandig keuzes maken nog geen
vrijheid impliceert, vrijheid is het vermogen om goede keuzes te maken. Voor hen is echte vrijheid
geen zelfbeschikking maar zelfrealisatie
Indien je vrijheid definieert in de zin van zelfbeschikking, kan je je pas beroepen op de vrijheid als je aan die
voorwaarden voldoet en de competenties hebt je beslissingen te realiseren.
Zelfbeschikking is vrijheid in de breedte. Je voldoet aan de 3 voorwaarden en beschikt over genoeg bagage
om te proeven van wat je omgeving aanbidt. Als die voorwaarden worden vervuld dan wordt de wereld een
supermarkt en kan je vrij beslissen wat je wilt. Sommigen zeggen echter dat zelfbeschikking geen vrijheid is die
langdurig geluk opbrengt. Het kan opnieuw nep vrijheid zijn. Althans in de ogen van conservatieve filosofen
Scruton en Dalrymple
Men is van mening dat de overheid/ouders de plicht heeft welzijnsidealen te promoten. Invullingen van een
goed leven, die de zelfbeschikkingen gelijkwaardig acht, zijn volgens diegene die in zelfrealisatie geloven niet
gelijkwaardig. De ene is beter dan het ander.
Zelfrealisatie = “echte” vrijheid
- Schuift welzijnsideaal naar voren → een mens is pas echt vrij als hij zijn welzijnsideaal heeft
gerealiseerd – moet je talenten omzetten in realisaties – uiterste trachten te bereiken met je talenten
o Dat vergt veel tijd en opofferingen
o Het volstaat niet meer om louter de bagage te hebben je doelstellingen te bereiken – je
moet effectief een bepaald welzijnsideaal hebben bereikt om vrij te kunnen zijn
3
, - Meer vrijheid door meer onvrijheid
o Ze zeggen dat gemakkelijke vrijheid leidt tot onvrijheid
o Meer onvrijheid (meer eisen stellen opdat er sprake is van vrijheid, waardoor
autonomiebeginsel niet zo snel wordt geschonden) leidt tot meer vrijheid.
▪ Je moet je vrijheid inperken bv. welzijnsideaal = muziek maken – dan moet je
vrijheid opofferen om muziekinstrument goed te gaan spelen
▪ Echte vrijheid is vrijheid waarbij we onze vrijheid inperken om welzijnsideaal te
bereiken → het is een vrijheid die gebruikt wordt om dingen te realiseren waar wij
zelf en ook anderen iets aan hebben
- Positieve vrijheid = normatieve vrijheid – men schrijft voor wat je moet doen om vrij te zijn
- Is iemand die ervoor kiest om zich te amuseren in het leven minder autonoom dan iemand die het
beste uit zichzelf wil halen?
o Volgens verdedigers van de zelfrealisatie wel, Verdedigers van zelfbeschikking betwijfelen dit
▪ Zolang de voorwaarden van de zelfbeschikking is nageleefd, is de beslissing vrij.
- Kritiek: stellen van hogere eisen brengt gevaar met zich mee
o Kan leiden tot dwang want men wilt met bepaalde maatregelen trachtten die “onvrije” vrij te
maken – die “onvrije” kan zich hier tegen verzetten
o Dwang wordt een legitiem middel om echte vrijheid te bereiken
▪ GEVOLG: die onvrije hebben het gevoel dat hun recht op zelfbepaling of afwezigheid
van dwang wordt aangetast
▪ Vrijheid als zelfrealisatie kan vrijheid als zelfbepaling opwekken – diegene die door
die zelfrealisatie dwang ondervinden willen negatieve vrijheid (zelfbepaling)
Wie pleit voor zelfrealisatie?
- Andreas Kinneging → wil weg van idee dat vrijheid iets te maken heeft met gevoel van vrijheid, echte
vrijheid betekent dat je je zelf disciplineert, dat je hoogste probeert te bereiken dat je in jou hebt
- Annelien De Dijn
Afhankelijk van wat vrijheid voor jou betekent zal je KRT er anders uitzien. Je kan jezelf terugvinden in
maximale invulling (zelfrealisatie), minimale invulling (zelfbepaling) of tussenpositie (zelfbeschikking)
Invullingen van de vrijheid (illustraties)
Bv. jong gaan roken → zelfbepaling MAAR als je te jong bent en je doet het onder invloed van je vriendinnen
dan is het geen vrijheid in de zin van zelfbeschikking
Bv. lovesites waarop mensen vreemdgaan → zelfbepaling, ook zelfbeschikking (voorwaarden kunnen voldaan
zijn) MAAR vreemdgaan = welzijnsideaal of normatief ideaal DUS dat kan geen vrijheid zijn in de zin van
zelfrealisatie
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper amina05. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
