DEEL II: DE ORGANISATIE VAN DE OVERHEID
HOOFDSTUK 1: DE SUBSTATELIJKE GEZAGSORGANISATIE
RELEVANTE WETGEVING
- Wet van 16 maart 1954 betreffende de controle op sommige instellingen van openbaar nut
- De Autonome Overheidsbedrijvenwet van 21 maart 1991
- De Wet van 21 Maart 1991 op de autonome overheidsbedrijven
- Het Vlaams Decreet over het lokaal bestuur van 22 december 2017
- Het Vlaams Bestuursdecreet van 7 december 2018
AFDELING 1: CENTRALISATIE EN VERZELFSTANDIGING
§1. ALGEMEEN
Substatelijke gezagsorganisatie => wat valt er onder de overheid
Centralisatie = bestuursvorm (een manier waarop een bestuur zich gaat organiseren)
- Een centraal orgaan bij wie het overheidsgezag rust en dat verantwoordelijk is voor het geheel aan
overheidstaken en beslissingen => daaronder diverse ondergeschikt besturen die zich in een hierarchisch
verband bevinden (hierarchische relatie)
- Bv. Vlaams niveau => eenbeetje gecentraliseerd georganiseerd – we werken met verschillende homogene
beleidsdomeinen (bv. omgeving, onderwijs, etc.) => beleidsdomeinen rond één central thema – wordt
belichaamt door een department en daaraan toegevoegd ondergeschikte organen (IVA’S = Intern
Verzelfstandige Agenstschappen)
Hiërarchische structuur van een gecentraliseerd bestuur heeft tot gevolg:
- Een hoger bestuursorgaan kan bevelen en richtlijnen geven aan een ondergeschikt bestuur/ambtenaar
- een hoger bestuursorgaan kan zich in de plaats stellen van een ondergeschikt orgaan en zijn
rechtshandelingen hervormen
Voordelen van centralisatie: Nadelen van centralisatie:
waarborg van een volstrekte eenheid of uniformiteit in - risico van een te grote machtsconcentratie
de bestuurlijke rechtshandelingen - volledig ondergeschikt maken van plaatstelijke
belangen
- vervreemding van de bevolking t.o.v. het centraal
bestuur
Een volledige gecentraliseerde staat = onwerkbaar => zorgt voor bestuurlijke innefficiënte => want dan
moeten alle beslissingen onder de controle vallen van dat centrale hogere bestuur (risico op inefficient in
beleid en besluitvorming).Vandaar dat men zegt door het uitgebreid takenpakket dat de beschikt dan dat er
een vorm van gezagsspreiding nodig is => gezagspreiding = verzelfstandiging
Pagina 1 van 54
,De gezagsspreiding betekent dat een bepaald gedeelte van het overheidsgezag (bevoegdheden waarover de
OH beschikt) worden overgedragen aan andere organen => ze krijgen dus ook een zekere autonomie om
beslissingen te nemen maar met die autonomie gaat ook gepaard medeverantwoordelijkheid (een beetje
machtsoverdracht)
Gezagsspreiding kan zich voor doen bij zowel centrale als gedecentraliseerde overheden
Gezagsspreiding kan zich in meer of minder mate voordoen => hierdoor kan verzelfstandiging verschillende
vormen aannemen, twee vormen van verzelfstandiging:
- Deconcentratie
- Decentralisatie (die verder wordt ingedeeld in territoriale en functionele decentralisatie)
Die autonomie mag nooit absoluut zijn omdat ze die bevoegdheid heeft gekregen van een andere orgaan
(hoge central overheidsorgaan) => die link met dat hogere bestuursorgaan vertaald zich in een sort toezicht
of controle op het verzelfstandig bestuursorgaan => bij het optreden van de gedecentraliseerde en
gedeconcentreerde instellingen moet door de centrale overheden derhalve toezicht uitgeoefend worden.
Toezicht verschilt naargelang de vorm van gezagspreiding:
- Deconcentratie gaat gepaard met een “hiërarchisch toezicht” => ondergeschikt bestuursorgaan is
onderworpen aan het hiërarchisch gezag van de hoogste overheid – er is een hiërarchische band
waardoor minder autonomie en meer toezicht (grotere mogelijkheid tot controle)
- Hoogste overheid kan richtlijnen geven aan het gedeconcentreerd bestuursorgaan over de wijze
waarop de beslissingsmacht moet worden uitgeoefend
- Na het nemen van een bestuursbeslissing kan het hoogste bestuursorgaan een zaak naar zich toe
trekken en de genomen bestuursbeslissing nog steeds hervormen
- Decentralisatie gaat gepaard met een “bestuurlijk toezicht”
- Autonomie van gedecentraliseerd bestuursorgaan moet behouden blijven: grote beslissingsmacht
wordt toegekend aan verzelfstandig bestuursorgaan – heeft meer autonomie, kan meer doen want
aparte RP
- Er is sprake van een wettigheids- en opportuniteitstoezicht => bij onrechtmatigheid zal de
beslissing worden geschorst of vernietigd (waarna het gecentraliseerd bestuursorgaan haar
beslissing kan herzien, intrekken of een nieuwe beslissing nemen) MAAR hogere overheid heeft
niet recht om de beslissing te hervormen (geen indeplaatsstelling)
§2. DECONCENTRATIE
Eerste vorm waarin gezagsspreiding zich kan voordoen = deconcentratie
- Minst verregaande vorm van gezagspreiding
Pagina 2 van 54
,- Een gecentraliseerd bestuursorgaan gaat een gedeelte van zijn overheidsgezag gaan
delegeren/toewijzen aan een ondergeschikt orgaan
- Wijst op een zekere hierarchische structuur
- Er is nog altijd een hierarchisch verband (vandaar minder verregaand) die gaat gepaard gaan met
een minder verregaande autonomie die het bestuur toekomt (ze kunnen beslissingen nemen
maar beperkter dan bij decentralisatie)
- Gaat gepaard met een hiërarchisch toezicht
De Vlaamse decreetgever maakt onderscheid tussen interne vs externe verzelfstandiging (begrippen IVAS en
EVAS => die moet je hier situeren) => zie figuur met driehoeken
- Interne verzelfstandiging wil zeggen dat er sprake is van een gezagsspreiding maar we blijven binnen
eenzelfde rechtspersoon – we gaan intern aan gezagsspreiding doen
- (bv. IVA agentschap voor Binnenlands bestuur, Vlaamse belastingsdienst)
- Externe verzelfstandiging wil zeggen dat de gezagsspreiding wordt gerealiseerd door aparte RP’s op te
richten – RP’s die losstaan van centraal overheidsorgan (bv. De Lijn, VDAB)
Deze vorm van gezagsspreiding komt niet uitsluitend voor bij gecentraliseerde besturen maar ook bij
gedecentraliseerde besturen (bv. in gemeente vertrouwd een opdrach toe aan een algemeen directeur)
- Bv. Vlaams niveau – gedeconcetreerde diensten zullen de vorm aan nemen van IVA’s zonder
rechtspersoonlijkheid => is ook interne vezelfstandiging (gezags spreidding kan zich in verschillende
benamingen voor doen)
- Het vlaamse niveau is georganiseerd in homogene beleidsdomeinen – dus centralisatie als
bestuursvorm – ook in die bestuursvorm kan zich gezagsspreidding voordoen => combinatie van
bestuursvormen is mogelijk
- Deconcetratie voornamelijk in IVA’s
- Wat IVA’s betreft zitten we ook bij interne verzelfstandiging – we blijve binnen
een RP => de vlaamse gemeenschap gaat binnen zijn eigen rechtspersoon
verzelfstandigde bestuursorganen gaan oprichten
- Bv. Agentschap voor Binnenlands bestuur neemt de vorm aan van een
IVA zonder rechtspersoonlijkheid (gezagsspreiding => interne
verzelfstandiging), Agentschap wegen en verkeer, Agentschap natuur
en bos
- Deconcentratie kan soms zich ook voordoen bij organen die wel rechtspersoonlijkheid
hebben => IVA’s met rechtspersoonlijkheid
- Bv. kind en gezin => IVA met rechtspersoonlijkehid
- OVAM, Vlaamse agentschap voor personen met een handicap
Pagina 3 van 54
, - Die instanties plaatsen we onder de noemer deconcentratie maar het
bevindt zich op de grens met deconcentratie met andere vorme van
verzelfstandiging omdat het gaat om een verzelfstandig
bestuursorgaan met eigen rechtspersoonlijkheid => wringt met de
oschriving van deconcentratie – maar omdat die toch onder
hiërarchisch verband vallen hebben we ze geplaatst onder
deconcentratie maar in feite bevindt het zich op de grens met meer
verregaande vormen van gezagsspreiding
Waarom verzelfstandiging in de vorm van deconcentratie? Centrale overheidsorgaan wil je eenbeetje gaan
ontlasten – ontlasten zonder dat je de eenheid van het gezag aantast want het blijft binnen een orgaan en
positief is nog dat de beslissingsmacht wordt gesitueerd op een niveau dat nauwer bij de bestuurde ligt
- Mogelijk nadeel: alles binnen eenzelfde rechtspersoon, ook risico op bestuurlijke inefficiëntie
Deconcentratie kan worden gerealiseerd via delegatie van bevoegdheid, wat maar in beperkt aantal gevallen
is toegestaan. Deconcentratie gebasseerd op delegatie zal maar in beperkte mate mogelijk zijn.
- Art. 33 Gw.: stelt dat de allle op de door de Grondwet bepaalde wijze moeten uitgevoerd
- RS heeft daaruit afgeleid dat bevoegdheden die aan een overheid worden toegekend in beginsel
onoverdraagbaar en onvervreemdbaar zijn => delegatie = uitzonderlijk toelaatbaar geacht
- (1) delegatie wordt verleend aan een donder zijn toezicht staand orgaan
- (2) delegatie kan worden herroepen
- (3) gedelegeerde beslissingen zijn onderworpen aan periodiek goedkeuring van de
delegataris
- (4) betrekking hebben op bijkomstige of aanvullende detailmaatregelen
Deconcentratie wordt vaak tot stand gebracht via attributie of toewijzing van bevoegdheid. Hierbij wordt er
een bevoegdheid aan het overheidsorgaan toegekend maar bij de uitoefening van die beveogdheid blijft hij
wel onderworpen aan hiërarchisch toezicht van de hogere overheid.
§3. DECENTRALISATIE
Decentralisatie = de meest voorkomende en de meest verregaande vorm van gezagsspeiding
- Er worden nieuwe apart bestuursorganen opgericht en belast met een stukje overheidsgezag (belast
met eigenbeslissingsmacht om te gaan handelen)
- Afzonderlijk RP die moet worden onderscheiden van ons hoger centrale bestuursorgaan
- Moeten worden onderscheden vann hogere centrale bestuursorgaan die ze heeft opgericht
- Meer verregaande autonomie => geen hiërarchisch verband want aparte RP’s
Pagina 4 van 54
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper amina05. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
