VERBINTENISSENRECHT
H0: inleiding
WAAROVER GAAT HET?
Verbintenissenrecht is de “Moeder van het recht”
Omvat:
1. Verbintenissen uit eenzijdige en meerzijdige rechtshandelingen
2. Verbintenissen uit de wet (leer van de onrechtmatige daad: afzonderlijk vak BCA),
meer bepaald rechtsfeiten
Kern van het privaatrecht: regelt rechtsverhoudingen tussen individuen (>< publiekrecht:
regelt rechtsverhoudingen tussen overheid en individuen)
→ Individu: titularis van subjectief recht (NP of RP)
Denk bv. aan:
- Gebruik facebook, Linkedin, Instagram
- Sluiten reis- en annulatieverzekering
- Aankoop smartphone
- Aansluiting bij internetprovider
- Opstellen testament
- Aangaan huwelijk
- …
DOELSTELLINGEN VAN HET VERBINTENISSENRECHT
1. Bindende kracht ovk m.h.o. op een efficiënt en rechtszeker verloop van het
rechtsverkeer
2. Contractsvrijheid, steunend op individuele vrijheid en autonomie
3. Maatschappelijke rechtvaardigheid
EVOLUTIE VAN OUD NAAR NIEUW RECHT
- Regels van oud BW van 1804 achterhaald?
- Maar rechtspraak heeft gezorgd voor evolutie, waardoor verbintenissenrecht de “tand
des tijds” relatief goed heeft doorstaan
- Hoge verwachtingen van nieuw verbintenissenrecht
Nieuw recht: ook boek 1 is relevant:
- Wetsvoorstel 24 februari 2021 tot invoering van Boek 1 in het BW:
Dit wetsvoorstel beoogt de bepaling van de inhoud van boek 1 “Algemene
bepalingen” van het Burgerlijk Wetboek. De hier opgenomen bepalingen worden
aangeduid als “algemeen”, niet louter omdat zij een transversale werking hebben,
maar omdat zij bovendien niet specifiek verbonden zijn aan een van de overige
boeken van het Wetboek. Aangezien zij niet specifiek kunnen worden vastgeknoopt
aan een van de overige boeken worden zij hier samengebracht in dit Boek I
1
, VERBINTENISSENRECHT
waardoor de gemeenrechtelijke aard van het Burgerlijk Wetboek eens te meer wordt
bevestigd.
Boek 1:
1. bijzonder relevant voor het verbintenissenrecht
2. Inleidend Boek met transversale werking
3. Keuze voor algemeen begrippenkader verdient goedkeuring
4. Gelaagde structuur (van meer algemeen naar bijzonder)
Wat wordt geregeld in Boek 1:
- Bronnen, toepassing van de wet in de tijd, rechtshandeling, wilsuiting, kennisgeving,
tijdsbepaling en voorwaarde, berekening termijnen, vertegenwoordiging, subjectieve
goede trouw, rechtsmisbruik, oogmerk om te schaden, afstand van recht
kritiek op boek 1:
1. Vragen bij totstandkoming
2. Gebruik zal toegankelijkheid niet per definitie bevorderen
3. Waarom worden bepaalde begrippen wel en andere niet gedefinieerd in Boek 1?
Voordelen Boek 5:
1. Vermijden dat we evolueren naar common law systeem
2. Modernisering
3. Betere indeling
4. Aantal achterhaalde bepalingen afschaffen
Kritiek op Boek 5:
1. Nood aan meer fundamentele hervorming?
2. Niet steeds voldoende verantwoording voor gemaakte keuzes
DEEL 1: HET BEGRIP VERBINTENIS EN DE VERSCHILLENDE
SOORTEN VERBINTENISSEN
H1: het begrip verbintenis
VERMOGENSRECHTELIJKE VERBINTENIS
Oud BW : drie boeken
1. Over personen
2. Over goederen en beperkingen van eigendom
3. Over wijze waarop eigendom wordt verkregen:
● Misleidende benaming
● Art. 1101 oud BW tot en met art. 1386bis oud BW
Geen definitie in oud BW, wel in RL:
A. rechtsband tussen personen
● Tussen minstens 2 personen
● Waarbij de ene een vorderingsrecht heeft op de andere (aanspraak jegens
een persoon op een bepaalde gedraging)
2
, VERBINTENISSENRECHT
● Verschil met zakelijk recht (geeft zeggenschap op een zaak vb. eigendom,
vruchtgebruik)
● Verschil in geldingskracht
B. ontstaan uit een RH of een andere menselijke gedraging waaraan de wet of
rechtspraak rechtsgevolgen vastknoopt
● Een RH = handeling waarbij rechtsgevolgen worden beoogd (eenzijdig of
meerzijdig)
○ Uit overeenkomst: rechtsband tussen minstens 2 personen
(meerzijdige RH) mho op het doen ontstaan van rechtsgevolgen (art.
1101 BW). Vb. koop, huur, …
○ uit eenzijdige RH: ook erkend door Cassatie
● Onderscheiden van rechtsfeiten
Vb. fout, gebrekkige zaak
C. met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
● Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen, of iets te geven (overdracht
zakelijk recht)
● Inspannings- of resultaatsverbintenis
● Maakt in vermogen van SE een in geld waardeerbare vermogenspost uit en
in vermogen van SA een passief dat zijn vermogen belast
D. kan in rechte worden afgedwongen
● Bij niet vrijwillige uitvoering van de verbintenis: afdwingbaarheid in rechte,
eventueel onder dwangsom
● Onderscheid met andere verbintenissen, zoals natuurlijke verbintenissen en
vriendschappelijke afspraken
● Wat met gentlemen’s agreements?
Nieuw recht:
- Artikel 5.1. Verbintenis
= “Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een
schuldenaar in rechte de uitvoering van een prestatie mag eisen.”
NATUURLIJKE VERBINTENIS
- Uitgangspunt : situeren tussen morele plichten en vermogensrechtelijke
verbintenissen?
- Geen definitie in oud BW
- Wanneer omzetting in vermogensrechtelijke verbintenis?
Voorwaarde 1:
- Erkenning van SA dat hij tot nakoming is gehouden.
● Verbintenis die geldig bestaat maar die in beginsel niet in rechte kan worden
afgedwongen, hoewel ze – wanneer ze vrijwillig werd nagekomen – niet kan leiden
tot terugvordering van prestaties (art. 1235, lid 2 oud BW)
Voorwaarde 2
- Gehoudenheid van de SA wordt door de maatschappij als vanzelfsprekend
aanvaard.
- Noopt tot terughoudendheid!
3
, VERBINTENISSENRECHT
Talrijke toepassingen:
- Soevereine beoordeling door feitenrechter:
● Alimentatieplicht in hoofde van lesbische meemoeder na beëindigen relatie?
● Uitgaven door feitelijk samenwonende partners tijdens de periode van
samenwonen?
● Betaling begrafeniskosten door niet-erfgenaam
Nieuw recht:
- Art. 5.2. Natuurlijke verbintenis
= De natuurlijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering niet in rechte
kan worden afgedwongen. Geen teruggave kan plaatshebben ten opzichte van de
natuurlijke verbintenis waaraan werd voldaan zonder vergissing of dwang. De
erkenning, zonder vergissing of dwang, van een natuurlijke verbintenis doet een
verbintenis ontstaan.
- Geen inhoudelijke wijziging
H2: de verschillende soorten verbintenissen
(1) INDELING VOLGENS HET VOORWERP:
1. Verbintenis om iets te doen (knie opereren), iets niet te doen (niet concurreren)
of iets te geven
● Klassiek onderscheid in het oud BW
● Relevantie beperkt
2. Inspannings- of resultaatsverbintenis
● Verschil in intensiteit van datgene waartoe men gehouden is
● Relevant voor de bewijslast
● Art. 5.72. Draagwijdte van contractuele verbintenissen
= De inspanningsverbintenis is een verbintenis die de schuldenaar ervan
verplicht om alle zorg te verstrekken die eigen is aan een voorzichtig en
redelijk persoon om een bepaald resultaat te bereiken. Het bewijs van de fout
van de schuldenaar rust op de schuldeiser. De resultaatsverbintenis is een
verbintenis die de schuldenaar ervan verplicht om een bepaald resultaat te
bereiken. Indien het resultaat niet wordt bereikt, wordt de fout van de
schuldenaar vermoed, tenzij overmacht wordt aangetoond.
○ resultaatsverbintenis is een feitelijke beoordeling, feitenrechter zal dit
soeverein beoordelen en kan dus niet door het HvC worden vernietigd
3. Indeling volgens aantal voorwerpen
● Cumulatieve verbintenis
○ Verb. die meerdere prestaties tot vwp heeft die door partijen als
ondeelbaar worden beschouwd.
○ Alles prestaties moeten worden uitgevoerd. SE kan zich verzetten
tegen gedeeltelijke uitvoering.
○ Vb. verkoop door bouwpromotor van een appartement en een garage
○ Geen bijzondere rechtsgevolgen, gelet op ondeelbaar karakter
○ Art. 5.156. Cumulatieve verbintenis
= “Een verbintenis is cumulatief wanneer zij twee of meer prestaties
tot voorwerp heeft en enkel de nakoming van het geheel de
4
