FORENSISCH WELZIJNSWERK
1.ALGEMEEN KADER
Forensisch welzijnswerk = verhouding justitie en welzijn
→ forensisch: justitie
→ welzijnswerk: welzijn
1.. HET CONCEPT
Concept ‘welzijnswerk’ geïntroduceerd in Panopticon, 1980
- Forensisch: disciplines en activiteiten op alle echelons strafrechtsbedeling (opsporing, vervolging,
berechting & strafuitvoering) = recht
- Welzijnswerk: activiteiten die bijdragen tot het individueel of collectief welzijn = hulp- &
dienstverlening (hierna H&DV)
- DUS: welzijnswerk (= focus) binnen het forensisch veld (= specificiteit)
1.1. HET CONCEPT – EENVOUDIG
Wat?
- Het hulp- en dienstverlening
- Aan mensen die als dader, slachtoffer of na(ast)bestaande
o Na(ast)bestaande: justitiabele = iemand die recht zoekt, vaak gebruikt voor
verdachten/daders
- (on)rechtstreeks worden geconfronteerd met strafrechtelijke interventie
- Focus FWZW = daders/verdachten
o Slachtoffers → victimologie
o Minderjarigen → jeugdcriminologie
Voor wie? Doelgroep
- Specifiek voor (potentiële) daders en/of slachtoffers
- Mensen in contact met justitie
Door wie? Aanbod
- Algemene maatschappelijke hulp- en dienstverlening
o Hulpverlening: drugHV, GGZ, OCMW…
o Dienstverlening: VDAB, bibliotheken, sport…
- Categoriaal welzijnswerk: specifiek voor doelgroep daders en/of slachtoffers
o Diensten justitieel welzijnswerk, diensten slachtofferhulp, diensten slachtofferonthaal, teams
hulpverlening aan seksuele delinquenten, psychosociale diensten in gevangenissen,
justitiehuizen, zorgteams, herstelbemiddelaars…
1.2. HET CONCEPT – COMPLEX
- Wat is finaliteit – wie is opdrachtgever?
- Organisatie – bevoegdheidsniveaus
- Onderscheid autonoom vs. aan justitie gebonden FWZW
1
,Autonoom FWZW
- Forensisch welzijnswerk dat autonoom van justitie werkt
- = onderdeel van algemeen welzijnswerk (en decreet AWZW)
Aan justitie gebonden WZW
- Hulp- en dienstverlening (HDV) in nauw verband met strafrechtelijke beslissingen
- Welzijnswerk ‘onder mandaat’ (van justitie)
1.3. OORZAAK COMPLEXITEIT?
1. Ontstaansgeschiedenis (cf. les historiek)
- Historisch gezien: welzijnswerk ontwikkeld zowel vanuit privé-initiatief als initiatief overheid
2. Bevoegheidskwestie – staatshervormingen
- 1980-1985: opsplitsing bevoegdheden
o Autonoom FWZW: hulp op vraag cliënt (vrijwilligheid) = gemeenschappen
→ een dader gaat in behandeling omdat hij dat wil: vrijwillig
o Aan justitie gebonden WZW: hulp in nauw verband uitvoering strafrechtelijke beslissingen
(bv. begeleiding VI) = federaal
→ niet vrijwillig!
e
- 2011: 6 staatshervorming (Vlinderakkoord)
o Onderscheid 80-85 verandert, want JH en ET (= deel van aan justitie verbonden WZW)
o → gemeenschappen (in plaats van federaal)
2. VERHOUDING WELZIJNSWERK - FORENSISCH
Kern = debat verhouding welzijn(swerk) en straf(rechtsbedeling
- Fundamenteel
o Wat zijn onze doelstellingen? Wat is onze finaliteit?
o Hoe kijken we naar deviantie en criminaliteit? (cf. bril – les 1)
- Praktisch/organisatorisch
o Hoe samenwerken? (~ verschillende opdachtsgevers)
o Hoe informatie uitwisselen? (bv. beroepsgeheim)
2.1. FUNDAMENTEEL - FINALITEIT
AUTONOOM FWZW
= Uitoefening van recht op maatschappelijke hulp- en dienstverlening
→ Waarom: iedereen recht op menswaardig leven (cf. OCMW wet 1976)
- Wie is opdrachtgever? De cliënt (die vraagt om hulp)
o Centraal principe: kwetsbaarheid van personen in contact met justitie
- Combinatie van individueel perspectief (HV) en structureel, maatschappelijk en preventief perspectief
o Ontwikkelen van sociaal beleid in functie van voorkomen uitsluiting
o Zichtbaar maken van sociale dimensie problemen
- Beroepsgeheim als hulpverlener
2
, - Illustratie: Justitieel Welzijnswerk (JWW)
= JWW vertrekt van het principe dat ieder lid van de samenleving beschikt over gelijke basisrechten en
die moet kunnen waarmaken.
→ kwaliteit van het leven!
Rol zorgprofessional in welzijns- & gezondheidszorg
Doelstelling/finaliteit = kwaliteit van leven (recht op menswaardig bestaan)
- → Ondersteuning bij functioneren en bij participeren aan samenleving
- = vanuit perspectief persoon (niet vanuit justitie)
- = vraag- & behoeftegericht werken (noden) (≠ vraag-gestuurd, want niet ‘klant is koning’)
AAN JUSTITIE GEBONDEN WZW
= Welzijnswerk onder mandaat (van opdrachtgever)
- Opdrachtgever: actor binnen Justitie (echelons SRB)
- Opdracht = divers: advies, controle, rapportage, begeleiding…
- Beroepsgeheim, maar niet ten opzichte van de opdrachtgever
Illustratief:
- Psychosociale dienst (PSD)
o Missie DG EPI: ‘waarborgen een rechtsconforme, veilige, humane en geïndividualiseerde
uitvoering van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen met het oog op een optimale
terugkeer in de maatschappij’
o → Werk PSD = opvolging en begeleiding in functie van advies en re-integratie
- Boxstaens (2020): verhouding justitie-assistent (JA) en cliënt = werkalliantie
o Rol JA: toezicht houden (controle voorwaarden) én ondersteunen (HV)
= dubbele rol – vinden van balans
o Doelstellingen gaan voor op de vertrouwensrelatie
▪ Doelstellingen op voorhand bepaald (door opdrachtgever) = bepalend
▪ Samenwerking = zoeken van overeenkomst over de doelstellingen
▪ Verbinding maken tussen JA en cliënt in functie van bereiken doelstellingen
2.2. SPANNINGSVELD WELZIJN – JUSTITIE?
Oorzaak spanningsveld?
- Kritische jaren ’70: maatschappelijke veranderingen
→ Kritiek op rol en beleidsruimte overheid
→ Kritiek op het strafrecht en welzijnswerk
Kritiek op het strafrecht
- SR = normerend en conserverend
- De strafrechtsbedeling
o Niet neutraal
o Sterk link politieke, sociale, economische context die mee inhoud en doel van SR bepalen
▪ Vergelding, afschrikking, verzoening dader en so, herstel schade
▪ Terug naar klassiek SR (nieuw realisme) – abolitionisme (verregaande controle van
resocialisatiemodel – netwidening) – herstel (derde weg)
- DUS forensische context komt onder druk te staan
3
, Kritiek op welzijnswerk
- What works
- Gebrek aan effectiviteit van behandeling tijdens detentie (en interventies in welzijnswerk algemeen)
→ Ook BINNEN welzijnswerk:
- Inzicht in paradoxaal karakter van welzijnsinterventies
o = deskundig hulpverlenend én paternalistisch
- Welzijnswerk stelt zichzelf in vraag
o Professionelen, objectief en deskundigheid
o MAAR: interventies zijn niet neutraal want macht(spositie)
- Ontstaan van nieuwe initiatieven in FWZW
o Onthaalhuizen ex-gedetineerden, psychiatrische patiënten, alternatief juridisch advies,
belangengroepen
GEVOLG
- Professionelen in forensische context
o Niet zomaar doelstelling van justitie volgen; ook kritisch zijn
▪ Recht menswaardig bestaan en m’ke dienstverlening
o Ontwikkelen aanbod m’ke dienstverlening onafhankelijk van justitie
- Welzijnswerk: positie wijzigt!
o Meer dan instrumentele inpassing in economische en sociale controle
o Ook subjectief recht op maatschappelijke dienstverlening (OCMW wet 1976)
Essentie: hoeveel welzijn/justitie prevaleert?
➔ ‘hulp en recht’ debat / spanningsveld:
- Recht op maatschappelijke dienstverlening (subjectieve noden) = welzijn
- Instrumentele inzet van welzijnswerk om doelen SRB te realiseren (objectieve norm) = ‘binnenhalen
van hulpverleningstechnieken’
Welzijn als doel op zich OF ‘binnenhalen’ hulpverlening?
Recht op menswaardig leven OF rechtsconforme burgers?
Na jaren ’70?
- Discussie over finaliteit welzijnswerk is blijven bestaan
- Dubbele doelstelling voor welzijnswerk:
o Individueel: verbeteren welzijn individuen
o Structureel: promoten ‘social justice’ en hervormingen
- In de samenlevingscontext waarbij focus op risico(beheersing)
4
