,Hoorcollege 1 – Nietigheden deel 1
Nietigheid houdt in dat het nooit heeft bestaan. Een beroep op een wilsgebrek (dwaling)
onderscheidt zich van een beroep op ontbinding door de terugwerkende kracht. Bij een beroep op
vernietiging is er terugwerkende kracht; het wordt geacht nooit te hebben bestaan. Bij ontbinding is
er een ongedaanmakingsverbintenis; in die tussentijd wordt dus nog een geldige overeenkomst
aangenomen en daarna niet meer. Bij vernietiging is het een vordering uit onverschuldigde betaling.
(ver)Nietig(d) en nu?
Wat zijn de gevolgen die kunnen worden verbonden aan de nietigheid? Nog even kort het verschil
tussen nietigheid en vernietiging. Nietigheid geldt van rechtswege; de handeling is van meet af aan
niet geldig. De rechter moet dat uitspreken. Dat wordt niet aan de partij overgelaten om een beroep
op te doen. Voor vernietiging moet de benadeelde/dwalende een beroep doen op de vernietiging.
Bij vernietiging gaat het vaak om beschermende bepalingen (Boek 7). Doet hij daar geen beroep op,
dan blijft die overeenkomst gewoon geldig.
In het verlengde zijn veel regels die betrekking hebben op nietigheid in de wet ook van
toepassing op de vernietiging. Vernietiging leidt namelijk tot nietigheid. Kan na vernietiging nog een
beroep worden gedaan op aanvullend recht? Aanvullend recht is het recht dat geldt als je niks met
elkaar hebt afgesproken. Dus wordt er een beroep vernietigd of nietig verklaard? Dan zit je met een
gat in de overeenkomst. Dat gat zou dan eigenlijk automatisch moeten worden aangevuld met
aanvullend recht. Daar zitten haken en ogen aan. Want als dat beroep op aanvullend recht dan toch
in het voordeel is van die partij die iets heeft gedaan dat voor die vernietiging heeft gezorgd, dan
zorgt dat eigenlijk voor een zachte landing. Een onredelijk bezwarend boetebeding in de
voorwaarden kan ofwel worden gematigd of worden vernietigd op grond van die algemene
voorwaardenregeling. Diegene die het beding heeft opgenomen, kan dan denken dat hij zich op
grond van wanprestatie kan beroepen (6:74 BW). Daarvan heeft het Hof van Justitie gezegd: nee, er
komt geen beroep op wanprestatie open. Gaan we het nog over hebben.
Gevolgen van nietigheid
Die nietigheid, die fictie, heeft ingrijpende gevolgen. Denk aan de onverschuldigde betaling,
overeenkomsten die al zijn uitgevoerd moeten worden teruggedraaid, er moeten bedragen worden
uitgerekend en soms zitten daar heel veel haken en ogen aan; denk aan een pand dat gekocht is om
te verhuren en waarover gedwaald is, wat doe je dan met die huurders als je die koop weer
terugdraait; denk aan datzelfde pand dat na een tijdje enorm in waarde is gedaald, wat doe je dan
met aandelen waarvan de waarde gekelderd is als er gedwaald is en de overeenkomst wordt
vernietigd? Denk aan aandelen die weer zijn doorverkocht, bedrijven die zijn ophouden te bestaan
en die zijn gekocht. Dat is allemaal heel ingewikkeld, want het rechtsverkeer neemt zijn gang en die
vernietiging wordt pas na jaren ingeroepen en uitgesproken. Het kan dus heel ingewikkeld zijn om
dat weer met terugwerkende kracht ongedaan te krijgen. De wetgever heeft dus in 1992 gezegd dat
nietigheden in beginsel niet verder mogen reiken dan de strekking daarvan meebrengt. Dus met
andere woorden: de overtreding van een bepaalde rechtsnorm – waar dus nietigheid of vernietiging
aan gekoppeld is – behoort dus niet meer gevolgen te hebben dan voor het bereiken van het doel
van de norm nodig en wenselijk is.
Wat net is verteld over die boetebedingen en die gevolgen daarvan en dat onmogelijke
beroep op aanvullend recht, heeft alles te maken met die beschermende strekking van die onredelijk
bezwarende norm; de bescherming van die consument moet verder gaan dan andere belangen
misschien zouden vragen. Dus die norm rechtvaardigt dat verstrekkende gevolg. Maar in andere
gevallen is een minder verstrekkend gevolg wel gerechtvaardigd, bijvoorbeeld als er geen
consumentenbelangen in het spel zijn; een boetebeding kan dan bijvoorbeeld eerder gematigd
worden dan worden vernietigd. Het is ook een paar keer door de HR aangehaald. Zie (Royal & Sun
c.s./ Universal Pictures), waarin het ging om een verzekeraar die een beroep deed op een
vervalbeding. Een vervalbeding leidt eigenlijk tot een vorm van nietigheid, je kunt dan je rechten niet
2
Gemaakt door Kimberley Drent – Niet doorsturen!
, meer inroepen. Dat vond de HR erg lijken op de situatie van wat de wetgever bedoelde; het niet
uitvoeren of het terugdraaien van een contract moet zoveel mogelijk worden voorkomen wanneer
het wordt gerechtvaardigd door de norm. Zie ook ECLI:NL:HR:2007:AZ2224.
Dat terugdringen van die nietigheden wordt ook door de HR aangehaald in het arrest
Renteswap, daarin werd een vraag gesteld hoe er moest worden omgegaan met een beroep op
dwaling. Welke rechtsgevolgen zaten daar allemaal aan? Wordt later op teruggekomen.
Gevolgen van nietigheid
Wat zijn de twee opties na de nietigheid? Of we zoeken naar (1) een tussenoplossing. Dat betekent
dat wordt afgezien van die vernietiging. Hier kies je ervoor om niet te vernietigen, maar om het
nadeel op te heffen dat door een wilsgebrek is veroorzaakt; dat speelt met name bij dwaling en
misbruik van omstandigheden (art. 3:54 lid 2 en 6:230 lid 2 BW). Je kan ook kiezen voor het beperken
van de gevolgen van de vernietiging (art. 3:53 lid 2 BW) of voor de partiële nietigheid (art. 3:41 BW).
De tweede optie (2) is dat we het resultaat wat door de partijen die de overeenkomst of de
rechtshandeling voor ogen hadden toch wordt bereikt, dat wordt gerealiseerd langs een alternatieve
weg. Dat heet conversie (art. 3:42 BW); converteren van een nietige rechtshandeling in een geldige
rechtshandeling. Optie twee kan door middel van bevestiging door de vernietigingsbevoegde. Hij
doet dan als het ware afstand van zijn recht op vernietiging. Die rechtshandeling wordt dan
onaantastbaar (art. 3:44 BW). Optie twee kan ook door bekrachtiging van een nietige
rechtshandeling. Dat wordt ook wel convalescentie genoemd (art. 3:58 BW). Dan wordt een nietige
rechtshandeling alsnog als geldig aangemerkt. Daar heeft de HR over gezegd dat die bekrachtiging
heel ruim mag worden benaderd. Het is dan voldoende voor die bekrachtiging dat die onmiddellijk
belanghebbenden zich niet – in het tijdvak tussen het verrichten van de rechtshandeling en de
vervulling van een voor haar geldigheid gesteld wettelijk vereiste – op de nietigheid hebben beroept
of zich hebben gedragen op een wijze die onverenigbaar is met de geldigheid van de desbetreffende
rechtshandeling (Snippers q.q./Rabobank; geen verplicht arrest).
Er zitten wel grenzen aan die soepele omgang met die nietigheden. Dat heeft dan te maken met de
aard en de strekking van de norm die dan geschonden is. Denk aan arbeidsrecht, huurrecht,
mededingingsrecht, consumentenrecht en staatssteun; deze terreinen hebben met elkaar
gemeenschappelijk dat ze heel erg worden ingekleurd door Europese regelgeving (richtlijnen,
verordeningen die invulling geven aan de rechten en plichten van partijen en ook bepaalde
nietigheden bevatten). Daar kan je als rechter niet aan voorbij. Het gaat niet om soepel om te gaan
met die Europese nietigheden, omdat die een bepaald hoger/groter belang dienen die werking van
de interne markt waarborgen en de zwakke partij beschermen. Daarom is het leerstuk van nietigheid
als die wordt ingekleurd door Europese regelgeving keihard.
Opheffen nadeel
Het opheffen van het nadeel is de eerste mogelijkheid om een wat flexibeler uitkomst te geven aan
die wilsgebreken. Dat geldt bij dwaling (art. 6:230 lid 1 en 2 BW) en misbruik van omstandigheden
(art. 3:54 BW), maar niet bij bedrog en bedreiging. De reden daarvoor is dat je niet iets gaat
repareren wat van meet af aan gedoemd was te mislukken. Bij bedreiging en bedrog is er immers
sprake van een alomvattend nadeel wat niet kan worden opgeheven. Opheffing is dus alleen
mogelijk indien het aannemelijk is dat de overeenkomst anders wél tot stand was gekomen (zij het
maar onder andere voorwaarden).
Als je een beroep doet op dwaling kan je aanvullende schadevergoeding vorderen op grond
van onrechtmatige daad. Er is namelijk geen overeenkomst meer. Door die terugwerkende kracht
verdwijnt ook de mogelijkheid om te beroepen op wanprestatie. Dus bij vernietiging kan je geen
schadevergoeding op grond van wanprestatie vorderen, maar wel op grond van onrechtmatige daad
(Vano-arrest).
3
Gemaakt door Kimberley Drent – Niet doorsturen!
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kimberleydrent. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
