ALGEMENE SITUERING
1.INLEIDING
WAT IS FORENSISCHE PSYCHOLOGIE?
GESCHIEDENIS VAN DE FORENSISCHE PSYCHOLOGIE
EUROPA
− 1896: Albert von Schrenck-Notzing, Duitsland
Eerste psychiater als expert in de rechtbank bij moordzaak.
Haalt studies aan over suggestibiliteit en geheugen om aan te tonen dat getuigenis niet
betrouwbaar was
− 1900: Alfred Binet
Pleit voor het gebruik van psychologische tests bij delinquenten: actueel topic → risicotaxatie
Ontwikkelde 1 vd eerste IQ tests: belangrijk voor onderzoek
− 1907: Hugo Munsterberg
Publicatie ‘On the witness stand’
Psychologie als menswetenschap moest zich meer bezighouden volgens hem met het
forensische veld
Forensische toepassingen van de psychologie: accuraatheid van ooggetuigen, suggestibiliteit
voor getuigenissen/bekentenissen, preventie van misdaad
− 1911: Juliaan Varendonck, Belgische psycholoog
Pleit tegen het gebruik van getuigenissen van kinderen in de rechtbank omwille van nog niet
voldoende ontwikkelde mentale capaciteit
USA - Gelijkaardige evolutie
− 1950-1960
Verschillende zaken waarin kennis uit de sociale psychologie gebruikt werd in justitiële
besluitvorming
Bijvoorbeeld: Brown vs. Board of Education
Rechtszaak over rassenscheiding in openbare scholen: kan men dit nog maken?
Besluitvoering mee op basis van sociaal psychologisch experiment dat kinderen Afro-
Amerikaanse en witte poppen niet gelijkaardig behandelen
− 1970: forensische psychologie als aparte divisie binnen the American Psychological Association
(APA)
− 2001: klinische forensische psychologie als specialiteit voor klinische praktijk
WAT IS FORENSISCHE PSYCHOLOGIE?
Meer dan het clichébeeld van ‘profilers’. Daderprofilering is een subdiscipline, maar ruimer dan dat.
APA’s speciality guidelines for Forensic psychologists:
‘Forensic psychology refers to professional practice by any psychologist working within any subdiscipline of
psychology (e.g., clinical, developmental, social, cognitive) when applying the scientific, technical or
specialized knowledge of psychology to the law to assist in addressing legal, contractual and administrative
matters.’
Dit is de definitie volgens APA, heel ruim
Verschillende disciplines vallen hieronder
Kennis uit de psychologie gebruiken om alles wat rechtspraak betreft te ondersteunen
,Forensische psychologie kent veel subdisciplines
− De meer toegepaste (gevangenis, politie, profiling, kan iemand vrijkomen?)
− Psychodiagnostiek (risicotaxatie, aanwerving politie)
− Onderzoeksmatige psychologie
− Maar ook het stuk rond onderzoek, erfelijkheid daarrond, betrouwbaarheid ooggetuigen, invloeden
van de media op jury etc
FORENSISCHE VS KLINISCHE PSYCHOLOG IE
− Verschillen in doelstelling
Welzijn cliënt vs beschermen maatschappij
Vraagt ook andere theorie en vaardigheden van forensisch psycholoog
− Verschillen in context
(meestal) vrijwillig versus (meestal) opgelegd
Implicaties voor motivatie bij cliënt (bv motivationele gespreksvoering staat veel
centraler in de forensische sector)
Aanwezigheid van 3e partij: justitie als opdrachtgever
Rapportering (bv deskundigenonderzoek)
Stressoren
Agressie, bedreigingen,…
Subjectieve waarde als uitgangspunt (non-forensische sector) vs heteroanamnese,
dossierstudie,…
In de niet forensische sector ga je aan de slag met de subjectieve beleving van een
cliënt
Forensisch: objectieve feiten >>
,FORENSISCHE PSYCHOLOGIE EN RECHT
Er is sprake van een verhouding tussen forensische psychologie en recht want die zijn nauw verbonden met
elkaar. De forensische psychologie past psychologische wetenschap toe om problemen aan te pakken
binnen de wet en de juridische praktijk. Het gaat om situaties voor ze bij de rechtbank komen (politie,
preventie) tot bij de rechtbank zelf (is deze getuigenis betrouwbaar?) en tot erna (gevangenis).
− Spanningsveld!
De samenwerking is niet altijd evident
− Verschillen in taal/training
Psychologie: stoornis
Recht: schuldig/niet schuldig ; goed/kwaad
Recht is eerder zwart-wit (schuldig of niet schuldig?) terwijl psychologie eventueel kijkt naar
het grijze gebied (is er sprake van een onderliggende stoornis die de feiten mee veroorzaakt
kan hebben?)
− Andere methode om 'waarheid' te achterhalen
Bij recht is de waarheid gebaseerd op basis van deductie, een redenering
2 partijen bouwen hun redenering op en hoewel de waarheid meestal in het midden
ligt, krijgt slechts 1 kant gelijk
Bij psychologie wordt meer de wetenschappelijke methode gebruikt
Hypotheses opstellen, hypotheses toetsen etc.
Gebaseerd op wat je effectief kan meten
− Verschillen in paradigma
Vrij wil vs. determinisme
Bij de rechtbank gaat men meer van vrije wil uit terwijl de psychologie er rekening mee
houdt dat er veel invloeden zijn van factoren die ervoor kunnen zorgen dat de vrije wil
niet altijd zo vrij is.
Aard van de feiten:
Kans versus zekerheid
Groep versus individueel
Psychologen spreken over kansen op groepsniveau
› Vb: een psychopathische persoonlijkheid heeft meer kans op het plegen van
feiten MAAR dit wil niet zeggen dat iemand met psychopathische trekken met
zekerheid een feit zal plegen.
› Bij het recht wordt een uitspraak gedaan op individueel vlak waarbij het oordeel
met ‘zekerheid’ wordt geveld en dit zorgt ervoor dat de psycholoog niet altijd
aan de vraag van het recht kan voldoen
› Psychologen worden bijvoorbeeld soms gevraagd door het recht “wat is het
gevolg voor dit kind dat maar 2 dagen per week bij zijn mama kan zijn en de
rest van de week bij de papa?” MAAR zij kunnen nooit met 100% zekerheid
daar uitspraken over doen, enkel
kijken naar de kansen op
groepsniveau. Nooit absolute
uitspraken!
, VELD IN BEWEGING
− Evoluties binnen algemene psychologie → ook impact op forensische psychologie
bv. Inzichten in geheugenprocessen, psychodiagnostiek
− Sociale omwentelingen
Bv. Kindermisbruik: aantal veroordelingen
sterk gestegen
19de eeuw: kind = moeder = schuld;
zeldzaam → “als het al gebeurt, is het
de schuld van de moeder”
Toename rechtszaken eind 19de
eeuw
1960: feminisme → legt schuld meer
bij vader
2010-...: seksueel misbruik in de
kerk, sport,... → niet alleen thuis dus
2017-...: #Metoo → leidde tot een stijging van
de aanklachten van seksuele intimidatie
Ze zijn dus van alle tijden maar de maatschappelijke geest bepaalt mee of deze zaken al dan
niet voor de rechtbank gaan komen
− Ontwikkelingen binnen justitie
Bv. Stalking (1990; California) → voor het eerst als misdrijf opgenomen
Bv. Stalking (2016; België): geen klacht van slachtoffer meer nodig = geen klachtmisdrijf meer
sinds 2016
− Nieuwe afzetmarkt
Bv. Werving politieagenten
Bv. Anti-terreur
− Training – professionalisering
Geen aparte master in BE, maar wel ander aanbod:
Bv. Postgraduaat Forensische psychodiagnostiek & counseling (Thomas More)
Bv. Permanente Vorming Forensische Gedragswetenschappen (UGent)
Bv. Postgraduaat Forensische Psychiatrie & Psychologie (UA, UGent, VUB)
JEUGDDELINQUENTIE
Volgende lessen: soorten daders → MAAR iemand wordt niet op 18 uit het niets ‘crimineel’
Jeugddelinquentie:
Mythes
Definitie
Prevalentie
Verklaringen
Publieke opinie:
Jeugddelinquentie stijgt
Daders worden steeds jonger en gebruiken steeds vaker geweld
Ook meisjes vertonen steeds meer probleemgedrag
