ORGANISEREN EN COÖRDINEREN V/D
ZORG
1.1 Op zoek naar een definitie van de verpleegkunde
1.1.1 Verpleegkunde in de loop van de geschiedenis
Prehistorie (5000-4000 v.C)
Voor het ontstaan van het Grieks-Romeinse rijk:
Was er sprake van een niet-georganiseerde vorm van geneeskunde,
waarbij de zorgverlening en het medisch-technisch handelen zich hand in
hand ontwikkelden
Intuïtieve geneeskunde:
Voorbeeld: Een schedel uit het Bronzen Tijdperk (2200-2000 VC) schedel met boorgaten.
Waarschijnlijk om slechte geesten te bevrijden, waarvan men aannam dat ze mentale stoornissen
veroorzaakten.
Griekse oudheid
Slavenarbeid was normaal. Mannelijke slaven deden aan landbouw en industrieel werk en vrouwen
voerden huishoudelijke taken uit, waaronder zorg voor de kinderen. In welstellende huishoudens
kregen sommige vrouwelijke slaven een meer gespecialiseerde taak zoals zieke huisgenoten
verplegen.
Hippocrates
Rationele geneeskunde (470-377 vc) wordt aan hem toegeschreven. Vader van de hedendaagse
geneeskunde.
1) Fundamenteel is de ontkenning van goddelijke tussenkomst in ziekte.
2) Ziekte is een stoornis van het organisme, onafhankelijk van slechte geesten etc.
Griekse Romeinse cultuur 700vc-400nc
- Geneeskunde en verpleegkunde gaan zich geleidelijk onafhankelijk van elkaar ontwikkelen.
- In 1992 vond men een wrak van een boot die gezonken was in 130vc. Men vond allerlei
geneeskrachtige stoffen in flesjes. Zo kregen we inzicht in geneeskunde van toen.
- Mengsel van plantenextracten. Meer dan 10 soorten planten werden gebruikt, van hibiscus
tot selderij. Medicinale planten zijn eerder al gevonden bij de Grieken, maar niet als een
samengesteld medicijn, dat is nieuw.
- Geneeskunde richtte zich op het zoeken naar oorzaken van ziektes (Hippocrates).
Geneeskunde en behandelingen van ziekte kwamen steeds meer in de handen van mannen.
- Verloskunde werd bijna exclusief het domein van vrouwen. De zorg voor armen, slaven en
besmettelijke zieken gebeurde wel door vrouwen.
,Middeleeuwen ca. 500 tot ca. 1500 nC
- Begijnen en abdijzusters ontwikkelen verpleegkunde tot helend zorg verlenen.
- Dit uit liefdadigheid en hun werk was ook voornamelijk gebaseerd op ervaring.
- Ze gaven deze kennis door van generatie op generatie. Het was dus nog niet echt een
beroep.
- Een van de belangrijkste bijdragen van de kerk was: ‘sick and weak people should be
admitted kindly and mercifully, except for pregnant women, Lepers, the wounded, cripples
and the insane.
- Bedreiging voor de geneesheren; hekserij brandstapel
- Veel verpleegkundige kennis ging in vlammen op
- Religieuze ordes stichtten verschillende algemene ziekenhuizen, ziekenhuizen voor armen en
ziekenhuizen voor lepralijders.
Middeleeuwen in België
- Antwerpen St Elisabeth Gasthuis (12de eeuw)
- Doornik Marvis Hospitaal 1126
- Brugge Sint Jan 1180
- Gent (> 80 hospitalen) Rijke Gasthuis 1146, Sint Jan ten Dulle 1190, Wittocx Hospitaal 12
Eeuw, Uten Hove Hospitaal 1201, Bijloke 1228
Er werd toen ook al geëxperimenteerd met samenstellingen van allerlei zaken.
Einde van de middeleeuwen
- Verpleegkennis opgedaan en doorgegeven door en aan vrouwen.
- Bedreiging mannelijke geneesheren omdat vrouwen veel kennis hadden.
- Dit gaf aanleiding tot beschuldigingen van hekserij (brandstapel).
- Hierdoor ging veel verpleegkundige kennis verloren.
Verlichting tot 19e eeuw: Renaissance 1500-1850
- De donkere periode van de verpleegkunde.
- Verpleegsters werden in deze periode gezien als eigenzinnig en hebben hierdoor een lage
status.
- Ze worden verpleegster i.p.v. naar de gevangenis te gaan.
- Arme, vrijgezelle vrouwen zonder familie of hoop op een relatie worden verpleegkundigen.
Verlichting 17e -19e eeuw
- Zorgverleners verdwenen en werden vervangen door oppassers.
- Tekort aan financiële middelen omdat er steeds meer patiënten zijn.
- Verpleging werd afgestemd op minimale behoeften. In deze tijd was er ook een
maatschappelijke trend van toenemende preutsheid. Verpleging was niks voor meisjes uit
hogere standen.
- Hierdoor was er een gebrek aan personeel.
- Om dit op te lossen ging men vondelingen, armen, wezen, dronkaards en gevangenen
rekruteren. Een gasthuis werd een ‘plaats waar meisjes met een slecht en ontuchtig gedrag
voor straf moesten werken.’
19e eeuw
- Een verpleegkundig of paramedisch korps bestond nog niet.
, - Opleiding bestond ook niet.
- Werken in een ziekenhuis was voor mensen uit lage standen. (meiden, ex-prostituees,
gevangenen)
- Dit was vooral de toestand in protestantse landen.
- In Katholieke landen werd de zorg voor zieken overgenomen door kloosterorden. (vb. GZA)
Al vanaf de 12de eeuw ontstond er een stigma rond zorgverlening. Dit werd vooral veroorzaakt door
de ondermaatse hygiënische omstandigheden en gebrekkige medische behandelingen, maar ook
door het gebrek aan opleiding van de zorgverleners.
2de helft 19e eeuw
Heropbloei verpleegkunde: te verklaren door
- Verlangen naar emancipatie, vooral bij meisjes uit hogere standen.
- Verpleegster worden gaf vrouwen de mogelijkheid om een zelfstandig beroep uit te oefenen
en min of meer gelijk te worden aan de man.
- Hierdoor kwamen er veel intelligente vrouwen in de verpleging terecht.
- Belangrijkste figuur uit deze tijd is Florence Nightingale (1820-1910): grondlegger van de
moderne verpleegkunde
- The Lady with the lamp= ze ging rond met een olielamp om mensen te verzorgen
- Ze heeft nog lang campagne gevoerd voor betere levensstandaarden.
- Ze publiceerde 200 boeken, rapporten en pamfletten
- Overleden op 90 jarige leeftijd
- Royal Red Cross & Order of Merit (eerste vrouw)
Tijdens de Krimoorlog (1853-1856) bood Florence haar diensten aan en vertrok ze aan het
hoofd van een groep van 38 verpleegsters. Grote verpleegkundigen om het Engelse leger te
volgen op slagveld. De belangrijkste doelstelling was om nodeloze ziekte en sterven te
voorkomen door een goede hygiëne en goed opgeleid personeel. Met veel geduld en
organisatievermogen wist ze in het hospitaalafdeling orde te scheppen en zorgde ze ervoor
dat de verzorging van de gewonden aanmerkelijk verbeterde. Toch stierven er veel soldaten,
na veel onderzoek ontdekte ze dat een defecte riolering de oorzaak was. Om de regering
ervan te overtuigen dat verreweg de meeste soldaten niet stierven als gevolg van
oorlogshandelingen maar door het gebrek aan goede ziekenzorg, ontwikkelde ze als eerste
een pooldiagram. Na haar terugkomst in Engeland werd ze geprezen en richtte ze een
verpleegstersschoo (ST Thomas Hospital)l op, een van de eerste opleidingen op dit gebied en
de invloedrijkste. Florence Nightingale was een pionier die statistische gegevens gebruikte
voor een betere gezondheidszorg in het leger, over te brengen aan een breed publiek. In
1859 schreef ze Notes on Nursing, What It Is, and What It Is Not, het eerste moderne
handboek voor de verpleging van zieken. Haar opvatting dat gezondheid niet slechts de
afwezigheid van ziekte is, maar de situatie waarin een mens al zijn of haar talenten kan
ontplooien, heeft de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bepaald.
- In haar befaamde boek Notes On Nursing noemt ze zes niet natuurlijke zaken waarop men
voor een goede gezondheid moet letten:
o Licht en lucht
o Eten en drinken
o Slapen en waken
o Beweging en rust
o Afscheiding en uitscheiding
o Gemoedsbewegingen
, Na W.O II
Jaren 50-60
- De zorg werd steeds technischer
- Shift takenpakketten artsen naar verpleegkundigen ‘verlengde-arm-constructie’ = steeds
meer handelingen die oorspronkelijk aan de arts waren voorbehouden, werden meestal
onder voorwaarden ook tot het takenpakket van de verpleegkundige gerekend
- Deze ontwikkeling werd gezien als een statusverhoging voor VPK
- Dit heeft ook invloed gehad op de opleiding VPK
- Technische diensten krijgen hoge(re) waardering
- Lage(re) waardering voor (basis)zorg aan bed
Jaren 60-de witte woede= woede van de verpleegkundige
- Feminisme
- Mondigheid
- Niet langer gemedicaliseerd denken over VPK onder invloed van menswetenschappen
omdat patiënt centraal staat
Ontwikkeling van VPK-theorieën in VS
Ontstaan verplegingswetenschap met verpleegkundige diagnoses.
Hierdoor kwam er professionalisering. Er was een behoefte aan wettelijke, maatschappelijke en
financiële waardering. Hieruit kwam de wet op de verpleegkunde.
Laatste jaren
- Spanningsveld tussen wens om efficiënt en controleerbaar te werken en de wens om
patiëntgericht bezig te zijn
- Schaarste aan verpleegkundigen = uitdaging
Wettelijke reglementering
In België wordt de verpleegkundige opdracht vervat in art. 2 van het Koninklijk Besluit nr.78 van 10
november 1967 betreffende de uitvoering van de geneeskunde, de verpleegkunde, de paramedische
beroepen en de geneeskundige commissies. En verder ook in de wet op de verpleegkunde van 1974
betreffende de uitvoering van de verpleegkunde en het Koninklijk Besluit van 18 juni 1990
betreffende de verpleegkundige handelingen, prestaties en de kwalificatievereisten van de
beoefenaars van de verpleegkunde.
3 verpleegkundige functies:
- A-functie: zelfstandige zorgen
- B-functie:
o B1: verpleegtechnische prestaties zonder voorschrift, bv neusbril
o B2: verpleegtechnische handelingen op medisch voorschrift, bv windel
- C-functie: medisch toevertrouwde handelingen
Dit is belangrijk om te weten wat je wel of niet mag doen. A en B-1 functie zijn specifiek
verpleegkundige functies
Verpleging in relatie tot andere hulpverleners
- Collega verpleegkundigen: teamleden,..
- Geneeskundige beroepen: huisartsen en artsen-specialisten, apothekers, tandartsen
- Paramedische beroepen: ergotherapeuten, logopedisten, laboranten,..
